Khoa học phục vụ cộng đồng

Chúng ta đào tạo rất nhiều về chuyên môn cho các nhà kho học và các kỹ sư, nhưng lại chưa dạy họ về đạo đức nghề nghiệp hay cách xây dựng hình tượng. Hãy lấy ví dụ từ cuộc khủng hoảng môi trường mới bị phát hiện ở Flint, Michigan - những chuyên gia đã không làm bất cứ điều gì để giúp đỡ. Siddhartha Roy đã chứng minh rằng nguồn nước ở Flint bị ô nhiễm, và anh đã kể câu chuyện về khoa học phục vụ cộng đồng, kêu gọi thế hệ tiếp của các nhà khoa học và kĩ sư cống hiến cuộc đời mình để bảo vệ mọi người và cả hành tinh này.

Ngay sau khi tốt nghiệp Đại học,

tôi có làm việc tại một công ty cố vấn.

Trong buổi hướng dẫn, các lãnh đạo
đưa ra rất nhiều lời khuyên.

Trong số chúng là một lời khuyên ngắn gọn
tôi sẽ không bao giờ quên.

Ông ta bảo tôi, "Hãy trở nên dễ bảo."

Cứ cho là hồi đó tôi đã rất ngây thơ,

tôi ghi tạc lời khuyên
của ông ta trong lòng.

Tôi tự nhủ bản thân,

"Được, tôi sẽ cố
làm việc nhóm thật xuất sắc.

Tôi sẽ làm mọi thứ được yêu cầu.

Tôi sẽ trở nên dễ bảo."

Nhưng mãi cho đến khi tôi tốt nghiệp

và lần đầu tiên chứng kiến hành động
phạm tội của những nhà khoa học và kĩ sư

trong cuộc khủng hoảng nước
ở Flint, Michgan,

thì tôi mới thấy được sự nguy hiểm
nhưng cũng vô cùng tầm thường

của lối suy nghĩ này.

Đừng nhầm nhé.

Cuộc khủng hoảng nước ở Flint
là một trong những sự bất công khủng khiếp

trong vấn đề môi trường
của thời đại này.

Trong hơn 18 tháng,

100.000 cư dân bao gồm hàng nghìn trẻ nhỏ,

đã bị phơi nhiễm
với nguồn nước bị nhiễm chì.

Chì là độc tố thần kinh mạnh,

gây ra các tổn thương
về trí tuệ và phát triển của não bộ,

và nó cũng rất có hại
đối với thai nhi và trẻ nhỏ.

Ta đã biết về những mối nguy
của nó từ Đế Chế La Mã.

Giữa những vấn đề về sức khỏe,

12 người đã tử vong
do mắc bệnh Legionnaires.

Cơ sở hạ tầng về nước ngọt ở Flint,

hay những hệ thống ống ngầm phức tạp,

tất cả đã bị hủy hoại nặng nề.

Và trong khi chất lượng nước
đang dần được cải thiện

và các ống cống đang dần được thay thế,

hơn hai năm sau,

nguồn nước vẫn chưa đủ an toàn
để có thể uống được.

Vì vậy, người ta vẫn còn rất sốc.

Họ tự hỏi bản thân,

"Làm sao điều này có thể xảy ra?"

Câu trả lời ngắn gọn là: cuộc khủng hoảng
xảy ra khi một người giám sát sự cố,

được bổ nhiệm bởi thống đốc bang Michigan,

quyết định lấy nguồn nước từ một dòng sông
ở địa phương để tiết kiệm ngân sách.

Nhưng điều này đã kéo dài rất lâu,

do các nhà khoa học và kĩ sư
tại các cơ quan chính phủ

của bang Michigann
và của chính phủ liên bang

đã không tuân theo những quy định
liên bang về xử lý nước sạch.

Hơn nữa,

họ đã lách luật và tìm cách che đậy.

Họ cười nhạo những người dân
đến tìm sự giúp đỡ,

trong khi công khai khẳng định rằng
cái thứ nước máy màu nâu bốc mùi ấy

có thể uống được.

Chính quyền địa phương, bang và liên bang
đã thất bại hoàn toàn

để bảo vệ những người
dễ tổn thương nhất,

và toàn bộ dân số vùng đó
đã phải tự mình chống đỡ.

Đứng trước sự bất công này,
các cư dân ở Flint đã tập hợp lại,

trong số đó, có những
người phụ nữ tuyệt vời:

Những bà mẹ lo lắng cho con mình...

Họ đã liên kết lại
thành các nhóm dân thường,

và các nhóm này bắt đầu phản đối
và yêu cầu phải có sự thay đổi.

Các nhóm cũng đã tìm đến các nhà khoa học
ở ngoài địa phương nhờ giúp đỡ,

và đã có một số
nhà khoa học phản hồi lại.

Trong số họ có một người
tên là Miguel Del Toral,

một chuyên gia về nước
đến từ Cục Bảo vệ Môi trường,

ông đã viết bản ghi chép khoa học này

và gửi nó đến chính quyền bang Michigan
và chính quyền liên bang

để họ chú ý đến vấn đề này.

Ông đã bị coi là
"thằng nhân viên lắm mồm,"

và đã bị bịt miệng.

Hợp tác cùng với những người dân ở Flint,

đội nghiên cứu của chúng tôi ở Tech

gồm các sinh viên và nhà khoa học
hướng dẫn bởi giáo sư Marc Edwards,

đã tiến hành kiểm tra trên toàn thành phố

để chứng minh rằng nguồn nước ở Flint
thực sự đã bị ô nhiễm,

thậm chí là bị nhiễm độc
ở một vài hộ gia đình.

Chúng tôi đã chứng minh rằng người dân
ở Flint đã phải chịu đựng hàng tháng trời,

và đã đem điều này lên Internet
để cho cả thế giới được biết.

Khi mà tôi tham gia
vào chương trình này,

khi tôi đồng ý tham gia,

tôi không hề biết mình
đang dấn thân vào cái gì.

Nhưng từng phút giây cuộc hành trình này
đều thật sự rất đáng.

Đây chính là khoa học
phục vụ cộng đồng.

Đây chính là lí do tại sao
tôi tốt nghiệp đại học,

và đây chính là cách mà tôi muốn sống.

Và rồi sự liên kết này...

Sự liên kết hiếm có của người dân, cố vấn,
nhà báo và nhà khoa học này...

đã cùng mở ra sự thật qua việc sử dụng
khoa học, pháp luật và sự tích cực.

Một bác sĩ nhi địa phương
đã tìm ra rằng

các trường hợp nhiễm độc chì
ở trẻ em đã tăng lên gấp đôi

ở Flint trong khoảng thời gian
của vụ khủng hoảng.

Và rồi bang Michigan đã bị bắt buộc
phải thừa nhận vấn đề

và đề ra các phương án ứng phó.

Chính những nhóm này đã giúp
nhiều trẻ em ở Flint khác được bảo vệ.

Vài tháng sau,

Tổng thống Obama đã vào cuộc
và công bố tình trạng khẩn cấp liên bang,

và giờ Flint đã nhận được
hơn 600 triệu đô la

dành cho dịch vụ y tế,
dinh dưỡng và giáo dục

và trùng tu lại cơ sở hạ tầng về nước.

Dù vậy, sự ngạo mạn và sự thờ ơ
đến mức nhẫn tâm với sức khỏe cộng đồng

thể hiện bởi các nhà khoa học và kĩ sư
ở các cơ quan chính phủ này

thật quá khó tin.

Sự thối nát trong những nhóm người này,

khi mà mục tiêu công việc chỉ là làm theo
quy định và làm cho xong việc,

đi ngược lại với việc bảo vệ
sức khỏe của cộng đồng,

thật sự rất kinh hoàng.

Hãy xem một email được một nhân viên
ở Cục Bảo vệ Môi trường viết,

cô ta nói,

"Tôi không chắc Flint là nơi
mà ta có thể vì nó mà mạo hiểm."

Sự vô nhân đạo của cả một nền dân số
đã trở nên rất rõ ràng.

Trái ngược với những nguyên tắc
đầu tiên của ngành kĩ sư,

tôi cho rằng đây mới nên là nguyên tắc
trên hết của lòng nhân đạo:

"Phải chú trọng trên hết là sức khỏe,
sự an toàn và phúc lợi của toàn xã hội

so với tất cả những thứ khác."

Đây là một phần của lời thề Hippcrates
mà chúng ta chưa nhận biết được,

chứ chưa nói là thực hiện theo.

Và thế là khi các nhà khoa học và kĩ sư,
cũng giống như các bác sĩ,

đã không làm theo lời thề.

Con người ta có thể bị tổn thương,

hay thậm chí là chết.

Nếu các nhà chuyên gia hay sinh viên
cũng không hiểu được điều này,

xã hội chúng ta sẽ phải trả giá đắt.

Bị chôn vùi sâu trong lịch sử,
ông là một nhân vật tôi vô cùng ngưỡng mộ.

Ông là một kĩ sư tên là Peter Palchinsky.

Ông sống trong thời Liên bang Xô Viết.

Palchinsky đã liên tục gặp rắc rối vì
sự thẳng thắn quá mức của mình,

và cũng vì ông sẵn sàng chỉ ra sai sót
trong chế độ vô lí mà Xô Viết theo đuổi

để nhanh chóng đạt được sự
công nghiệp hóa.

Mọi người đều nghĩ là phải làm theo
lệnh từ cấp trên truyền xuống.

Bất cứ ai có câu hỏi gì hay đưa lại
phản hồi thì đều không được hoan nghênh.

Chính quyền Xô Viết đã tạo nên 1 đội quân
các kĩ sư lớn nhất chưa từng thấy,

nhưng đa phần họ chỉ là bánh răng trong
một bộ máy khổng lồ đang dần hỏng hóc.

Ngược lại, Palchinsky lại không
để ý gì đến các kĩ sư

mà quan tâm đến những hậu quả về kinh tế,
chính trị và xã hội từ hành động của họ.

Hay nói cách khác chính là tập trung về
khía cạnh xã hội hơn.

Những lí lẽ quả cảm của ông bj xem
là một mối đe dọa

đến sự thiết lập chính trị,

và rồi Joseph Stalin đã xử tử ông
vào năm 1929.

Quan điểm về kĩ trị
của Palchinsky rất khác

so với quan điểm rất phổ biến, thường thấy

ở một số những nhà nghiên cứu thiếu lửa
làm việc ở phòng nghiên cứu biệt lập,

hay những kĩ sư làm việc
ở những khu riêng biệt.

Không nghi ngờ gì nữa,
họ rất thông minh,

nhưng lại bị cách biệt với thế giới

hiếm khi thể hiện cảm xúc,

giống như Spock trong phim
"Star Trek" ấy, bạn biết chứ.

Chính là người này đây.

(Cười lớn)

Ta thử xem có là được kiểu chào
giống Spock không nhé

Tôi không nghĩ mình làm được...

Thấy chưa, tôi không làm
giống Spock được.

Tạ ơn chúa là tôi không làm
giống Spock được.

(Cười lớn)

Tôi chợt nhớ đến sự khác biệt này
khi có một bài báo được phát hành gần đây

trên một tạp chí khoa học rất nổi tiếng.

Bài báo này đã mô tả công việc chúng tôi
ở Flint bị chi phối bởi "lí tưởng tuổi trẻ,"

và "cảm tính rất kịch
mang đậm chất Hollywood."

Nó yêu cầu các nhà khoa học phải bảo vệ
quỹ và viện nghiên cứu của họ

bằng mọi giá, mặc cho nguyên do có
chính đáng như thế nào đi chăng nữa.

Và nếu bạn cho rằng bạn phải
tham gia vào việc nào đó,

ngay cả khi đó là trường hợp khẩn cấp,

hãy cố tìm một nhóm các nhà hoạt động
xã hội, một tổ chức phi chính phủ nào đó,

và có được sự hỗ trợ đầy đủ
của cộng đồng học thuật...

hay bất cứ cái gì tương tự...

trước khi bạn tham gia vào một việc gì đó.

Không một bài báo nào nhắc đến bổn phận
về mặt đạo đức và chuyên môn của chúng ta

trong việc ngăn các mối nguy
đến với cộng đồng,

hay việc chúng ta có
tất cả những chuyên gia,

nguồn lực, hay
thậm chí là chức vụ

để hoàn thành được công việc này.

Tôi không nói rằng mọi nhà khoa học nên
làm một nhà hoạt động xã hội.

Việc lên tiếng có thể để lại hậu quả rất
thật và đôi khi là khủng khiếp.

Nhưng để lên án ý tưởng,
khả năng này thật toàn diện

để bạn có thể bảo vệ được
nguồn quỹ nghiên cứu,

cũng chỉ là thể hiện của sự hèn nhát,

và đó không phải là điều mà chúng ta
muốn truyền lại cho học sinh của mình.

Và rồi bạn có thể nghĩ,
"Được thôi, việc này nghe hay đấy,

nhưng bạn sẽ không bao giờ thay đổi được
những điểm văn hóa mang tính tổ chức này,

hay đặt hệ tư tưởng vào trong đầu
học sinh và các chuyên gia

để họ có thể nhìn nhận công việc
như một sản phẩm cộng đồng...

... như khoa học phục vụ cộng đồng vậy."

Có thể là như vậy.

Nhưng liệu lí do
cho việc này có phải là

ta đang không đào tạo sinh viên
theo đúng cách?

Bởi vì nếu bạn quan sát kĩ hơn,

hệ thống giáo dục của ta ngày nay
đang tập trung hơn vào việc tạo nên

cái mà cựu giáo sư của trường ĐH Yale
Deresiewicz gọi là "con cừu tuyệt vời"

họ là những người trẻ
thông minh và tham vọng,

nhưng lại sợ mạo hiểm, nhút nhát
và không có định hướng,

và nhiều khi là rất tự mãn.

Trẻ em hiện nay thì bạn biết đấy...

Chúng ta yêu thích khoa học
kể từ khi ta còn bé,

nhưng bằng cách nào đó lại dành phần lớn
quãng thời gian ở cấp 3 và đại học

chỉ để nhảy qua những khó khắn,

và làm những thứ để làm
CV thêm long lanh

thay vì ngồi xuống

và xem lại bản thân muốn làm gì và
bản thân muốn trở thành cái gì.

Và vì vậy,

những biểu hiện của sự đồng cảm
của các bạn sinh viên đại học

đã giảm rất nhiều trong
2 thập kỉ qua,

trong khi những kẻ tự đề cao bản thân
lại đang trên đà tăng.

Cũng có thêm một điểm ngày một
lớn dần: là sự thiếu liên kết

giữa các sinh viên ngành
kĩ thuật với cộng đồng.

Chúng ta được đào tạo để xây cầu, hay
giải quyết các vấn đề phức tạp

chứ không phải để nghĩ và sống như 1
công dân của thế giới.

Các năm học đại học của tôi chủ yếu
là để chuẩn bị cho công việc sau này

Và tôi không thể miểu tả được lúc ấy
ngột ngạt và khó chịu như thế nào.

Và rồi,

nhiều người cho rằng giải pháp để có
những kĩ sư, nhà khoa học vĩ đại

nghiêng về đào tạo chuyên môn nhiều hơn,

Có lẽ là như vậy.

Nhưng những cuộc thảo luận về việc
đưa ra các quyết định đạo đức,

hay xây dựng bản thân,

hay phân biệt phải trái?

Hãy xem một dự án này mà tôi vô cùng
yêu thích và ngưỡng mộ.

Nó được gọi là
"Dự án Người hùng Tưởng tượng."

Một công trình của Tiến sĩ Phil Zimbardo,

người đã rất nổi tiếng với thí nghiệm
nhà tù Stanford,

dự án này là để đào tạo những em học
sinh đang đi học trên toàn thế giới

để các em nhìn nhận bản thân
chính là một người chuẩn bị làm người hùng

hay đang được hướng dẫn
để làm người hùng.

Những khối óc non trẻ này làm việc
dần dần để phát triển kĩ năng và đức tính

để khi cơ hội đến,

không kể đến là cơ hội như thế nào,

các em đều có thể đứng lên là
làm điều đúng đắn.

Hay nói cách khác,

bất cứ ai cũng có thể
trở thành người hùng.

Hãy nghĩ về ý tưởng này.

Tại sao ta lại không giảng dạy
khoa học và kĩ thuật như vậy...

khi mà hành động anh hùng và phục vụ
cộng đồng được xem như giá trị cốt lõi

bởi vì đúng thật là những hành động
anh hùng

mới là liều thuốc giải cho
không chỉ có sự thờ ơ của xã hội

mà còn là cho cái ác có hệ thống như
ta đã được thấy ở Flint.

Vì vậy, hãy cứ mơ mộng với tôi

rằng một nhà khoa học/kĩ sư ở thế kỉ 21
là như đây:

những cá nhân có động lực muốn
làm chủ khoa học

là để họ có thể phục vụ xã hội,

và họ cũng nhận thức được

sức mạnh to lớn của kiến thức và những
quyết định học đưa ra;

họ là những người luôn thúc đẩy
sự dũng cảm về mặt đạo đức,

và là những người nhận ra
mâu thuẫn và tranh cãi

không nhất định là điều xấu xa.

Nếu lòng trung thành của ta đặt trọn vào
xã hội và hành tinh này,

sẽ luôn có những người đứng lên như
chúng tôi đã làm ở Flint...

không vì muốn trở thành vị cứu tinh hay
người hùng trên truyền thông,

mà trở thành những nhà hoạt động vị tha
và cực kì tốt bụng mà ta có thể tin tưởng.

Hãy thử tưởng tượng ta có được hệ tư tưởng
tập trung vào xã hội như vậy

trong lớp, trong các chuyến đi
và trong các hoạt động

ở đại học hay thậm chí là cấp 3,

để tư tưởng non trẻ của các em
sẽ mãi làm theo những lí tưởng này

để khi các em bước vào đời,

cho dù đó là tư vấn, học thuật,
hoạch định chính sách...

hay thậm chí là lên làm tổng thống.

Một trong những thách thức lớn nhất
của nhân loại đang đặt ra trước mắt ta;

nước uống bị ô nhiễm cũng
chỉ là một ví dụ.

Chúng ta chắc chắn có thể
sử dụng nhiều hơn...

Không, chúng ta đang rất cần những người
dám đứng lên thật nhiệt tình

và những nhà khoa học hay kĩ sư
hướng đến cộng đồng,

những người mà cố gắng làm
điều đúng đắn

nhưng rất khó để quản lí.

Cảm ơn.

(Vỗ tay)