Oliver là một anh chàng cực kì bảnh bao đẹp trai, ngọt ngào và bất an mà tôi rất mực yêu quý (cười lớn) Chàng ta là giống chó núi Đức mà chồng cũ và tôi nhận nuôi được khoảng sáu tháng thì chúng tôi nhận ra nó là mối phiền toái Nó bị hội chứng sợ bị bỏ rơi nặng không lúc nào chịu ở một mình Có lần nó nhảy xuống đất từ lầu ba nơi chúng tôi ở Nó ăn vải. Nó ăn đủ thứ, cả đồ tái chế Nó đuổi bắt những con ruồi tưởng tượng Nó mắc bệnh ảo giác Nó được chuẩn đoán mắc bệnh tăng động ở chó mà đó chỉ mới là phần nổi của tảng băng Cũng như con người, có khi ta cũng mất sáu tháng mới nhận ra rằng người bạn yêu có vấn đề tâm lý (cười lớn) Và phần lớn chúng ta không dẫn họ lại chỗ quán bar nơi ta gặp họ hay "hoàn" lại cho người mai mối hay "trả hàng" lại Match.com (trang web hẹn hò online) (cười) Chúng ta vẫn cứ yêu họ vẫn ở bên giúp đỡ họ và đó là điều tôi làm cho chú chó của mình Tôi là một...- Tôi học Sinh học Tôi có bằng Tiến sĩ lịch sử khoa học của trường đại học MIT Mười năm trước nếu bạn hỏi tôi chú chó cưng, hoặc loài chó nói chung có cảm xúc không? Tôi sẽ nói có. Nhưng chắc tôi sẽ không nói chúng có thể mắc bệnh bất an kinh niên có đơn thuốc an thần và bác sĩ trị liệu. Nhưng khi tôi trở nên gắn bó, tôi nhận ra rằng việc chó cũng có thể được chữa bệnh để vượt qua nỗi sợ hãi và lo lắng, Nó đã thay đổi cuộc sống của tôi. Mở rộng tầm nhìn của tôi. Và tôi thật sự đã dành 7 năm qua, nghiên cứu bệnh tâm lý ở động vật. Chúng có thể mắc bệnh tâm lý không? Nếu có, điều đó có ý nghĩa gì đối với chúng ta? Tôi nghiên cứu ra được rằng, động vật có thể mắc bệnh tâm lý. Việc nhận biết bệnh lý ở động vật giúp ta dễ làm thân với chúng, và cũng giúp ta hiểu bản thân ta hơn. Ví dụ như việc chẩn bệnh. Nhiều người nghĩ rằng làm sao hiểu được động vật nghĩ gì, điều đó cũng đúng. Nhưng bất kì ai có mối quan hệ hay ít nhất như trường hợp của tôi, dù bạn có hỏi những người xung quanh hay bố mẹ, con cái họ cảm thấy thế nào chưa chắc họ sẽ nói cho bạn hiểu, Họ có thể không diễn giải được chính xác cảm giác đó, có khi họ còn không nhận thức được. Thực ra có thể tìm hiểu cảm xúc một người thông qua đối thoại bằng lời để hiểu những cảm xúc phiền muộn của họ. Những năm trước thế kỉ 20 nhà vật lí trị liệu thường chẩn đoán chứng trầm cảm qua quan sát bên ngoài. Bên cạnh đó, tình hình bệnh tâm lý ở động vật cũng chỉ được xem xét gần đây. Bệnh tâm lý thường gặp gặp nhất ở Mỹ là chứng rối loạn vì sợ và lo lắng, Nghĩ kỹ mà xem, cảm xúc sợ hãi và lo lắng thực ra là những cảm xúc cực kỳ hữu ích xuất phát từ động vật. Thường ta chỉ thấy sợ khi ở trong tình trạng nguy hiểm và một khi thấy sợ, ta có động lực tránh xa khỏi nơi nguy hiểm Vấn đề là ta lại thấy sợ và lo lắng trong tình huống không thích hợp. Rối loạn tâm trạng cũng là một trong những cái hại của động vật có cảm xúc, chứng rối loạn mất kiểm soát (OCD) cũng thế, thường là biểu hiện của những cảm xúc động vật rất có ích để chúng giữ vệ sinh cho bản thân. Một số mẹo khi vào lãnh thổ của bệnh lý tâm thần khi bạn hành động giống như liên tục rửa tay hay liên tục làm sạch chân hay bạn tự đặt ra nghi thức nghiêm ngặt đến nỗi bạn không thể ngồi xuống ăn cơm nếu như chưa làm xong nghi thức đó. Đối với người, ta có quyển "Hướng dẫn đoán chẩn bệnh tật" tức bộ toàn thư cập nhật nhất về toàn bộ các bệnh tâm lý được công nhận. Còn với động vật, ta chỉ có... Youtube. (Tiếng cười) Đây là kết quả tôi tìm cho từ khoá "OCD ở chó" nhưng bạn nên tìm thử từ khoá "OCD ở mèo" còn thú vị hơn nữa. Bạn sẽ sốc bởi kết quả tìm được cho xem. Tôi sẽ cho bạn xem vài ví dụ. Đây là ví dụ về chứng cuồng bắt bóng Trông thì buồn cười và dễ thương thật đấy. Vấn đề là, những chú chó mắc chứng OCD thế này Có thể lặp lại hành vi cả ngày trời. Chúng sẽ không thèm đi dạo không cần đồng loại bè bạn không thèm ăn Chúng tập trung cao độ đuổi bắt đuôi liên tục không nghỉ. Đây là chú mèo tên Gizmo. Có vẻ chú đang rình mò thì phải, nhưng chú cứ thế này giờ này sang giờ khác ngồi bệ cửa mà lật thanh rèm cửa lặp đi lặp lại. Đây cũng là một ví dụ về hành vị rối loạn lặp lại Chú gấu ở sở thú Oakland tên TIng Ting. Nếu bạn đứng xem lúc này bạn sẽ chỉ tưởng chú đang nghịch cành cây nhưng TIng Ting cứ nghịch suốt ngày, và nếu bạn chú ý quan sát suốt độ dài nửa tiếng của clip này, bạn sẽ thấy chú chỉ làm đúng một việc đặt cành cây đúng thứ tự đó, quay cành cây đúng một kiểu lặp đi lặp lại. Một hành vi cực kỳ phổ biến nữa, đặc biệt ở thú bị nhốt là đi qua lại hoặc lắc người. Con người cũng thế thôi. Ta cũng lắc người, quay ngang quay ngửa. Đôi khi ta làm thế để để trấn an bản thân, thì thú vật cũng có mục đích như vậy. Nhưng thú vật không chỉ mắc chứng cuồng lặp hành động Đây là khỉ Gigi sống ở vườn thú Frankin ở Boston. Nó có bác sĩ tâm lý từ Havard theo dõi và đang được chữa bệnh rối loạn tâm trạng và một số bệnh khác. Nhiều động vật mắc bệnh này. Rất nhiều là khác... ví dụ như loài ngựa chúng có hành vi huỷ hoại bản thân. Chúng sẽ cắn xé đủ thứ hoặc cắn xé bản thân chỉ để địu đi. Hành vi này khá giống việc một số người tự rạch tay chân. Thú vật có thể tự nhổ lông Nếu bạn có lông vũ hoặc da dày bạn cũng tự nhổ lông cạo da mình được. Một số loài vẹt cũng được nghiên cứu để hiểu bệnh cuồng bứt tóc cào da ở người, chứng bệnh gây hại đến 20 triệu người Mỹ. Chuột bạch cũng có chứng này. Ở chuột, ta gọi là chứng cắt lông. Những chú chó quân đội trong chiến tranh Afghanistan sau khi trở về nhiều chú mắc chứng chấn động chiến tranh, rất khó hoà nhập lại với cộng đồng văn minh sau khi thôi chiến đấu. Chúng sẽ đâm sợ người có râu rậm hoặc sợ vào trong xe hơi. Tôi cũng có một lưu ý ở đây. Tôi không cho rằng chứng chấn động chiến tranh ở chó cũng biểu hiện như người, cũng như biểu hiện chấn động ở tôi sẽ khác ở bạn, chứng lo lắng bất an của tôi cũng khác bạn. Mỗi người một vẻ. Mỗi người có điểm nhạy cảm khác nhau. Nếu có 2 chú chó, được nuôi cùng nhà, đối mặt những tình huống giống nhau, một chú có thể mắc chứng suy nhược do sợ xe máy, hoặc cuồng sợ tiếng bíp lò vi sóng, còn chú kia hoàn toàn bình thường. Có một điều nhiều người hỏi tôi: Những ví dụ nãy giờ là động vật rối loạn tâm lý do hành vi người, hay là chỉ khi bị lạm dụng, ngược đãi thú vật mới có rối loạn tâm lý? Câu trả lời thực ra phức tạp hơn thế nhiều. Tôi cũng có một may mắn xuất bản sách về vấn đề này, Giờ thì mỗi khi mở email hoặc đi họp thậm chí là khi dự tiệc, mọi người hay kể tôi nghe chuyện hành vi lạ ở thú vật. Gần đây trong buổi nói chuyện ở California, có một phụ nữ xin trình bày ý kiến "Bác sĩ Braitman ơi, hình như mèo nhà tôi bị chấn động tâm lý." Tôi hỏi: "Thật ư? Tại sao thế?" Cô ấy kể về chú mèo tên Ping được đưa về trại thú từ nhà một người lớn tuổi sống, sau khi người này đột ngột lên cơn đau tim và qua đời trong lúc hút bụi. Một tuần sau, Ping được phát hiện và đưa ra khỏi nhà cùng với xác người chủ, trong khi máy hút bụi mở suốt. Tôi suy nghĩ về tai nạn đó suốt hai năm sau đó. Chú mèo đâm sợ máy hút bụi mỗi khi có ai dùng. Chú sợ hãi tột độ. Nó sẽ trốn vào tủ, run sợ lẩy bẩy yếu cả người. Nhưng với tình thương và sự kiên nhẫn của gia đình mới, ba năm sau, chú đã thành chú mèo tự tin, khoẻ mạnh. Một câu chuyện khác về việc hồi phục rối loạn tâm lý xảy ra vài năm trước. Tôi đang nghiên cứu ở Thái Lan và gặp một chú khỉ tên Boonlua. Khi còn bé, nó bị một bầy chó tấn công bị cắn nát chân và một tay, nó cố lết đến một ngôi chùa, từ đó các thầy tu chăm sóc nó. Họ gọi bác sĩ thú y đến cứu chữa. Cuối cùng thì, Boonlua được đưa đến trại voi, chủ trại quyết định nuôi nó họ dần hiểu nó thích gì, nó thích kẹo Mentos bạc hà kẹo bọ cứng và trứng. Họ lo là nó cô đơn thiếu bạn, nhưng họ không cho nó chơi với những con khỉ khác, vì sợ nó có mỗi một tay sẽ không chơi đùa hay tự vệ được. Thế là họ cho chơi với thỏ, Boonlua trở thành chú khỉ khác hẳn. Nó vui vẻ chơi với chú thỏ. Chúng liếm lông nhau và trở nên thân thiết. Nhưng rồi thỏ có con nhỏ, và Boonlua còn hạnh phúc hơn trước. Thỏ con đem lại cho nó niềm vui sống mỗi ngày. Thậm chí nó vui sướng đến nỗi không thèm ngủ. Nó trở nên bảo bọc thái quá bọn thỏ con, đến nỗi không muốn ngủ. Thỉnh thoảng nó thiếp đi trong lúc canh giữ chúng. Nó chăm sóc bảo vệ lũ thỏ đến mức người chăm nuôi thú phải đem bọn thỏ con đi nơi khác. Nó bảo bọc thỏ con đến mức nó sợ thỏ mẹ sẽ làm hại chúng. Khi dời bọn thỏ con đi nơi khác người nuôi thú sợ nó bị trầm cảm. Họ giải quyết bằng cách cho nó bạn thỏ khác để chơi. (tiếng cười) Theo thiển ý tôi thì nó chẳng có vẻ trầm cảm gì. (cười) Điều tôi mong mọi người cảm nhận được đó là bạn nên mạnh dạn tìm đoán hành vi các con vật bạn tiếp xúc nhiều. Khi bạn nghi rằng chú chó, chú mèo hay khỉ một tay nhà bạn hay nhà người quen đang bị trầm cảm hay chấn động tâm lý, có thể bạn đúng. Điều này nghe có vẻ như nhân tính hóa khi mà ta dùng hành vi động vật để hiểu hành vi con người. Tôi không nghĩ việc này là vấn đề gì. Thực ta không thể không làm thế. Đâu phải bạn cắt não bạn ra rồi bỏ vào bình rồi ngồi đó suy ngẫm về tâm lý thú vật đâu. Ta lúc nào cũng đã là động vật rồi, băn khoăn về cảm xúc của động vật khác. Nếu được chọn, bạn sẽ biết "nhân tính hoá" bằng cách nào cho tốt chứ ? Hay dùng phép này tuỳ tiện? Thường là phép này bị dùng tuỳ tiện. (tiếng cười) Như là làm lễ cưới cho chó corgi hay đến gần động vât hoang dã vì bạn tưởng bạn và con thú có thần giao cách cảm. Tuỳ tiện là vậy đó. "Nhân tính hóa" một cách đúng đắn dựa trên điểm tương quan giữa các loài động vật mà rút ra kết luận hữu ích về trí tuệ và kinh nghiệm của động vật. Có cả một ngành công nghiệp dựa trên việc "nhân tính hóa" này, đó là ngành dược tâm thần. Cứ 5 người Mỹ có 1 người dùng thuốc tâm thần từ thuốc chống trầm cảm cho đến an thần để chữa bệnh tâm lý. Ngành dược tâm thần bắt nguồn từ ngành dược thí nghiệm trên động vật. Thuốc được thử trên động vật trước không chỉ để tìm độc tố mà cả về ảnh hưởng hành vi. Loại thuốc an thần nổi tiếng Thorazine thử nghiệm trên chuột trước khi được dùng trên người. Thuốc chống bất an Librium cũng thử trên mèo dữ những năm 50 để chuyển hoá chúng thành mèo hiền dịu hơn. Cả thuốc trầm cảm trước tiên cũng được thử trên thỏ. Giờ đây, ta không chỉ cho động vật uống thuốc với mục đích nghiên cứu, mà chúng được kê thuốc với tư cách là bệnh nhân, vì lý do nhân đạo hoặc có khi không. Sở thú sinh vật biển cho hải cẩu mẹ uống thốc an thần khi con chúng được đưa đi nơi khác. Nhiều con khỉ vườn thú được uống thuốc an thần. Như chú chó Oliver của tôi được cho uống thuốc chống trầm cảm và an thần để nó đừng vô thức nhảy lầu, hay lao ra đường xe cộ. Gần đây trên báo Khoa học có đăng bài chứng minh rằng ngay cả loài giáp xác cũng có phản ứng với thuốc an thần Thuốc làm chúng mạnh dạn, bớt hoạt động thái quá sẵn sàng khám phá môi trường xung quanh. Rất khó thống kê số lượng thú vật có dùng thuốc, nhưng tôi có thể đoán biết ngành y dược cho thú y đang trên đà phát triển, từ doanh thu 7 tỷ đô năm 2011 lên đến 9.25 tỷ trong năm 2015. Số loài có thể dùng thuốc là vô hạn định. Một số loài như khỉ Bonobo ở bang Milwaukee lúc đầu không được uống nhưng rồi họ lấy thuốc Paxil cho người chia cho khỉ vườn thú. (tiếng cười) (vỗ tay) Ngoài mục đích phục vụ y dược tâm thần, còn rất nhiều ví dụ can thiệp y tế đối với động vật. Có một bài học có lẽ ngành thú y có thể dạy cho y dược cho người. Ví dụ bạn dẫn chú chó mắc chứng cuồng bắt bóng đến phòng khám hành vi động vật. Bác sĩ không lao vào kê đơn ngay mà hỏi kỹ về cuộc sống con thú. Họ sẽ hỏi chú chó có hay ra ngoài trời không, có vận động không, có thường xuyên không, thời gian giao tiếp với người và các con chó khác bao lâu. Họ sẽ nói kỹ về các dạng trị liệu về tâm lý, các dạng chính từng được dùng. Đấy mới là những biểu hiện hữu ích nhất, đặc biệt là khi kết hợp với dược. Điều tôi cho là hữu ích nhất đối với với xã hội loài vật, là thời gian giao tiếp với động vật khác. Đôi khi tôi thấy tôi như động vật giao tiếp cho chó cưng, cũng như vẹt giao tiếp với một số người và người giao tiếp với vẹt, hay chó với voi, và voi đáp ứng nhu cầu giao tiếp với các con voi khác. Không biết bạn thế nào chứ tôi hay nhận được thông tin trên mạng về tình bạn hy hữu ở động vật Tôi nghĩ phần lớn Facebook ngập tràn nào là bài ảnh khỉ nhận mèo làm con nuôi, rồi thì chó nuôi nai con như con mình, hay bò và lợn là đôi bạn thân. Tám, chín năm trước bạn mà hỏi ý kiến tôi về mấy bài post này, tôi sẽ bảo bạn mấy người đó cảm xúc mùi mẫn thái quá hay nhân tính hoá bọn thú vật quá đà hay chỉ giả vờ thế nào đấy, nhưng giờ thì tôi hiểu có nguyên nhân ẩn sau cả. Một nghiên cứu đáng tin cậy chứng minh rằng lượng oxytocin là chất gây cảm giác gắn kết đồng loại tiết ra khi ta yêu hay chăm sóc hay ở bên người ta quan tâm mật thiết. Lượng oxytocin tăng ở cả người và chó khi họ quan tâm đến nhau và thích ở bên nhau. Các nghiên cứu còn chứng minh oxytocin tăng lên ở cả cặp động vật với nhau, Ví dụ dê và chó làm bạn chơi đùa với nhau, lượng oxytocin trong chúng sẽ tăng lên. Tôi cũng học được từ một người bạn sức khoẻ tâm lý là con dao hai lưỡi. Anh tên Lonnie Hodge, cựu chiến binh trong chiến tranh Việt Nam. Sau khi trở về Mỹ, anh giúp đỡ những người sống sót và mang chấn động chiến tranh. Bản thân anh cũng có chấn động chiến tranh và sợ độ cao. Bởi trong cuộc chiến, anh thường phải trượt dây quay lưng xuống đất ra khỏi trực thăng Anh được cử một chú chó giống Labradoodle tên Gander nhằm giúp anh chữa chứng chứng chấn động và sợ độ cao. Đây là ngày đầu họ gặp nhau. Thật là tuyệt bởi từ đó họ gắn bó bên nhau cùng đến thăm những cựu chiến binh khác mắc chứng tương tự Điều tôi thích ở mối quan hệ Lonnie và Gander là khoảng vài tháng sau, chú chó Gander cũng sợ độ cao, có lẽ do nó quan sát chủ kỹ quá. Điều tuyệt với là, giờ nó vẫn là chú chó chữa bệnh tâm lý tuyệt vời, bời mỗi khi họ ở trên cao, Lonnie lo cho tâm lý của Gander quá anh thành ra hết sợ độ cao. Tôi dành thời gian nghiên cứu về những câu chuyện thế này đào sâu tìm hiểu. Tôi dành nhiều năm để nghiên cứu, và điều này thay đổi thế giới quan của tôi. Tôi không còn nhìn nhận động vật ở dạng vô cảm quan Tôi nhìn nhận chúng như những cá nhân và nghĩ về chúng như các sinh vật với hệ thống dự báo đặc trưng riêng điều khiển cách chúng hành động và phản ứng với môi trường. Tôi tin điều này đã khiến tôi thành người hiếu kỳ và đễ đồng cảm hơn không chỉ với thú cưng cùng nhà, thỉnh thoảng còn cùng mâm, mà còn với người thân, người bạn, đang chống chọi với chứng lo lắng kinh niên do ám ảnh và các dạng bệnh khác. Tôi cũng thật sự tin rằng dù ta không thể biết chính xác điều gì đang xảy ra trong đầu chú heo, chú chó nhà bạn hay cả bạn đời bạn, không có nghĩa là ta ngừng thông cảm và giúp đỡ họ. Bởi điều tốt nhất ta có thể làm là "nhân tính hóa" cho họ. Cha của Charles Darwin từng bảo ông ai trong đời cũng có thể phát điên. May mắn thay ta vẫn có thể tìm lại bình an tâm hồn nếu có sự trợ giúp của cộng đồng. XIn cảm ơn. (Vỗ tay)