Tại sao đỉnh Everest lại cao như vậy? - Michele Koppes
-
0:07 - 0:08Mỗi mùa xuân,
-
0:08 - 0:12hàng trăm nhà thám hiểm mơ ước
chinh phục đỉnh Qomolangma, -
0:12 - 0:15hay còn gọi là đỉnh Everest.
-
0:15 - 0:17Đầu tiên, họ cắm trại dưới núi vài tháng
-
0:17 - 0:22chờ đợi để chinh phục
ngọn núi với độ cao chết người. -
0:22 - 0:26Nhưng tại sao mọi người lại mạo hiểm
mạng sống để leo lên đỉnh Everest? -
0:26 - 0:28Liệu đó có là sự thử thách?
-
0:28 - 0:29Hay là do phong cảnh?
-
0:29 - 0:32Hay là cơ hội chạm tới bầu trời?
-
0:32 - 0:38Với nhiều người, sự mê hoặc đến từ việc
Everest là ngọn núi cao nhất Trái Đất. -
0:38 - 0:40Có một điểm cần phân biệt rõ ở đây.
-
0:40 - 0:45Mauna Kea mới thực sự là ngọn núi cao nhất
tính từ đáy đến đỉnh, -
0:45 - 0:48nhưng do ở độ cao 8850 m
so với mực nước biển, -
0:48 - 0:51Everest là đỉnh núi cao nhất hành tinh.
-
0:51 - 0:54Để hiểu được sự hình thành độ cao này,
-
0:54 - 0:58ta phải nhìn sâu
bên trong lớp vỏ trái đất, -
0:58 - 1:00nơi các địa mảng va vào nhau.
-
1:00 - 1:03Bề mặt trái đất
như chiếc áo giáp của con tê tê. -
1:03 - 1:06Các mảng của vỏ trái đất liên tục nhô lên,
-
1:06 - 1:07hạ xuống,
-
1:07 - 1:09và chuyển động xung quanh nhau.
-
1:09 - 1:14Những địa mảng khổng lồ này
chuyển động tương đối nhanh. -
1:14 - 1:17Chúng dịch chuyển 2-4 cm mỗi năm,
-
1:17 - 1:19tương đương với tốc độ
móng tay người dài ra. -
1:19 - 1:21Khi hai địa mảng va vào nhau,
-
1:21 - 1:25một mảng sẽ xô vào hay bên dưới mảng kia,
làm uốn nếp nơi tiếp xúc, -
1:25 - 1:30và dẫn tới hiện tượng nhô lên thành núi.
-
1:30 - 1:32Đó chính là cách đỉnh Everest hình thành.
-
1:32 - 1:3750 triệu năm trước,
mảng Ấn Độ trôi dạt về phía bắc, -
1:37 - 1:39đâm vào mảng Âu-Á lớn hơn nó,
-
1:39 - 1:43và vỏ trái đất bị biến dạng,
kéo theo vận động nâng lên khổng lồ. -
1:43 - 1:46Đỉnh Everest nằm ở
vùng trung tâm của quá trình này, -
1:46 - 1:49trên rìa vùng va chạm
của hai địa mảng Ấn và Âu-Á. -
1:49 - 1:53Nhưng các ngọn núi hình thành bởi các lực
hơn là sự nâng lên. -
1:53 - 1:58Khi mặt đất được đẩy lên,
các khối khí đồng thời cũng bị dịch lên. -
1:58 - 2:03Khối khí này sau được làm lạnh,
tạo thành sự ngưng tụ hơi nước -
2:03 - 2:05và hình thành nên mưa hoặc tuyết.
-
2:05 - 2:08Khi rơi xuống,
chúng sẽ làm mòn địa hình, -
2:08 - 2:13bào mòn hoặc làm vỡ đá
tạo thành quá trình gọi là phong hoá. -
2:13 - 2:15Nước chảy xuống
mang theo các sản phẩm phong hoá -
2:15 - 2:17và làm xói mòn địa hình,
-
2:17 - 2:21tạo nên những thung lũng sâu thẳm
và những đỉnh núi cao vút. -
2:21 - 2:26Chính sự cân bằng giữa nâng lên và bào mòn
đã làm nên hình dạng của những ngọn núi. -
2:26 - 2:28Nhưng so sánh
những đỉnh chọc trời của dãy Himalaya -
2:28 - 2:30với những ngọn đồi hiền hoà ở Appalachia.
-
2:30 - 2:33Rõ ràng,
không phải mọi ngọn núi đều giống nhau. -
2:33 - 2:36Đó là vì thời gian
cũng là một trong các tác nhân. -
2:36 - 2:40Khi các mảng kiến tạo lần đầu va chạm,
quá trình nâng lên diễn ra rất nhanh. -
2:40 - 2:43Các đỉnh núi cao lên với những dốc đứng.
-
2:43 - 2:47Tuy nhiên, qua thời gian,
trọng lực và nước đã bào mòn chúng. -
2:47 - 2:49Cuối cùng, sự bào mòn bắt kịp sự nâng lên,
-
2:49 - 2:53các đỉnh núi bị ăn mòn nhanh hơn cả
khi chúng được nâng lên. -
2:53 - 2:56Yếu tố thứ ba góp phần trong
sự hình thành những ngọn núi là khí hậu. -
2:56 - 3:01Ở nhiệt độ âm,
một phần tuyết sẽ không tan hoàn toàn, -
3:01 - 3:04thay vào đó,
chúng sẽ dần dần kết đọng lại thành băng, -
3:04 - 3:09Điều đó tạo nên vùng băng tuyết,
xuất hiện ở độ cao khác nhau trên trái đất -
3:09 - 3:11phụ thuộc vào khí hậu.
-
3:11 - 3:15Ở hai cực, băng tuyết nằm ở mực nước biển.
-
3:15 - 3:19Gần xích đạo, bạn phải leo lên năm km
trước khi không khí đủ lạnh -
3:19 - 3:21để có thể hình thành băng.
-
3:21 - 3:25Khối băng tích tụ bắt đầu trôi xuống
dưới sức nặng kinh khủng của nó -
3:25 - 3:29tạo nên một dòng di chuyển chậm
gọi là sông băng, -
3:29 - 3:31mài mòn những tảng đá ở phía dưới.
-
3:31 - 3:34Núi càng dốc, sông băng càng chảy nhanh,
-
3:34 - 3:37và bào mòn đá phía dưới nhanh hơn.
-
3:37 - 3:41Sông băng có thể làm xói mòn địa hình
nhanh hơn cả mưa và sông. -
3:41 - 3:45Sông băng ở trên những đỉnh núi
làm phẳng chúng rất nhanh, -
3:45 - 3:50san bằng phần ngọn
như lưỡi cưa tuyết khổng lồ. -
3:50 - 3:54Vậy, làm thế nào núi băng Everest
có thể cao đến thế? -
3:54 - 3:58Biến cố va chạm địa mảng
nơi mà nó phát sinh -
3:58 - 4:01đã làm nó đồ sộ ngay từ lúc ban đầu.
-
4:01 - 4:03Với lại, ngọn núi này
nằm gần vùng nhiệt đới, -
4:03 - 4:08vì vậy vùng băng tuyết rất cao
và sông băng khá nhỏ, -
4:08 - 4:10không đủ lớn để làm phẳng phần đỉnh.
-
4:10 - 4:13Ngọn núi này tồn tại ngay cả
trong điều kiện bão tuyết dữ dội -
4:13 - 4:16mà vẫn giữ được độ cao ấn tượng.
-
4:16 - 4:18Tuy nhiên điều đó chưa chắc là mãi mãi.
-
4:18 - 4:20Chúng ta sống trong thế giới
đầy biến động nơi địa mảng, -
4:20 - 4:22khí hậu toàn cầu,
-
4:22 - 4:24và khả năng bào mòn của hành tinh
-
4:24 - 4:28có thể một ngày sẽ kết hợp lại
để san bằng đỉnh Everest. -
4:28 - 4:32Nhưng ít nhất bây giờ, nó vẫn là
huyền thoại trong tâm trí các nhà leo núi, -
4:32 - 4:33các nhà thám hiểm,
-
4:33 - 4:35và cả những người mơ mộng.
- Title:
- Tại sao đỉnh Everest lại cao như vậy? - Michele Koppes
- Description:
-
Xem toàn bộ bài học tại: http://ed.ted.com/lessons/why-is-mount-everest-so-tall-michele-koppes
Cao 8,850 mét trên mực nước biển, Qomolangma, còn được biết đến là đỉnh Everest, có độ cao cao nhất hành tinh. Nhưng tại sao nó lại cao đến thế? Michele Koppes đã đào sâu vào lớp vỏ trái đất - nơi xảy ra va chạm của các mảng kiến tạo để tìm câu trả lời.
Bài giảng thực hiện bởi Michele Koppes, minh họa bởi Provincia Studio.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 04:53
TED Translators admin approved Vietnamese subtitles for Why is Mount Everest so tall? - Michele Koppes | ||
KHOI PHAM accepted Vietnamese subtitles for Why is Mount Everest so tall? - Michele Koppes | ||
KHOI PHAM edited Vietnamese subtitles for Why is Mount Everest so tall? - Michele Koppes | ||
KHOI PHAM edited Vietnamese subtitles for Why is Mount Everest so tall? - Michele Koppes | ||
KHOI PHAM edited Vietnamese subtitles for Why is Mount Everest so tall? - Michele Koppes | ||
Khánh Vân edited Vietnamese subtitles for Why is Mount Everest so tall? - Michele Koppes | ||
Khánh Vân edited Vietnamese subtitles for Why is Mount Everest so tall? - Michele Koppes | ||
Khánh Vân edited Vietnamese subtitles for Why is Mount Everest so tall? - Michele Koppes |