WEBVTT

00:00:01.089 --> 00:00:05.153
Oliver là một anh chàng cực kì bảnh bao

00:00:05.153 --> 00:00:09.974
đẹp trai, ngọt ngào và bất an

00:00:09.974 --> 00:00:13.159
mà tôi rất mực yêu quý

NOTE Paragraph

00:00:13.159 --> 00:00:16.080
(cười lớn)

NOTE Paragraph

00:00:16.080 --> 00:00:17.746
Chàng ta là giống chó núi Đức

00:00:17.746 --> 00:00:20.929
mà chồng cũ và tôi nhận nuôi

00:00:20.929 --> 00:00:22.618
được khoảng sáu tháng thì

00:00:22.618 --> 00:00:25.182
chúng tôi nhận ra nó là mối phiền toái

00:00:25.182 --> 00:00:27.962
Nó bị hội chứng sợ bị bỏ rơi nặng

00:00:27.962 --> 00:00:29.498
không lúc nào chịu ở một mình

00:00:29.498 --> 00:00:32.626
Có lần nó nhảy xuống đất 
từ lầu ba nơi chúng tôi ở

00:00:32.626 --> 00:00:37.047
Nó ăn vải. Nó ăn đủ thứ, cả đồ tái chế

00:00:37.047 --> 00:00:38.952
Nó đuổi bắt những con ruồi tưởng tượng

00:00:38.952 --> 00:00:40.681
Nó mắc bệnh ảo giác

00:00:40.681 --> 00:00:43.985
Nó được chuẩn đoán 
mắc bệnh tăng động ở chó

00:00:43.985 --> 00:00:47.331
mà đó chỉ mới là 
phần nổi của tảng băng

NOTE Paragraph

00:00:47.331 --> 00:00:51.432
Cũng như con người,

00:00:51.432 --> 00:00:54.543
có khi ta cũng mất sáu tháng

00:00:54.543 --> 00:00:56.580
mới nhận ra rằng

00:00:56.580 --> 00:00:59.527
người bạn yêu có vấn đề tâm lý

00:00:59.527 --> 00:01:00.938
(cười lớn)

00:01:00.938 --> 00:01:04.872
Và phần lớn chúng ta không dẫn họ

00:01:04.872 --> 00:01:07.008
lại chỗ quán bar nơi ta gặp họ

00:01:07.008 --> 00:01:11.344
hay "hoàn" lại cho người mai mối

00:01:11.344 --> 00:01:15.708
hay "trả hàng" lại Match.com 
(trang web hẹn hò online)

00:01:15.708 --> 00:01:16.928
(cười)

00:01:16.928 --> 00:01:18.727
Chúng ta vẫn cứ yêu họ

00:01:18.727 --> 00:01:20.723
vẫn ở bên giúp đỡ họ

00:01:20.723 --> 00:01:24.955
và đó là điều tôi làm
cho chú chó của mình

00:01:24.955 --> 00:01:28.757
Tôi là một...- Tôi học Sinh học

00:01:28.757 --> 00:01:31.377
Tôi có bằng Tiến sĩ lịch sử khoa học

00:01:31.377 --> 00:01:32.882
của trường đại học MIT

00:01:32.882 --> 00:01:34.580
Mười năm trước nếu bạn hỏi tôi

00:01:34.580 --> 00:01:36.989
chú chó cưng, hoặc loài chó nói chung

00:01:36.989 --> 00:01:38.825
có cảm xúc không? Tôi sẽ nói có.

00:01:38.825 --> 00:01:40.289
Nhưng chắc tôi sẽ không nói

00:01:40.289 --> 00:01:42.587
chúng có thể 
mắc bệnh bất an kinh niên

00:01:42.587 --> 00:01:46.678
có đơn thuốc an thần và bác sĩ trị liệu.

00:01:46.678 --> 00:01:50.624
Nhưng khi tôi trở nên gắn bó, tôi nhận ra rằng

00:01:50.624 --> 00:01:53.250
việc chó cũng có thể được chữa bệnh

00:01:53.250 --> 00:01:55.864
để vượt qua nỗi sợ hãi và lo lắng,

00:01:55.864 --> 00:01:58.227
Nó đã thay đổi cuộc sống của tôi.

00:01:58.227 --> 00:02:00.764
Mở rộng tầm nhìn của tôi.

00:02:00.764 --> 00:02:03.131
Và tôi thật sự đã dành 7 năm qua,

00:02:03.131 --> 00:02:05.730
nghiên cứu bệnh tâm lý ở động vật.

00:02:05.730 --> 00:02:07.075
Chúng có thể
mắc bệnh tâm lý không?

00:02:07.075 --> 00:02:10.080
Nếu có,
điều đó có ý nghĩa gì đối với chúng ta?

00:02:10.080 --> 00:02:12.879
Tôi nghiên cứu ra được rằng,

00:02:12.879 --> 00:02:14.819
động vật có thể mắc bệnh tâm lý.

00:02:14.819 --> 00:02:19.295
Việc nhận biết bệnh lý ở động vật

00:02:19.295 --> 00:02:21.377
giúp ta dễ làm thân với chúng,

00:02:21.377 --> 00:02:25.431
và cũng giúp ta hiểu bản thân ta hơn.

NOTE Paragraph

00:02:25.431 --> 00:02:27.897
Ví dụ như việc chẩn bệnh.

00:02:28.877 --> 00:02:31.558
Nhiều người nghĩ rằng làm sao hiểu được

00:02:31.558 --> 00:02:33.511
động vật nghĩ gì,

00:02:34.021 --> 00:02:35.299
điều đó cũng đúng.

00:02:35.299 --> 00:02:37.891
Nhưng bất kì ai có mối quan hệ

00:02:37.891 --> 00:02:39.747
hay ít nhất như trường hợp của tôi,

00:02:39.747 --> 00:02:41.547
dù bạn có hỏi những người xung quanh

00:02:41.547 --> 00:02:43.741
hay bố mẹ, con cái họ cảm thấy thế nào

00:02:43.741 --> 00:02:45.551
chưa chắc họ sẽ nói cho bạn hiểu,

00:02:45.551 --> 00:02:47.869
Họ có thể không diễn giải được

00:02:47.869 --> 00:02:48.932
chính xác cảm giác đó,

00:02:48.932 --> 00:02:50.775
có khi họ còn không nhận thức được.

00:02:50.775 --> 00:02:52.640
Thực ra có thể tìm hiểu cảm xúc một người

00:02:52.640 --> 00:02:54.386
thông qua đối thoại bằng lời

00:02:54.386 --> 00:02:56.790
để hiểu những cảm xúc phiền muộn của họ.

00:02:56.790 --> 00:02:59.217
Những năm trước thế kỉ 20

00:02:59.217 --> 00:03:01.737
nhà vật lí trị liệu thường

00:03:01.737 --> 00:03:05.235
chẩn đoán chứng 
trầm cảm qua quan sát bên ngoài.

00:03:05.235 --> 00:03:06.918
Bên cạnh đó, tình hình

00:03:06.918 --> 00:03:08.513
bệnh tâm lý ở động vật

00:03:08.513 --> 00:03:10.706
cũng chỉ được xem xét gần đây.

00:03:10.706 --> 00:03:12.619
Bệnh tâm lý thường gặp gặp nhất ở Mỹ

00:03:12.619 --> 00:03:15.339
là chứng rối loạn vì sợ và lo lắng,

00:03:15.339 --> 00:03:17.308
Nghĩ kỹ mà xem, cảm xúc sợ hãi và lo lắng

00:03:17.308 --> 00:03:21.500
thực ra là những cảm xúc 
cực kỳ hữu ích xuất phát từ động vật.

00:03:21.500 --> 00:03:24.600
Thường ta chỉ thấy sợ 
khi ở trong tình trạng nguy hiểm

00:03:24.600 --> 00:03:25.897
và một khi thấy sợ,

00:03:25.897 --> 00:03:27.526
ta có động lực

00:03:27.526 --> 00:03:29.357
tránh xa khỏi nơi nguy hiểm

00:03:29.357 --> 00:03:34.326
Vấn đề là ta lại thấy sợ và lo lắng 
trong tình huống không thích hợp.

00:03:34.326 --> 00:03:37.536
Rối loạn tâm trạng cũng là một trong những

00:03:37.536 --> 00:03:41.042
cái hại của động vật có cảm xúc,

00:03:41.042 --> 00:03:44.207
chứng rối loạn 
mất kiểm soát (OCD) cũng thế,

00:03:44.207 --> 00:03:47.616
thường là biểu hiện của
những cảm xúc động vật rất có ích

00:03:47.616 --> 00:03:50.396
để chúng giữ vệ sinh cho bản thân.

00:03:50.396 --> 00:03:52.544
Một số mẹo khi vào lãnh thổ của bệnh lý tâm thần

00:03:52.544 --> 00:03:53.690
khi bạn hành động giống như

00:03:53.690 --> 00:03:56.293
liên tục rửa tay 
hay liên tục làm sạch chân

00:03:56.293 --> 00:03:58.359
hay bạn tự đặt ra 
nghi thức nghiêm ngặt đến nỗi

00:03:58.359 --> 00:04:00.451
bạn không thể ngồi xuống ăn cơm

00:04:00.451 --> 00:04:03.443
nếu như chưa làm xong nghi thức đó.

NOTE Paragraph

00:04:03.443 --> 00:04:07.774
Đối với người, ta có
quyển "Hướng dẫn đoán chẩn bệnh tật"

00:04:07.774 --> 00:04:09.901
tức bộ toàn thư cập nhật nhất

00:04:09.901 --> 00:04:12.634
về toàn bộ các bệnh tâm lý được công nhận.

00:04:12.634 --> 00:04:15.885
Còn với động vật, ta chỉ có... Youtube.

00:04:15.885 --> 00:04:17.491
(Tiếng cười)

00:04:17.491 --> 00:04:20.138
Đây là kết quả tôi tìm 
cho từ khoá "OCD ở chó"

00:04:20.138 --> 00:04:21.926
nhưng bạn nên tìm thử từ khoá

00:04:21.926 --> 00:04:24.877
"OCD ở mèo" còn thú vị hơn nữa.

00:04:24.877 --> 00:04:28.271
Bạn sẽ sốc bởi kết quả tìm được cho xem.

00:04:28.271 --> 00:04:31.570
Tôi sẽ cho bạn xem vài ví dụ.

00:04:32.770 --> 00:04:35.492
Đây là ví dụ về chứng cuồng bắt bóng

00:04:35.492 --> 00:04:38.568
Trông thì buồn cười và dễ thương thật đấy.

00:04:38.568 --> 00:04:42.063
Vấn đề là, những chú chó 
mắc chứng OCD thế này

00:04:42.063 --> 00:04:44.965
Có thể lặp lại hành vi cả ngày trời.

00:04:44.965 --> 00:04:46.237
Chúng sẽ không thèm đi dạo

00:04:46.237 --> 00:04:47.891
không cần đồng loại bè bạn

00:04:47.891 --> 00:04:49.477
không thèm ăn

00:04:49.477 --> 00:04:51.010
Chúng tập trung cao độ

00:04:51.010 --> 00:04:54.127
đuổi bắt đuôi liên tục không nghỉ.

NOTE Paragraph

00:04:54.127 --> 00:04:57.528
Đây là chú mèo tên Gizmo.

00:04:57.528 --> 00:05:00.740
Có vẻ chú đang rình mò thì phải,

00:05:00.740 --> 00:05:04.054
nhưng chú cứ thế này giờ này sang giờ khác

00:05:04.054 --> 00:05:07.558
ngồi bệ cửa mà lật thanh rèm cửa

00:05:07.558 --> 00:05:09.092
lặp đi lặp lại.

00:05:09.092 --> 00:05:11.569
Đây cũng là một ví dụ về

00:05:11.569 --> 00:05:13.353
hành vị rối loạn lặp lại

00:05:13.353 --> 00:05:16.060
Chú gấu ở sở thú Oakland tên TIng Ting.

00:05:16.060 --> 00:05:17.825
Nếu bạn đứng xem lúc này

00:05:17.825 --> 00:05:18.776
bạn sẽ chỉ tưởng

00:05:18.776 --> 00:05:20.490
chú đang nghịch cành cây

00:05:20.490 --> 00:05:22.536
nhưng TIng Ting cứ nghịch suốt ngày,

00:05:22.536 --> 00:05:24.132
và nếu bạn chú ý quan sát

00:05:24.132 --> 00:05:27.803
suốt độ dài nửa tiếng của clip này,

00:05:27.803 --> 00:05:29.829
bạn sẽ thấy chú chỉ làm đúng một việc

00:05:29.829 --> 00:05:31.978
đặt cành cây đúng thứ tự đó, quay cành cây

00:05:31.978 --> 00:05:34.328
đúng một kiểu lặp đi lặp lại.

00:05:34.328 --> 00:05:36.820
Một hành vi cực kỳ phổ biến nữa,

00:05:36.820 --> 00:05:38.644
đặc biệt ở thú bị nhốt

00:05:38.644 --> 00:05:43.204
là đi qua lại hoặc lắc người.

00:05:43.204 --> 00:05:44.880
Con người cũng thế thôi.

00:05:44.880 --> 00:05:46.624
Ta cũng lắc người,

00:05:46.624 --> 00:05:48.211
quay ngang quay ngửa.

00:05:48.211 --> 00:05:50.482
Đôi khi ta làm thế để

00:05:50.482 --> 00:05:52.028
để trấn an bản thân,

00:05:52.028 --> 00:05:54.678
thì thú vật cũng có mục đích như vậy.

NOTE Paragraph

00:05:54.678 --> 00:05:56.364
Nhưng thú vật không chỉ

00:05:56.364 --> 00:05:58.130
mắc chứng cuồng lặp hành động

00:05:58.130 --> 00:06:00.258
Đây là khỉ Gigi sống ở

00:06:00.258 --> 00:06:01.919
vườn thú Frankin ở Boston.

00:06:01.919 --> 00:06:04.127
Nó có bác sĩ tâm lý từ Havard theo dõi

00:06:04.127 --> 00:06:05.849
và đang được chữa 
bệnh rối loạn tâm trạng

00:06:05.849 --> 00:06:07.432
và một số bệnh khác.

00:06:07.432 --> 00:06:10.427
Nhiều động vật mắc bệnh này.

00:06:10.427 --> 00:06:11.855
Rất nhiều là khác...

00:06:11.855 --> 00:06:13.390
ví dụ như loài ngựa

00:06:13.390 --> 00:06:15.072
chúng có hành vi huỷ hoại bản thân.

00:06:15.072 --> 00:06:16.357
Chúng sẽ cắn xé đủ thứ

00:06:16.357 --> 00:06:18.503
hoặc cắn xé bản thân

00:06:18.503 --> 00:06:20.201
chỉ để địu đi.

00:06:20.201 --> 00:06:21.508
Hành vi này khá giống

00:06:21.508 --> 00:06:25.249
việc một số người tự rạch tay chân.

NOTE Paragraph

00:06:25.249 --> 00:06:26.562
Thú vật có thể tự nhổ lông

00:06:26.562 --> 00:06:30.319
Nếu bạn có lông vũ hoặc da dày

00:06:30.319 --> 00:06:32.294
bạn cũng tự nhổ lông cạo da mình được.

00:06:32.294 --> 00:06:34.616
Một số loài vẹt cũng được nghiên cứu

00:06:34.616 --> 00:06:37.714
để hiểu bệnh cuồng bứt tóc cào da ở người,

00:06:37.714 --> 00:06:39.161
chứng bệnh gây hại đến

00:06:39.161 --> 00:06:41.441
20 triệu người Mỹ.

00:06:41.441 --> 00:06:43.509
Chuột bạch cũng có chứng này.

00:06:43.509 --> 00:06:45.742
Ở chuột, ta gọi là chứng cắt lông.

00:06:45.742 --> 00:06:48.819
Những chú chó quân đội 
trong chiến tranh Afghanistan

00:06:48.819 --> 00:06:51.800
sau khi trở về nhiều chú
mắc chứng chấn động chiến tranh,

00:06:51.800 --> 00:06:54.512
rất khó hoà nhập lại 
với cộng đồng văn minh

00:06:54.512 --> 00:06:55.797
sau khi thôi chiến đấu.

00:06:55.797 --> 00:06:58.403
Chúng sẽ đâm sợ người có râu rậm

00:06:58.403 --> 00:07:01.116
hoặc sợ vào trong xe hơi.

NOTE Paragraph

00:07:01.116 --> 00:07:03.882
Tôi cũng có một lưu ý ở đây.

00:07:03.882 --> 00:07:06.559
Tôi không cho rằng 
chứng chấn động chiến tranh

00:07:06.559 --> 00:07:09.360
ở chó cũng biểu hiện như người,

00:07:09.360 --> 00:07:11.835
cũng như biểu hiện chấn động

00:07:11.835 --> 00:07:12.930
ở tôi sẽ khác ở bạn,

00:07:12.930 --> 00:07:16.632
chứng lo lắng bất an 
của tôi cũng khác bạn.

00:07:16.632 --> 00:07:18.337
Mỗi người một vẻ.

00:07:18.337 --> 00:07:21.172
Mỗi người có điểm nhạy cảm khác nhau.

00:07:21.172 --> 00:07:24.913
Nếu có 2 chú chó, được nuôi cùng nhà,

00:07:24.913 --> 00:07:27.260
đối mặt những tình huống giống nhau,

00:07:27.260 --> 00:07:31.159
một chú có thể 
mắc chứng suy nhược do sợ xe máy,

00:07:31.159 --> 00:07:33.907
hoặc cuồng sợ tiếng bíp lò vi sóng,

00:07:33.907 --> 00:07:35.762
còn chú kia hoàn toàn bình thường.

NOTE Paragraph

00:07:35.762 --> 00:07:38.595
Có một điều nhiều người hỏi tôi:

00:07:38.595 --> 00:07:40.538
Những ví dụ nãy giờ là động vật

00:07:40.538 --> 00:07:42.167
rối loạn tâm lý do hành vi người,

00:07:42.167 --> 00:07:46.090
hay là chỉ khi bị lạm dụng, ngược đãi
thú vật mới có rối loạn tâm lý?

00:07:46.090 --> 00:07:47.619
Câu trả lời thực ra

00:07:47.619 --> 00:07:51.174
phức tạp hơn thế nhiều.

NOTE Paragraph

00:07:51.174 --> 00:07:54.161
Tôi cũng có một may mắn

00:07:54.161 --> 00:07:57.220
xuất bản sách về vấn đề này,

00:07:58.540 --> 00:08:01.355
Giờ thì mỗi khi mở email

00:08:01.355 --> 00:08:02.809
hoặc đi họp

00:08:02.809 --> 00:08:04.921
thậm chí là khi dự tiệc,

00:08:04.921 --> 00:08:06.822
mọi người hay kể tôi nghe

00:08:06.822 --> 00:08:08.576
chuyện hành vi lạ ở thú vật.

00:08:08.576 --> 00:08:11.020
Gần đây trong 
buổi nói chuyện ở California,

00:08:11.020 --> 00:08:13.450
có một phụ nữ
xin trình bày ý kiến

00:08:13.450 --> 00:08:17.126
"Bác sĩ Braitman ơi,
hình như mèo nhà tôi bị chấn động tâm lý."

NOTE Paragraph

00:08:17.126 --> 00:08:20.490
Tôi hỏi: "Thật ư? Tại sao thế?"

NOTE Paragraph

00:08:20.490 --> 00:08:23.939
Cô ấy kể về chú mèo tên Ping
được đưa về trại thú

00:08:23.939 --> 00:08:26.641
từ nhà một người lớn tuổi sống,

00:08:26.641 --> 00:08:28.902
sau khi người này đột ngột

00:08:28.902 --> 00:08:31.727
lên cơn đau tim
và qua đời trong lúc hút bụi.

00:08:31.727 --> 00:08:34.661
Một tuần sau, Ping được phát hiện

00:08:34.661 --> 00:08:36.655
và đưa ra khỏi nhà cùng với xác người chủ,

00:08:36.655 --> 00:08:40.042
trong khi máy hút bụi mở suốt.

00:08:40.042 --> 00:08:45.350
Tôi suy nghĩ về tai nạn đó
suốt hai năm sau đó.

00:08:45.350 --> 00:08:47.960
Chú mèo đâm sợ 
máy hút bụi mỗi khi có ai dùng.

00:08:47.960 --> 00:08:49.750
Chú sợ hãi tột độ.

00:08:49.750 --> 00:08:52.190
Nó sẽ trốn vào tủ,

00:08:52.190 --> 00:08:53.992
run sợ lẩy bẩy yếu cả người.

00:08:53.992 --> 00:08:56.820
Nhưng với tình thương và sự kiên nhẫn

00:08:56.820 --> 00:08:58.726
của gia đình mới,

00:08:58.726 --> 00:08:59.980
ba năm sau,

00:08:59.980 --> 00:09:03.225
chú đã thành chú mèo tự tin, khoẻ mạnh.

NOTE Paragraph

00:09:03.225 --> 00:09:06.180
Một câu chuyện khác về
việc hồi phục rối loạn tâm lý

00:09:06.180 --> 00:09:07.676
xảy ra vài năm trước.

00:09:07.676 --> 00:09:09.916
Tôi đang nghiên cứu ở Thái Lan

00:09:09.916 --> 00:09:13.010
và gặp một chú khỉ tên Boonlua.

00:09:13.010 --> 00:09:15.282
Khi còn bé,

00:09:15.282 --> 00:09:17.296
nó bị một bầy chó tấn công

00:09:17.296 --> 00:09:22.140
bị cắn nát chân và một tay,

00:09:22.140 --> 00:09:25.283
nó cố lết đến một ngôi chùa, từ đó

00:09:25.283 --> 00:09:26.834
các thầy tu chăm sóc nó.

00:09:26.834 --> 00:09:29.445
Họ gọi bác sĩ thú y đến cứu chữa.

00:09:29.445 --> 00:09:31.660
Cuối cùng thì,

00:09:31.660 --> 00:09:33.453
Boonlua được đưa đến trại voi,

00:09:33.453 --> 00:09:36.422
chủ trại quyết định nuôi nó

00:09:36.422 --> 00:09:37.785
họ dần hiểu nó thích gì,

00:09:37.785 --> 00:09:39.804
nó thích kẹo Mentos bạc hà

00:09:39.804 --> 00:09:43.281
kẹo bọ cứng và trứng.

00:09:43.281 --> 00:09:46.453
Họ lo là nó cô đơn thiếu bạn,

00:09:46.453 --> 00:09:48.220
nhưng họ không cho 
nó chơi với những con khỉ khác,

00:09:48.220 --> 00:09:49.423
vì sợ nó có mỗi một tay

00:09:49.423 --> 00:09:52.218
sẽ không chơi đùa hay tự vệ được.

00:09:52.218 --> 00:09:54.704
Thế là họ cho chơi với thỏ,

00:09:54.704 --> 00:09:57.517
Boonlua trở thành chú khỉ khác hẳn.

00:09:57.517 --> 00:09:59.499
Nó vui vẻ chơi với chú thỏ.

00:09:59.499 --> 00:10:01.779
Chúng liếm lông nhau 
và trở nên thân thiết.

00:10:01.779 --> 00:10:04.482
Nhưng rồi thỏ có con nhỏ,

00:10:04.482 --> 00:10:07.339
và Boonlua còn hạnh phúc hơn trước.

00:10:07.339 --> 00:10:09.589
Thỏ con đem lại

00:10:09.589 --> 00:10:11.434
cho nó niềm vui sống mỗi ngày.

00:10:11.434 --> 00:10:13.188
Thậm chí nó vui sướng đến nỗi

00:10:13.188 --> 00:10:15.191
không thèm ngủ.

00:10:15.191 --> 00:10:18.810
Nó trở nên bảo bọc thái quá bọn thỏ con,

00:10:18.810 --> 00:10:20.058
đến nỗi không muốn ngủ.

00:10:20.058 --> 00:10:21.499
Thỉnh thoảng nó thiếp đi

00:10:21.499 --> 00:10:23.390
trong lúc canh giữ chúng.

00:10:23.390 --> 00:10:25.833
Nó chăm sóc bảo vệ lũ thỏ đến mức

00:10:25.833 --> 00:10:27.588
người chăm nuôi thú

00:10:27.588 --> 00:10:29.950
phải đem bọn thỏ con đi nơi khác.

00:10:29.950 --> 00:10:31.885
Nó bảo bọc thỏ con đến mức

00:10:31.885 --> 00:10:33.764
nó sợ thỏ mẹ sẽ làm hại chúng.

00:10:33.764 --> 00:10:35.608
Khi dời bọn thỏ con đi nơi khác

00:10:35.608 --> 00:10:37.217
người nuôi thú sợ nó bị trầm cảm.

00:10:37.217 --> 00:10:38.449
Họ giải quyết bằng

00:10:38.449 --> 00:10:41.447
cách cho nó bạn thỏ khác để chơi.

00:10:41.447 --> 00:10:44.804
(tiếng cười)

00:10:44.804 --> 00:10:47.509
Theo thiển ý tôi thì
nó chẳng có vẻ trầm cảm gì.

00:10:47.509 --> 00:10:49.319
(cười)

NOTE Paragraph

00:10:51.059 --> 00:10:53.821
Điều tôi mong mọi người
cảm nhận được đó là

00:10:53.821 --> 00:10:56.900
bạn nên mạnh dạn

00:10:56.900 --> 00:10:59.373
tìm đoán hành vi

00:10:59.373 --> 00:11:01.196
các con vật bạn tiếp xúc nhiều.

00:11:01.196 --> 00:11:02.996
Khi bạn nghi rằng

00:11:02.996 --> 00:11:05.314
chú chó, chú mèo hay khỉ một tay

00:11:05.314 --> 00:11:06.742
nhà bạn hay nhà người quen

00:11:06.742 --> 00:11:10.537
đang bị trầm cảm hay chấn động tâm lý,

00:11:10.537 --> 00:11:12.663
có thể bạn đúng.

00:11:12.663 --> 00:11:15.471
Điều này nghe có vẻ như
nhân tính hóa khi mà

00:11:15.471 --> 00:11:18.464
ta dùng hành vi động vật

00:11:18.464 --> 00:11:22.116
để hiểu hành vi con người.

00:11:22.116 --> 00:11:24.257
Tôi không nghĩ việc này là vấn đề gì.

00:11:24.257 --> 00:11:26.349
Thực ta không thể không làm thế.

00:11:26.349 --> 00:11:29.251
Đâu phải bạn cắt não bạn ra

00:11:29.251 --> 00:11:31.355
rồi bỏ vào bình rồi ngồi đó

00:11:31.355 --> 00:11:33.560
suy ngẫm về tâm lý thú vật đâu.

00:11:33.560 --> 00:11:36.158
Ta lúc nào cũng đã là động vật rồi,

00:11:36.158 --> 00:11:38.678
băn khoăn về cảm xúc của động vật khác.

NOTE Paragraph

00:11:38.678 --> 00:11:41.671
Nếu được chọn, bạn sẽ biết
"nhân tính hoá" bằng cách nào cho tốt chứ ?

00:11:41.671 --> 00:11:43.931
Hay dùng phép này tuỳ tiện?

00:11:43.931 --> 00:11:46.215
Thường là phép này

00:11:46.215 --> 00:11:48.380
bị dùng tuỳ tiện.

00:11:48.380 --> 00:11:50.012
(tiếng cười)

00:11:50.012 --> 00:11:52.616
Như là làm lễ cưới cho chó corgi


00:11:52.616 --> 00:11:55.272
hay đến gần 
động vât hoang dã vì bạn tưởng

00:11:55.272 --> 00:11:57.228
bạn và con thú
có thần giao cách cảm.

00:11:57.228 --> 00:11:59.206
Tuỳ tiện là vậy đó.

00:11:59.206 --> 00:12:02.702
"Nhân tính hóa" một cách đúng đắn

00:12:02.702 --> 00:12:05.830
dựa trên
điểm tương quan giữa các loài động vật

00:12:05.830 --> 00:12:08.637
mà rút ra kết luận hữu ích

00:12:08.637 --> 00:12:12.276
về trí tuệ và kinh nghiệm của động vật.

00:12:12.276 --> 00:12:14.822
Có cả một ngành công nghiệp

00:12:14.822 --> 00:12:17.792
dựa trên việc "nhân tính hóa" này,

00:12:17.792 --> 00:12:20.953
đó là ngành dược tâm thần.

NOTE Paragraph

00:12:20.953 --> 00:12:25.473
Cứ 5 người Mỹ có 1 người
dùng thuốc tâm thần

00:12:25.473 --> 00:12:28.128
từ thuốc chống trầm cảm cho đến an thần

00:12:28.128 --> 00:12:29.950
để chữa bệnh tâm lý.

00:12:29.950 --> 00:12:31.784
Ngành dược tâm thần

00:12:31.784 --> 00:12:34.157
bắt nguồn từ ngành dược thí nghiệm

00:12:34.157 --> 00:12:35.889
trên động vật.

00:12:35.889 --> 00:12:38.399
Thuốc được thử trên động vật trước

00:12:38.399 --> 00:12:42.335
không chỉ để tìm độc tố
mà cả về ảnh hưởng hành vi.

00:12:42.335 --> 00:12:45.519
Loại thuốc an thần nổi tiếng Thorazine

00:12:45.519 --> 00:12:49.265
thử nghiệm trên chuột 
trước khi được dùng trên người.

00:12:49.265 --> 00:12:51.426
Thuốc chống bất an Librium

00:12:51.426 --> 00:12:55.249
cũng thử trên mèo dữ những năm 50

00:12:55.249 --> 00:12:57.640
để chuyển hoá chúng thành mèo hiền dịu hơn.

00:12:57.640 --> 00:13:02.200
Cả thuốc trầm cảm
trước tiên cũng được thử trên thỏ.

NOTE Paragraph

00:13:02.200 --> 00:13:05.104
Giờ đây, ta không chỉ 
cho động vật uống thuốc

00:13:05.104 --> 00:13:07.455
với mục đích nghiên cứu,

00:13:07.455 --> 00:13:09.946
mà chúng được
kê thuốc với tư cách là bệnh nhân,

00:13:09.946 --> 00:13:14.429
vì lý do nhân đạo hoặc có khi không.

00:13:14.429 --> 00:13:18.299
Sở thú sinh vật biển
cho hải cẩu mẹ uống thốc an thần

00:13:18.299 --> 00:13:20.943
khi con chúng được đưa đi nơi khác.

00:13:20.943 --> 00:13:23.226
Nhiều con khỉ vườn thú được uống

00:13:23.226 --> 00:13:25.292
thuốc an thần.

00:13:25.292 --> 00:13:28.165
Như chú chó Oliver của tôi

00:13:28.165 --> 00:13:31.404
được cho uống thuốc 
chống trầm cảm và an thần

00:13:31.404 --> 00:13:33.140
để nó đừng vô thức nhảy lầu,

00:13:33.140 --> 00:13:35.203
hay lao ra đường xe cộ.

00:13:35.203 --> 00:13:38.402
Gần đây trên báo Khoa học có đăng bài

00:13:38.402 --> 00:13:40.231
chứng minh rằng ngay cả loài giáp xác

00:13:40.231 --> 00:13:42.455
cũng có phản ứng với thuốc an thần

00:13:42.455 --> 00:13:44.730
Thuốc làm chúng mạnh dạn,
bớt hoạt động thái quá

00:13:44.730 --> 00:13:49.780
sẵn sàng khám phá môi trường xung quanh.

NOTE Paragraph

00:13:49.780 --> 00:13:52.138
Rất khó thống kê 
số lượng thú vật có dùng thuốc,

00:13:52.138 --> 00:13:55.602
nhưng tôi có thể đoán biết
ngành y dược cho thú y

00:13:55.602 --> 00:13:57.390
đang trên đà phát triển,

00:13:57.390 --> 00:14:00.113
từ doanh thu 7 tỷ đô năm 2011

00:14:00.113 --> 00:14:05.692
lên đến 9.25 tỷ trong năm 2015.

NOTE Paragraph

00:14:05.692 --> 00:14:09.539
Số loài có thể dùng thuốc là vô hạn định.

00:14:09.539 --> 00:14:13.774
Một số loài như 
khỉ Bonobo ở bang Milwaukee

00:14:13.774 --> 00:14:15.360
lúc đầu không được uống

00:14:15.360 --> 00:14:17.511
nhưng rồi họ lấy thuốc Paxil cho người

00:14:17.511 --> 00:14:19.907
chia cho khỉ vườn thú.

00:14:19.907 --> 00:14:24.916
(tiếng cười) (vỗ tay)

NOTE Paragraph

00:14:24.916 --> 00:14:27.805
Ngoài mục đích phục vụ y dược tâm thần,

00:14:27.805 --> 00:14:30.320
còn rất nhiều ví dụ

00:14:30.320 --> 00:14:32.968
can thiệp y tế đối với động vật.

00:14:32.968 --> 00:14:35.330
Có một bài học có lẽ

00:14:35.330 --> 00:14:37.772
ngành thú y có thể dạy cho

00:14:37.772 --> 00:14:39.458
y dược cho người.

00:14:39.458 --> 00:14:41.348
Ví dụ bạn dẫn chú chó

00:14:41.348 --> 00:14:43.148
mắc chứng cuồng bắt bóng

00:14:43.148 --> 00:14:44.926
đến phòng khám hành vi động vật.

00:14:44.926 --> 00:14:47.730
Bác sĩ không lao vào kê đơn ngay

00:14:47.730 --> 00:14:50.686
mà hỏi kỹ về cuộc sống con thú.

00:14:50.686 --> 00:14:53.622
Họ sẽ hỏi chú chó 
có hay ra ngoài trời không,

00:14:53.622 --> 00:14:56.276
có vận động không, có thường xuyên không,

00:14:56.276 --> 00:14:57.761
thời gian giao tiếp

00:14:57.761 --> 00:15:00.180
với người và các con chó khác bao lâu.

00:15:00.180 --> 00:15:02.390
Họ sẽ nói kỹ về các dạng trị liệu

00:15:02.390 --> 00:15:04.905
về tâm lý, các dạng chính

00:15:04.905 --> 00:15:07.165
từng được dùng.

00:15:07.165 --> 00:15:09.562
Đấy mới là những biểu hiện hữu ích nhất,

00:15:09.562 --> 00:15:12.891
đặc biệt là khi kết hợp với dược.

NOTE Paragraph

00:15:12.891 --> 00:15:15.344
Điều tôi cho là hữu ích nhất đối với

00:15:15.344 --> 00:15:17.301
với xã hội loài vật,

00:15:17.301 --> 00:15:20.439
là thời gian giao tiếp với động vật khác.

00:15:20.439 --> 00:15:24.347
Đôi khi tôi thấy tôi như

00:15:24.347 --> 00:15:26.851
động vật giao tiếp cho chó cưng,

00:15:26.851 --> 00:15:30.878
cũng như vẹt giao tiếp với một số người

00:15:30.878 --> 00:15:32.588
và người giao tiếp với vẹt,

00:15:32.588 --> 00:15:34.126
hay chó với voi,

00:15:34.126 --> 00:15:37.744
và voi đáp ứng nhu cầu
giao tiếp với các con voi khác.

00:15:37.744 --> 00:15:38.967
Không biết bạn thế nào

00:15:38.967 --> 00:15:41.217
chứ tôi hay nhận được thông tin trên mạng

00:15:41.217 --> 00:15:43.433
về tình bạn hy hữu ở động vật

00:15:43.433 --> 00:15:46.720
Tôi nghĩ phần lớn Facebook ngập tràn

00:15:46.720 --> 00:15:49.597
nào là bài ảnh khỉ nhận mèo làm con nuôi,

00:15:49.597 --> 00:15:54.413
rồi thì chó nuôi nai con như con mình,

00:15:54.413 --> 00:15:57.237
hay bò và lợn là đôi bạn thân.

00:15:57.237 --> 00:16:01.173
Tám, chín năm trước 
bạn mà hỏi ý kiến tôi về mấy bài post này,

00:16:01.173 --> 00:16:03.663
tôi sẽ bảo bạn 
mấy người đó cảm xúc mùi mẫn thái quá

00:16:03.663 --> 00:16:06.786
hay nhân tính hoá bọn thú vật quá đà

00:16:06.786 --> 00:16:09.565
hay chỉ giả vờ thế nào đấy, nhưng giờ thì

00:16:09.565 --> 00:16:12.517
tôi hiểu có nguyên nhân ẩn sau cả.

00:16:12.517 --> 00:16:16.112
Một nghiên cứu đáng tin cậy

00:16:16.112 --> 00:16:18.038
chứng minh rằng lượng oxytocin

00:16:18.038 --> 00:16:20.634
là chất gây cảm giác gắn kết đồng loại

00:16:20.634 --> 00:16:23.040
tiết ra khi ta yêu hay chăm sóc

00:16:23.040 --> 00:16:25.629
hay ở bên người ta quan tâm mật thiết.

00:16:25.629 --> 00:16:28.121
Lượng oxytocin tăng ở cả người và chó

00:16:28.121 --> 00:16:29.515
khi họ quan tâm đến nhau

00:16:29.515 --> 00:16:31.175
và thích ở bên nhau.

00:16:31.175 --> 00:16:33.484
Các nghiên cứu còn chứng minh oxytocin

00:16:33.484 --> 00:16:35.620
tăng lên ở cả cặp động vật với nhau,

00:16:35.620 --> 00:16:39.225
Ví dụ dê và chó làm bạn chơi đùa với nhau,

00:16:39.225 --> 00:16:43.684
lượng oxytocin trong chúng sẽ tăng lên.

NOTE Paragraph

00:16:43.684 --> 00:16:46.451
Tôi cũng học được từ một người bạn

00:16:46.451 --> 00:16:48.875
sức khoẻ tâm lý là con dao hai lưỡi.

00:16:48.875 --> 00:16:52.874
Anh tên Lonnie Hodge,
cựu chiến binh trong chiến tranh Việt Nam.

00:16:52.874 --> 00:16:55.496
Sau khi trở về Mỹ, anh giúp đỡ

00:16:55.496 --> 00:16:58.139
những người sống sót và

00:16:58.139 --> 00:16:59.667
mang chấn động chiến tranh.

00:16:59.667 --> 00:17:02.151
Bản thân anh cũng có 
chấn động chiến tranh và sợ độ cao.

00:17:02.151 --> 00:17:04.050
Bởi trong cuộc chiến, anh thường

00:17:04.050 --> 00:17:06.295
phải trượt dây quay lưng xuống đất

00:17:06.295 --> 00:17:07.730
ra khỏi trực thăng

00:17:07.730 --> 00:17:10.799
Anh được cử một chú chó
giống Labradoodle tên Gander

00:17:10.799 --> 00:17:14.250
nhằm giúp anh chữa chứng
chứng chấn động và sợ độ cao.

00:17:14.250 --> 00:17:16.910
Đây là ngày đầu họ gặp nhau.

00:17:16.910 --> 00:17:19.502
Thật là tuyệt bởi từ đó

00:17:19.502 --> 00:17:21.267
họ gắn bó bên nhau

00:17:21.267 --> 00:17:25.517
cùng đến thăm 
những cựu chiến binh khác mắc chứng tương tự

00:17:25.517 --> 00:17:28.579
Điều tôi thích ở
mối quan hệ Lonnie và Gander là

00:17:28.579 --> 00:17:30.357
khoảng vài tháng sau,

00:17:30.357 --> 00:17:33.684
chú chó Gander cũng sợ độ cao,

00:17:33.684 --> 00:17:37.981
có lẽ do nó quan sát chủ kỹ quá.

00:17:37.981 --> 00:17:41.450
Điều tuyệt với là, giờ 
nó vẫn là chú chó chữa bệnh tâm lý tuyệt vời,

00:17:41.450 --> 00:17:43.985
bời mỗi khi họ ở trên cao,

00:17:43.985 --> 00:17:47.343
Lonnie lo cho tâm lý của Gander quá

00:17:47.343 --> 00:17:53.317
anh thành ra hết sợ độ cao.

NOTE Paragraph

00:17:53.317 --> 00:17:56.598
Tôi dành thời gian
nghiên cứu về những câu chuyện thế này

00:17:56.598 --> 00:17:58.002
đào sâu tìm hiểu.

00:17:58.002 --> 00:18:00.456
Tôi dành nhiều năm để nghiên cứu,

00:18:00.456 --> 00:18:02.756
và điều này 
thay đổi thế giới quan của tôi.

00:18:02.756 --> 00:18:07.272
Tôi không còn nhìn nhận 
động vật ở dạng vô cảm quan

00:18:07.272 --> 00:18:08.920
Tôi nhìn nhận chúng như những cá nhân

00:18:08.920 --> 00:18:10.492
và nghĩ về chúng như các sinh vật

00:18:10.492 --> 00:18:13.251
với hệ thống dự báo đặc trưng riêng

00:18:13.251 --> 00:18:14.963
điều khiển cách chúng hành động

00:18:14.963 --> 00:18:17.272
và phản ứng với môi trường.

00:18:17.272 --> 00:18:20.160
Tôi tin điều này đã khiến tôi

00:18:20.160 --> 00:18:22.524
thành người hiếu kỳ và đễ đồng cảm hơn

00:18:22.524 --> 00:18:25.967
không chỉ với thú cưng cùng nhà,

00:18:25.967 --> 00:18:28.093
thỉnh thoảng còn cùng mâm,

00:18:28.093 --> 00:18:30.943
mà còn với người thân, người bạn,

00:18:30.943 --> 00:18:33.894
đang chống chọi với 
chứng lo lắng kinh niên

00:18:33.894 --> 00:18:36.521
do ám ảnh và các dạng bệnh khác.

00:18:36.521 --> 00:18:38.496
Tôi cũng thật sự tin rằng

00:18:38.496 --> 00:18:40.744
dù ta không thể biết chính xác

00:18:40.744 --> 00:18:44.131
điều gì đang xảy ra trong đầu chú heo,

00:18:44.131 --> 00:18:46.238
chú chó nhà bạn hay cả bạn đời bạn,

00:18:46.248 --> 00:18:50.055
không có nghĩa là
ta ngừng thông cảm và giúp đỡ họ.

00:18:50.055 --> 00:18:52.544
Bởi điều tốt nhất ta có thể làm

00:18:52.544 --> 00:18:56.840
là "nhân tính hóa" cho họ.

NOTE Paragraph

00:18:56.840 --> 00:19:00.341
Cha của Charles Darwin từng bảo ông

00:19:00.341 --> 00:19:05.560
ai trong đời cũng có thể phát điên.

00:19:05.560 --> 00:19:08.391
May mắn thay 
ta vẫn có thể tìm lại bình an tâm hồn

00:19:08.391 --> 00:19:10.562
nếu có sự trợ giúp của cộng đồng.

NOTE Paragraph

00:19:10.562 --> 00:19:12.618
XIn cảm ơn.

NOTE Paragraph

00:19:12.618 --> 00:19:16.191
(Vỗ tay)