Rối loạn tâm lý ở chó mèo có ý nghĩa gì đối với con người

Đằng sau những clip thú vật vui nhộn dễ thương đôi khi ẩn giấu hành vi lạ rất giống con người. Thạc sĩ Lauren Braitman nghiên cứu dấu hiệu rối loạn tâm lý ở động vật, từ những chú gấu bị cuồng lặp hành động đến những chú chuột tự sát và những bạn động vật khác. Laurel đặt ra câu hỏi rằng, liêu con người có thể học được gì từ cách thú vật đối mặt với bệnh trầm cảm, nỗi buồn khổ và những chứng tật tâm lý rất người khác.

Oliver là một anh chàng cực kì bảnh bao

đẹp trai, ngọt ngào và bất an

mà tôi rất mực yêu quý

(cười lớn)

Chàng ta là giống chó núi Đức

mà chồng cũ và tôi nhận nuôi

được khoảng sáu tháng thì

chúng tôi nhận ra nó là mối phiền toái

Nó bị hội chứng sợ bị bỏ rơi nặng

không lúc nào chịu ở một mình

Có lần nó nhảy xuống đất
từ lầu ba nơi chúng tôi ở

Nó ăn vải. Nó ăn đủ thứ, cả đồ tái chế

Nó đuổi bắt những con ruồi tưởng tượng

Nó mắc bệnh ảo giác

Nó được chuẩn đoán
mắc bệnh tăng động ở chó

mà đó chỉ mới là
phần nổi của tảng băng

Cũng như con người,

có khi ta cũng mất sáu tháng

mới nhận ra rằng

người bạn yêu có vấn đề tâm lý

(cười lớn)

Và phần lớn chúng ta không dẫn họ

lại chỗ quán bar nơi ta gặp họ

hay "hoàn" lại cho người mai mối

hay "trả hàng" lại Match.com
(trang web hẹn hò online)

(cười)

Chúng ta vẫn cứ yêu họ

vẫn ở bên giúp đỡ họ

và đó là điều tôi làm
cho chú chó của mình

Tôi là một...- Tôi học Sinh học

Tôi có bằng Tiến sĩ lịch sử khoa học

của trường đại học MIT

Mười năm trước nếu bạn hỏi tôi

chú chó cưng, hoặc loài chó nói chung

có cảm xúc không? Tôi sẽ nói có.

Nhưng chắc tôi sẽ không nói

chúng có thể
mắc bệnh bất an kinh niên

có đơn thuốc an thần và bác sĩ trị liệu.

Nhưng khi tôi trở nên gắn bó, tôi nhận ra rằng

việc chó cũng có thể được chữa bệnh

để vượt qua nỗi sợ hãi và lo lắng,

Nó đã thay đổi cuộc sống của tôi.

Mở rộng tầm nhìn của tôi.

Và tôi thật sự đã dành 7 năm qua,

nghiên cứu bệnh tâm lý ở động vật.

Chúng có thể
mắc bệnh tâm lý không?

Nếu có,
điều đó có ý nghĩa gì đối với chúng ta?

Tôi nghiên cứu ra được rằng,

động vật có thể mắc bệnh tâm lý.

Việc nhận biết bệnh lý ở động vật

giúp ta dễ làm thân với chúng,

và cũng giúp ta hiểu bản thân ta hơn.

Ví dụ như việc chẩn bệnh.

Nhiều người nghĩ rằng làm sao hiểu được

động vật nghĩ gì,

điều đó cũng đúng.

Nhưng bất kì ai có mối quan hệ

hay ít nhất như trường hợp của tôi,

dù bạn có hỏi những người xung quanh

hay bố mẹ, con cái họ cảm thấy thế nào

chưa chắc họ sẽ nói cho bạn hiểu,

Họ có thể không diễn giải được

chính xác cảm giác đó,

có khi họ còn không nhận thức được.

Thực ra có thể tìm hiểu cảm xúc một người

thông qua đối thoại bằng lời

để hiểu những cảm xúc phiền muộn của họ.

Những năm trước thế kỉ 20

nhà vật lí trị liệu thường

chẩn đoán chứng
trầm cảm qua quan sát bên ngoài.

Bên cạnh đó, tình hình

bệnh tâm lý ở động vật

cũng chỉ được xem xét gần đây.

Bệnh tâm lý thường gặp gặp nhất ở Mỹ

là chứng rối loạn vì sợ và lo lắng,

Nghĩ kỹ mà xem, cảm xúc sợ hãi và lo lắng

thực ra là những cảm xúc
cực kỳ hữu ích xuất phát từ động vật.

Thường ta chỉ thấy sợ
khi ở trong tình trạng nguy hiểm

và một khi thấy sợ,

ta có động lực

tránh xa khỏi nơi nguy hiểm

Vấn đề là ta lại thấy sợ và lo lắng
trong tình huống không thích hợp.

Rối loạn tâm trạng cũng là một trong những

cái hại của động vật có cảm xúc,

chứng rối loạn
mất kiểm soát (OCD) cũng thế,

thường là biểu hiện của
những cảm xúc động vật rất có ích

để chúng giữ vệ sinh cho bản thân.

Một số mẹo khi vào lãnh thổ của bệnh lý tâm thần

khi bạn hành động giống như

liên tục rửa tay
hay liên tục làm sạch chân

hay bạn tự đặt ra
nghi thức nghiêm ngặt đến nỗi

bạn không thể ngồi xuống ăn cơm

nếu như chưa làm xong nghi thức đó.

Đối với người, ta có
quyển "Hướng dẫn đoán chẩn bệnh tật"

tức bộ toàn thư cập nhật nhất

về toàn bộ các bệnh tâm lý được công nhận.

Còn với động vật, ta chỉ có... Youtube.

(Tiếng cười)

Đây là kết quả tôi tìm
cho từ khoá "OCD ở chó"

nhưng bạn nên tìm thử từ khoá

"OCD ở mèo" còn thú vị hơn nữa.

Bạn sẽ sốc bởi kết quả tìm được cho xem.

Tôi sẽ cho bạn xem vài ví dụ.

Đây là ví dụ về chứng cuồng bắt bóng

Trông thì buồn cười và dễ thương thật đấy.

Vấn đề là, những chú chó
mắc chứng OCD thế này

Có thể lặp lại hành vi cả ngày trời.

Chúng sẽ không thèm đi dạo

không cần đồng loại bè bạn

không thèm ăn

Chúng tập trung cao độ

đuổi bắt đuôi liên tục không nghỉ.

Đây là chú mèo tên Gizmo.

Có vẻ chú đang rình mò thì phải,

nhưng chú cứ thế này giờ này sang giờ khác

ngồi bệ cửa mà lật thanh rèm cửa

lặp đi lặp lại.

Đây cũng là một ví dụ về

hành vị rối loạn lặp lại

Chú gấu ở sở thú Oakland tên TIng Ting.

Nếu bạn đứng xem lúc này

bạn sẽ chỉ tưởng

chú đang nghịch cành cây

nhưng TIng Ting cứ nghịch suốt ngày,

và nếu bạn chú ý quan sát

suốt độ dài nửa tiếng của clip này,

bạn sẽ thấy chú chỉ làm đúng một việc

đặt cành cây đúng thứ tự đó, quay cành cây

đúng một kiểu lặp đi lặp lại.

Một hành vi cực kỳ phổ biến nữa,

đặc biệt ở thú bị nhốt

là đi qua lại hoặc lắc người.

Con người cũng thế thôi.

Ta cũng lắc người,

quay ngang quay ngửa.

Đôi khi ta làm thế để

để trấn an bản thân,

thì thú vật cũng có mục đích như vậy.

Nhưng thú vật không chỉ

mắc chứng cuồng lặp hành động

Đây là khỉ Gigi sống ở

vườn thú Frankin ở Boston.

Nó có bác sĩ tâm lý từ Havard theo dõi

và đang được chữa
bệnh rối loạn tâm trạng

và một số bệnh khác.

Nhiều động vật mắc bệnh này.

Rất nhiều là khác...

ví dụ như loài ngựa

chúng có hành vi huỷ hoại bản thân.

Chúng sẽ cắn xé đủ thứ

hoặc cắn xé bản thân

chỉ để địu đi.

Hành vi này khá giống

việc một số người tự rạch tay chân.

Thú vật có thể tự nhổ lông

Nếu bạn có lông vũ hoặc da dày

bạn cũng tự nhổ lông cạo da mình được.

Một số loài vẹt cũng được nghiên cứu

để hiểu bệnh cuồng bứt tóc cào da ở người,

chứng bệnh gây hại đến

20 triệu người Mỹ.

Chuột bạch cũng có chứng này.

Ở chuột, ta gọi là chứng cắt lông.

Những chú chó quân đội
trong chiến tranh Afghanistan

sau khi trở về nhiều chú
mắc chứng chấn động chiến tranh,

rất khó hoà nhập lại
với cộng đồng văn minh

sau khi thôi chiến đấu.

Chúng sẽ đâm sợ người có râu rậm

hoặc sợ vào trong xe hơi.

Tôi cũng có một lưu ý ở đây.

Tôi không cho rằng
chứng chấn động chiến tranh

ở chó cũng biểu hiện như người,

cũng như biểu hiện chấn động

ở tôi sẽ khác ở bạn,

chứng lo lắng bất an
của tôi cũng khác bạn.

Mỗi người một vẻ.

Mỗi người có điểm nhạy cảm khác nhau.

Nếu có 2 chú chó, được nuôi cùng nhà,

đối mặt những tình huống giống nhau,

một chú có thể
mắc chứng suy nhược do sợ xe máy,

hoặc cuồng sợ tiếng bíp lò vi sóng,

còn chú kia hoàn toàn bình thường.

Có một điều nhiều người hỏi tôi:

Những ví dụ nãy giờ là động vật

rối loạn tâm lý do hành vi người,

hay là chỉ khi bị lạm dụng, ngược đãi
thú vật mới có rối loạn tâm lý?

Câu trả lời thực ra

phức tạp hơn thế nhiều.

Tôi cũng có một may mắn

xuất bản sách về vấn đề này,

Giờ thì mỗi khi mở email

hoặc đi họp

thậm chí là khi dự tiệc,

mọi người hay kể tôi nghe

chuyện hành vi lạ ở thú vật.

Gần đây trong
buổi nói chuyện ở California,

có một phụ nữ
xin trình bày ý kiến

"Bác sĩ Braitman ơi,
hình như mèo nhà tôi bị chấn động tâm lý."

Tôi hỏi: "Thật ư? Tại sao thế?"

Cô ấy kể về chú mèo tên Ping
được đưa về trại thú

từ nhà một người lớn tuổi sống,

sau khi người này đột ngột

lên cơn đau tim
và qua đời trong lúc hút bụi.

Một tuần sau, Ping được phát hiện

và đưa ra khỏi nhà cùng với xác người chủ,

trong khi máy hút bụi mở suốt.

Tôi suy nghĩ về tai nạn đó
suốt hai năm sau đó.

Chú mèo đâm sợ
máy hút bụi mỗi khi có ai dùng.

Chú sợ hãi tột độ.

Nó sẽ trốn vào tủ,

run sợ lẩy bẩy yếu cả người.

Nhưng với tình thương và sự kiên nhẫn

của gia đình mới,

ba năm sau,

chú đã thành chú mèo tự tin, khoẻ mạnh.

Một câu chuyện khác về
việc hồi phục rối loạn tâm lý

xảy ra vài năm trước.

Tôi đang nghiên cứu ở Thái Lan

và gặp một chú khỉ tên Boonlua.

Khi còn bé,

nó bị một bầy chó tấn công

bị cắn nát chân và một tay,

nó cố lết đến một ngôi chùa, từ đó

các thầy tu chăm sóc nó.

Họ gọi bác sĩ thú y đến cứu chữa.

Cuối cùng thì,

Boonlua được đưa đến trại voi,

chủ trại quyết định nuôi nó

họ dần hiểu nó thích gì,

nó thích kẹo Mentos bạc hà

kẹo bọ cứng và trứng.

Họ lo là nó cô đơn thiếu bạn,

nhưng họ không cho
nó chơi với những con khỉ khác,

vì sợ nó có mỗi một tay

sẽ không chơi đùa hay tự vệ được.

Thế là họ cho chơi với thỏ,

Boonlua trở thành chú khỉ khác hẳn.

Nó vui vẻ chơi với chú thỏ.

Chúng liếm lông nhau
và trở nên thân thiết.

Nhưng rồi thỏ có con nhỏ,

và Boonlua còn hạnh phúc hơn trước.

Thỏ con đem lại

cho nó niềm vui sống mỗi ngày.

Thậm chí nó vui sướng đến nỗi

không thèm ngủ.

Nó trở nên bảo bọc thái quá bọn thỏ con,

đến nỗi không muốn ngủ.

Thỉnh thoảng nó thiếp đi

trong lúc canh giữ chúng.

Nó chăm sóc bảo vệ lũ thỏ đến mức

người chăm nuôi thú

phải đem bọn thỏ con đi nơi khác.

Nó bảo bọc thỏ con đến mức

nó sợ thỏ mẹ sẽ làm hại chúng.

Khi dời bọn thỏ con đi nơi khác

người nuôi thú sợ nó bị trầm cảm.

Họ giải quyết bằng

cách cho nó bạn thỏ khác để chơi.

(tiếng cười)

Theo thiển ý tôi thì
nó chẳng có vẻ trầm cảm gì.

(cười)

Điều tôi mong mọi người
cảm nhận được đó là

bạn nên mạnh dạn

tìm đoán hành vi

các con vật bạn tiếp xúc nhiều.

Khi bạn nghi rằng

chú chó, chú mèo hay khỉ một tay

nhà bạn hay nhà người quen

đang bị trầm cảm hay chấn động tâm lý,

có thể bạn đúng.

Điều này nghe có vẻ như
nhân tính hóa khi mà

ta dùng hành vi động vật

để hiểu hành vi con người.

Tôi không nghĩ việc này là vấn đề gì.

Thực ta không thể không làm thế.

Đâu phải bạn cắt não bạn ra

rồi bỏ vào bình rồi ngồi đó

suy ngẫm về tâm lý thú vật đâu.

Ta lúc nào cũng đã là động vật rồi,

băn khoăn về cảm xúc của động vật khác.

Nếu được chọn, bạn sẽ biết
"nhân tính hoá" bằng cách nào cho tốt chứ ?

Hay dùng phép này tuỳ tiện?

Thường là phép này

bị dùng tuỳ tiện.

(tiếng cười)

Như là làm lễ cưới cho chó corgi

hay đến gần
động vât hoang dã vì bạn tưởng

bạn và con thú
có thần giao cách cảm.

Tuỳ tiện là vậy đó.

"Nhân tính hóa" một cách đúng đắn

dựa trên
điểm tương quan giữa các loài động vật

mà rút ra kết luận hữu ích

về trí tuệ và kinh nghiệm của động vật.

Có cả một ngành công nghiệp

dựa trên việc "nhân tính hóa" này,

đó là ngành dược tâm thần.

Cứ 5 người Mỹ có 1 người
dùng thuốc tâm thần

từ thuốc chống trầm cảm cho đến an thần

để chữa bệnh tâm lý.

Ngành dược tâm thần

bắt nguồn từ ngành dược thí nghiệm

trên động vật.

Thuốc được thử trên động vật trước

không chỉ để tìm độc tố
mà cả về ảnh hưởng hành vi.

Loại thuốc an thần nổi tiếng Thorazine

thử nghiệm trên chuột
trước khi được dùng trên người.

Thuốc chống bất an Librium

cũng thử trên mèo dữ những năm 50

để chuyển hoá chúng thành mèo hiền dịu hơn.

Cả thuốc trầm cảm
trước tiên cũng được thử trên thỏ.

Giờ đây, ta không chỉ
cho động vật uống thuốc

với mục đích nghiên cứu,

mà chúng được
kê thuốc với tư cách là bệnh nhân,

vì lý do nhân đạo hoặc có khi không.

Sở thú sinh vật biển
cho hải cẩu mẹ uống thốc an thần

khi con chúng được đưa đi nơi khác.

Nhiều con khỉ vườn thú được uống

thuốc an thần.

Như chú chó Oliver của tôi

được cho uống thuốc
chống trầm cảm và an thần

để nó đừng vô thức nhảy lầu,

hay lao ra đường xe cộ.

Gần đây trên báo Khoa học có đăng bài

chứng minh rằng ngay cả loài giáp xác

cũng có phản ứng với thuốc an thần

Thuốc làm chúng mạnh dạn,
bớt hoạt động thái quá

sẵn sàng khám phá môi trường xung quanh.

Rất khó thống kê
số lượng thú vật có dùng thuốc,

nhưng tôi có thể đoán biết
ngành y dược cho thú y

đang trên đà phát triển,

từ doanh thu 7 tỷ đô năm 2011

lên đến 9.25 tỷ trong năm 2015.

Số loài có thể dùng thuốc là vô hạn định.

Một số loài như
khỉ Bonobo ở bang Milwaukee

lúc đầu không được uống

nhưng rồi họ lấy thuốc Paxil cho người

chia cho khỉ vườn thú.

(tiếng cười) (vỗ tay)

Ngoài mục đích phục vụ y dược tâm thần,

còn rất nhiều ví dụ

can thiệp y tế đối với động vật.

Có một bài học có lẽ

ngành thú y có thể dạy cho

y dược cho người.

Ví dụ bạn dẫn chú chó

mắc chứng cuồng bắt bóng

đến phòng khám hành vi động vật.

Bác sĩ không lao vào kê đơn ngay

mà hỏi kỹ về cuộc sống con thú.

Họ sẽ hỏi chú chó
có hay ra ngoài trời không,

có vận động không, có thường xuyên không,

thời gian giao tiếp

với người và các con chó khác bao lâu.

Họ sẽ nói kỹ về các dạng trị liệu

về tâm lý, các dạng chính

từng được dùng.

Đấy mới là những biểu hiện hữu ích nhất,

đặc biệt là khi kết hợp với dược.

Điều tôi cho là hữu ích nhất đối với

với xã hội loài vật,

là thời gian giao tiếp với động vật khác.

Đôi khi tôi thấy tôi như

động vật giao tiếp cho chó cưng,

cũng như vẹt giao tiếp với một số người

và người giao tiếp với vẹt,

hay chó với voi,

và voi đáp ứng nhu cầu
giao tiếp với các con voi khác.

Không biết bạn thế nào

chứ tôi hay nhận được thông tin trên mạng

về tình bạn hy hữu ở động vật

Tôi nghĩ phần lớn Facebook ngập tràn

nào là bài ảnh khỉ nhận mèo làm con nuôi,

rồi thì chó nuôi nai con như con mình,

hay bò và lợn là đôi bạn thân.

Tám, chín năm trước
bạn mà hỏi ý kiến tôi về mấy bài post này,

tôi sẽ bảo bạn
mấy người đó cảm xúc mùi mẫn thái quá

hay nhân tính hoá bọn thú vật quá đà

hay chỉ giả vờ thế nào đấy, nhưng giờ thì

tôi hiểu có nguyên nhân ẩn sau cả.

Một nghiên cứu đáng tin cậy

chứng minh rằng lượng oxytocin

là chất gây cảm giác gắn kết đồng loại

tiết ra khi ta yêu hay chăm sóc

hay ở bên người ta quan tâm mật thiết.

Lượng oxytocin tăng ở cả người và chó

khi họ quan tâm đến nhau

và thích ở bên nhau.

Các nghiên cứu còn chứng minh oxytocin

tăng lên ở cả cặp động vật với nhau,

Ví dụ dê và chó làm bạn chơi đùa với nhau,

lượng oxytocin trong chúng sẽ tăng lên.

Tôi cũng học được từ một người bạn

sức khoẻ tâm lý là con dao hai lưỡi.

Anh tên Lonnie Hodge,
cựu chiến binh trong chiến tranh Việt Nam.

Sau khi trở về Mỹ, anh giúp đỡ

những người sống sót và

mang chấn động chiến tranh.

Bản thân anh cũng có
chấn động chiến tranh và sợ độ cao.

Bởi trong cuộc chiến, anh thường

phải trượt dây quay lưng xuống đất

ra khỏi trực thăng

Anh được cử một chú chó
giống Labradoodle tên Gander

nhằm giúp anh chữa chứng
chứng chấn động và sợ độ cao.

Đây là ngày đầu họ gặp nhau.

Thật là tuyệt bởi từ đó

họ gắn bó bên nhau

cùng đến thăm
những cựu chiến binh khác mắc chứng tương tự

Điều tôi thích ở
mối quan hệ Lonnie và Gander là

khoảng vài tháng sau,

chú chó Gander cũng sợ độ cao,

có lẽ do nó quan sát chủ kỹ quá.

Điều tuyệt với là, giờ
nó vẫn là chú chó chữa bệnh tâm lý tuyệt vời,

bời mỗi khi họ ở trên cao,

Lonnie lo cho tâm lý của Gander quá

anh thành ra hết sợ độ cao.

Tôi dành thời gian
nghiên cứu về những câu chuyện thế này

đào sâu tìm hiểu.

Tôi dành nhiều năm để nghiên cứu,

và điều này
thay đổi thế giới quan của tôi.

Tôi không còn nhìn nhận
động vật ở dạng vô cảm quan

Tôi nhìn nhận chúng như những cá nhân

và nghĩ về chúng như các sinh vật

với hệ thống dự báo đặc trưng riêng

điều khiển cách chúng hành động

và phản ứng với môi trường.

Tôi tin điều này đã khiến tôi

thành người hiếu kỳ và đễ đồng cảm hơn

không chỉ với thú cưng cùng nhà,

thỉnh thoảng còn cùng mâm,

mà còn với người thân, người bạn,

đang chống chọi với
chứng lo lắng kinh niên

do ám ảnh và các dạng bệnh khác.

Tôi cũng thật sự tin rằng

dù ta không thể biết chính xác

điều gì đang xảy ra trong đầu chú heo,

chú chó nhà bạn hay cả bạn đời bạn,

không có nghĩa là
ta ngừng thông cảm và giúp đỡ họ.

Bởi điều tốt nhất ta có thể làm

là "nhân tính hóa" cho họ.

Cha của Charles Darwin từng bảo ông

ai trong đời cũng có thể phát điên.

May mắn thay
ta vẫn có thể tìm lại bình an tâm hồn

nếu có sự trợ giúp của cộng đồng.

XIn cảm ơn.

(Vỗ tay)