WEBVTT

00:00:07.196 --> 00:00:08.265
Mỗi mùa xuân,

00:00:08.265 --> 00:00:12.190
hàng trăm nhà thám hiểm mơ ước 
chinh phục đỉnh Qomolangma,

00:00:12.190 --> 00:00:14.700
hay còn gọi là đỉnh Everest.

00:00:14.700 --> 00:00:17.197
Đầu tiên, họ cắm trại dưới núi vài tháng

00:00:17.209 --> 00:00:22.011
chờ đợi để chinh phục
ngọn núi với độ cao chết người.

00:00:22.011 --> 00:00:26.163
Nhưng tại sao mọi người lại mạo hiểm 
mạng sống để leo lên đỉnh Everest?

00:00:26.163 --> 00:00:27.582
Liệu đó có là sự thử thách?

00:00:27.582 --> 00:00:28.667
Hay là do phong cảnh?

00:00:28.667 --> 00:00:32.017
Hay là cơ hội chạm tới bầu trời?

00:00:32.017 --> 00:00:37.563
Với nhiều người, sự mê hoặc đến từ việc
Everest là ngọn núi cao nhất Trái Đất.

00:00:37.563 --> 00:00:40.328
Có một điểm cần phân biệt rõ ở đây.

00:00:40.328 --> 00:00:44.511
Mauna Kea mới thực sự là ngọn núi cao nhất
tính từ đáy đến đỉnh,

00:00:44.511 --> 00:00:47.597
nhưng do ở độ cao 8850 m
so với mực nước biển,

00:00:47.597 --> 00:00:51.171
Everest là đỉnh núi cao nhất hành tinh.

00:00:51.171 --> 00:00:54.199
Để hiểu được sự hình thành độ cao này,

00:00:54.199 --> 00:00:57.612
ta phải nhìn sâu
bên trong lớp vỏ trái đất,

00:00:57.612 --> 00:01:00.022
nơi các địa mảng va vào nhau.

00:01:00.022 --> 00:01:03.410
Bề mặt trái đất
như chiếc áo giáp của con tê tê.

00:01:03.410 --> 00:01:06.171
Các mảng của vỏ trái đất liên tục nhô lên,

00:01:06.171 --> 00:01:07.011
hạ xuống,

00:01:07.011 --> 00:01:08.998
và chuyển động xung quanh nhau.

00:01:08.998 --> 00:01:13.612
Những địa mảng khổng lồ này
chuyển động tương đối nhanh.

00:01:13.612 --> 00:01:16.507
Chúng dịch chuyển 2-4 cm mỗi năm,

00:01:16.507 --> 00:01:18.919
tương đương với tốc độ
móng tay người dài ra.

00:01:18.919 --> 00:01:20.524
Khi hai địa mảng va vào nhau,

00:01:20.524 --> 00:01:25.035
một mảng sẽ xô vào hay bên dưới mảng kia,
làm uốn nếp nơi tiếp xúc,

00:01:25.035 --> 00:01:29.963
và dẫn tới hiện tượng nhô lên thành núi.

00:01:29.963 --> 00:01:32.083
Đó chính là cách đỉnh Everest hình thành.

00:01:32.083 --> 00:01:36.811
50 triệu năm trước,
mảng Ấn Độ trôi dạt về phía bắc,

00:01:36.811 --> 00:01:38.911
đâm vào mảng Âu-Á lớn hơn nó,

00:01:38.911 --> 00:01:42.869
và vỏ trái đất bị biến dạng,
kéo theo vận động nâng lên khổng lồ.

00:01:42.869 --> 00:01:45.541
Đỉnh Everest nằm ở
vùng trung tâm của quá trình này,

00:01:45.541 --> 00:01:49.120
trên rìa vùng va chạm
của hai địa mảng Ấn và Âu-Á.

00:01:49.120 --> 00:01:52.879
Nhưng các ngọn núi hình thành bởi các lực
hơn là sự nâng lên.

00:01:52.879 --> 00:01:58.286
Khi mặt đất được đẩy lên,
các khối khí đồng thời cũng bị dịch lên.

00:01:58.286 --> 00:02:02.731
Khối khí này sau được làm lạnh,
tạo thành sự ngưng tụ hơi nước

00:02:02.731 --> 00:02:04.976
và hình thành nên mưa hoặc tuyết.

00:02:04.976 --> 00:02:07.630
Khi rơi xuống,
chúng sẽ làm mòn địa hình,

00:02:07.630 --> 00:02:12.679
bào mòn hoặc làm vỡ đá
tạo thành quá trình gọi là phong hoá.

00:02:12.679 --> 00:02:15.468
Nước chảy xuống
mang theo các sản phẩm phong hoá

00:02:15.468 --> 00:02:17.404
và làm xói mòn địa hình,

00:02:17.404 --> 00:02:20.655
tạo nên những thung lũng sâu thẳm
và những đỉnh núi cao vút.

00:02:20.655 --> 00:02:25.582
Chính sự cân bằng giữa nâng lên và bào mòn
đã làm nên hình dạng của những ngọn núi.

00:02:25.582 --> 00:02:28.027
Nhưng so sánh
những đỉnh chọc trời của dãy Himalaya

00:02:28.027 --> 00:02:30.375
với những ngọn đồi hiền hoà ở Appalachia.

00:02:30.375 --> 00:02:33.019
Rõ ràng,
không phải mọi ngọn núi đều giống nhau.

00:02:33.019 --> 00:02:35.981
Đó là vì thời gian
cũng là một trong các tác nhân.

00:02:35.981 --> 00:02:40.290
Khi các mảng kiến tạo lần đầu va chạm,
quá trình nâng lên diễn ra rất nhanh.

00:02:40.290 --> 00:02:43.157
Các đỉnh núi cao lên với những dốc đứng.

00:02:43.157 --> 00:02:46.800
Tuy nhiên, qua thời gian,
trọng lực và nước đã bào mòn chúng.

00:02:46.800 --> 00:02:49.463
Cuối cùng, sự bào mòn bắt kịp sự nâng lên,

00:02:49.463 --> 00:02:52.525
các đỉnh núi bị ăn mòn nhanh hơn cả
khi chúng được nâng lên.

00:02:52.525 --> 00:02:55.965
Yếu tố thứ ba góp phần trong
sự hình thành những ngọn núi là khí hậu.

00:02:55.965 --> 00:03:00.768
Ở nhiệt độ âm,
một phần tuyết sẽ không tan hoàn toàn,

00:03:00.768 --> 00:03:03.861
thay vào đó,
chúng sẽ dần dần kết đọng lại thành băng,

00:03:03.861 --> 00:03:08.944
Điều đó tạo nên vùng băng tuyết,
xuất hiện ở độ cao khác nhau trên trái đất

00:03:08.944 --> 00:03:11.229
phụ thuộc vào khí hậu.

00:03:11.229 --> 00:03:14.926
Ở hai cực, băng tuyết nằm ở mực nước biển.

00:03:14.926 --> 00:03:19.339
Gần xích đạo, bạn phải leo lên năm km
trước khi không khí đủ lạnh

00:03:19.339 --> 00:03:21.398
để có thể hình thành băng.

00:03:21.398 --> 00:03:24.807
Khối băng tích tụ bắt đầu trôi xuống
dưới sức nặng kinh khủng của nó

00:03:24.807 --> 00:03:28.736
tạo nên một dòng di chuyển chậm
gọi là sông băng,

00:03:28.736 --> 00:03:30.896
mài mòn những tảng đá ở phía dưới.

00:03:30.896 --> 00:03:33.642
Núi càng dốc, sông băng càng chảy nhanh,

00:03:33.642 --> 00:03:37.276
và bào mòn đá phía dưới nhanh hơn.

00:03:37.276 --> 00:03:41.028
Sông băng có thể làm xói mòn địa hình
nhanh hơn cả mưa và sông.

00:03:41.028 --> 00:03:45.129
Sông băng ở trên những đỉnh núi
làm phẳng chúng rất nhanh,

00:03:45.129 --> 00:03:49.663
san bằng phần ngọn
như lưỡi cưa tuyết khổng lồ.

00:03:49.663 --> 00:03:54.364
Vậy, làm thế nào núi băng Everest
có thể cao đến thế?

00:03:54.364 --> 00:03:57.802
Biến cố va chạm địa mảng
nơi mà nó phát sinh

00:03:57.802 --> 00:04:00.541
đã làm nó đồ sộ ngay từ lúc ban đầu.

00:04:00.541 --> 00:04:03.156
Với lại, ngọn núi này
nằm gần vùng nhiệt đới,

00:04:03.156 --> 00:04:07.714
vì vậy vùng băng tuyết rất cao
và sông băng khá nhỏ,

00:04:07.714 --> 00:04:10.266
không đủ lớn để làm phẳng phần đỉnh.

00:04:10.266 --> 00:04:13.252
Ngọn núi này tồn tại ngay cả
trong điều kiện bão tuyết dữ dội

00:04:13.252 --> 00:04:15.702
mà vẫn giữ được độ cao ấn tượng.

00:04:15.702 --> 00:04:17.699
Tuy nhiên điều đó chưa chắc là mãi mãi.

00:04:17.699 --> 00:04:20.495
Chúng ta sống trong thế giới
đầy biến động nơi địa mảng,

00:04:20.495 --> 00:04:22.077
khí hậu toàn cầu,

00:04:22.077 --> 00:04:23.971
và khả năng bào mòn của hành tinh

00:04:23.971 --> 00:04:28.128
có thể một ngày sẽ kết hợp lại
để san bằng đỉnh Everest.

00:04:28.128 --> 00:04:32.406
Nhưng ít nhất bây giờ, nó vẫn là
huyền thoại trong tâm trí các nhà leo núi,

00:04:32.406 --> 00:04:33.498
các nhà thám hiểm,

00:04:33.498 --> 00:04:35.137
và cả những người mơ mộng.