Oliver là một anh chàng cực kì bảnh bao
đẹp trai, ngọt ngào và bất an
mà tôi rất mực yêu quý
(cười lớn)
Chàng ta là giống chó núi Đức
mà chồng cũ và tôi nhận nuôi
được khoảng sáu tháng thì
chúng tôi nhận ra nó là mối phiền toái
Nó bị hội chứng sợ bị bỏ rơi nặng
không lúc nào chịu ở một mình
Có lần nó nhảy xuống đất
từ lầu ba nơi chúng tôi ở
Nó ăn vải. Nó ăn đủ thứ, cả đồ tái chế
Nó đuổi bắt những con ruồi tưởng tượng
Nó mắc bệnh ảo giác
Nó được chuẩn đoán
mắc bệnh tăng động ở chó
mà đó chỉ mới là
phần nổi của tảng băng
Cũng như con người,
có khi ta cũng mất sáu tháng
mới nhận ra rằng
người bạn yêu có vấn đề tâm lý
(cười lớn)
Và phần lớn chúng ta không dẫn họ
lại chỗ quán bar nơi ta gặp họ
hay "hoàn" lại cho người mai mối
hay "trả hàng" lại Match.com
(trang web hẹn hò online)
(cười)
Chúng ta vẫn cứ yêu họ
vẫn ở bên giúp đỡ họ
và đó là điều tôi làm
cho chú chó của mình
Tôi là một...- Tôi học Sinh học
Tôi có bằng Tiến sĩ lịch sử khoa học
của trường đại học MIT
Mười năm trước nếu bạn hỏi tôi
chú chó cưng, hoặc loài chó nói chung
có cảm xúc không? Tôi sẽ nói có.
Nhưng chắc tôi sẽ không nói
chúng có thể
mắc bệnh bất an kinh niên
có đơn thuốc an thần và bác sĩ trị liệu.
Nhưng khi tôi trở nên gắn bó, tôi nhận ra rằng
việc chó cũng có thể được chữa bệnh
để vượt qua nỗi sợ hãi và lo lắng,
Nó đã thay đổi cuộc sống của tôi.
Mở rộng tầm nhìn của tôi.
Và tôi thật sự đã dành 7 năm qua,
nghiên cứu bệnh tâm lý ở động vật.
Chúng có thể
mắc bệnh tâm lý không?
Nếu có,
điều đó có ý nghĩa gì đối với chúng ta?
Tôi nghiên cứu ra được rằng,
động vật có thể mắc bệnh tâm lý.
Việc nhận biết bệnh lý ở động vật
giúp ta dễ làm thân với chúng,
và cũng giúp ta hiểu bản thân ta hơn.
Ví dụ như việc chẩn bệnh.
Nhiều người nghĩ rằng làm sao hiểu được
động vật nghĩ gì,
điều đó cũng đúng.
Nhưng bất kì ai có mối quan hệ
hay ít nhất như trường hợp của tôi,
dù bạn có hỏi những người xung quanh
hay bố mẹ, con cái họ cảm thấy thế nào
chưa chắc họ sẽ nói cho bạn hiểu,
Họ có thể không diễn giải được
chính xác cảm giác đó,
có khi họ còn không nhận thức được.
Thực ra có thể tìm hiểu cảm xúc một người
thông qua đối thoại bằng lời
để hiểu những cảm xúc phiền muộn của họ.
Những năm trước thế kỉ 20
nhà vật lí trị liệu thường
chẩn đoán chứng
trầm cảm qua quan sát bên ngoài.
Bên cạnh đó, tình hình
bệnh tâm lý ở động vật
cũng chỉ được xem xét gần đây.
Bệnh tâm lý thường gặp gặp nhất ở Mỹ
là chứng rối loạn vì sợ và lo lắng,
Nghĩ kỹ mà xem, cảm xúc sợ hãi và lo lắng
thực ra là những cảm xúc
cực kỳ hữu ích xuất phát từ động vật.
Thường ta chỉ thấy sợ
khi ở trong tình trạng nguy hiểm
và một khi thấy sợ,
ta có động lực
tránh xa khỏi nơi nguy hiểm
Vấn đề là ta lại thấy sợ và lo lắng
trong tình huống không thích hợp.
Rối loạn tâm trạng cũng là một trong những
cái hại của động vật có cảm xúc,
chứng rối loạn
mất kiểm soát (OCD) cũng thế,
thường là biểu hiện của
những cảm xúc động vật rất có ích
để chúng giữ vệ sinh cho bản thân.
Một số mẹo khi vào lãnh thổ của bệnh lý tâm thần
khi bạn hành động giống như
liên tục rửa tay
hay liên tục làm sạch chân
hay bạn tự đặt ra
nghi thức nghiêm ngặt đến nỗi
bạn không thể ngồi xuống ăn cơm
nếu như chưa làm xong nghi thức đó.
Đối với người, ta có
quyển "Hướng dẫn đoán chẩn bệnh tật"
tức bộ toàn thư cập nhật nhất
về toàn bộ các bệnh tâm lý được công nhận.
Còn với động vật, ta chỉ có... Youtube.
(Tiếng cười)
Đây là kết quả tôi tìm
cho từ khoá "OCD ở chó"
nhưng bạn nên tìm thử từ khoá
"OCD ở mèo" còn thú vị hơn nữa.
Bạn sẽ sốc bởi kết quả tìm được cho xem.
Tôi sẽ cho bạn xem vài ví dụ.
Đây là ví dụ về chứng cuồng bắt bóng
Trông thì buồn cười và dễ thương thật đấy.
Vấn đề là, những chú chó
mắc chứng OCD thế này
Có thể lặp lại hành vi cả ngày trời.
Chúng sẽ không thèm đi dạo
không cần đồng loại bè bạn
không thèm ăn
Chúng tập trung cao độ
đuổi bắt đuôi liên tục không nghỉ.
Đây là chú mèo tên Gizmo.
Có vẻ chú đang rình mò thì phải,
nhưng chú cứ thế này giờ này sang giờ khác
ngồi bệ cửa mà lật thanh rèm cửa
lặp đi lặp lại.
Đây cũng là một ví dụ về
hành vị rối loạn lặp lại
Chú gấu ở sở thú Oakland tên TIng Ting.
Nếu bạn đứng xem lúc này
bạn sẽ chỉ tưởng
chú đang nghịch cành cây
nhưng TIng Ting cứ nghịch suốt ngày,
và nếu bạn chú ý quan sát
suốt độ dài nửa tiếng của clip này,
bạn sẽ thấy chú chỉ làm đúng một việc
đặt cành cây đúng thứ tự đó, quay cành cây
đúng một kiểu lặp đi lặp lại.
Một hành vi cực kỳ phổ biến nữa,
đặc biệt ở thú bị nhốt
là đi qua lại hoặc lắc người.
Con người cũng thế thôi.
Ta cũng lắc người,
quay ngang quay ngửa.
Đôi khi ta làm thế để
để trấn an bản thân,
thì thú vật cũng có mục đích như vậy.
Nhưng thú vật không chỉ
mắc chứng cuồng lặp hành động
Đây là khỉ Gigi sống ở
vườn thú Frankin ở Boston.
Nó có bác sĩ tâm lý từ Havard theo dõi
và đang được chữa
bệnh rối loạn tâm trạng
và một số bệnh khác.
Nhiều động vật mắc bệnh này.
Rất nhiều là khác...
ví dụ như loài ngựa
chúng có hành vi huỷ hoại bản thân.
Chúng sẽ cắn xé đủ thứ
hoặc cắn xé bản thân
chỉ để địu đi.
Hành vi này khá giống
việc một số người tự rạch tay chân.
Thú vật có thể tự nhổ lông
Nếu bạn có lông vũ hoặc da dày
bạn cũng tự nhổ lông cạo da mình được.
Một số loài vẹt cũng được nghiên cứu
để hiểu bệnh cuồng bứt tóc cào da ở người,
chứng bệnh gây hại đến
20 triệu người Mỹ.
Chuột bạch cũng có chứng này.
Ở chuột, ta gọi là chứng cắt lông.
Những chú chó quân đội
trong chiến tranh Afghanistan
sau khi trở về nhiều chú
mắc chứng chấn động chiến tranh,
rất khó hoà nhập lại
với cộng đồng văn minh
sau khi thôi chiến đấu.
Chúng sẽ đâm sợ người có râu rậm
hoặc sợ vào trong xe hơi.
Tôi cũng có một lưu ý ở đây.
Tôi không cho rằng
chứng chấn động chiến tranh
ở chó cũng biểu hiện như người,
cũng như biểu hiện chấn động
ở tôi sẽ khác ở bạn,
chứng lo lắng bất an
của tôi cũng khác bạn.
Mỗi người một vẻ.
Mỗi người có điểm nhạy cảm khác nhau.
Nếu có 2 chú chó, được nuôi cùng nhà,
đối mặt những tình huống giống nhau,
một chú có thể
mắc chứng suy nhược do sợ xe máy,
hoặc cuồng sợ tiếng bíp lò vi sóng,
còn chú kia hoàn toàn bình thường.
Có một điều nhiều người hỏi tôi:
Những ví dụ nãy giờ là động vật
rối loạn tâm lý do hành vi người,
hay là chỉ khi bị lạm dụng, ngược đãi
thú vật mới có rối loạn tâm lý?
Câu trả lời thực ra
phức tạp hơn thế nhiều.
Tôi cũng có một may mắn
xuất bản sách về vấn đề này,
Giờ thì mỗi khi mở email
hoặc đi họp
thậm chí là khi dự tiệc,
mọi người hay kể tôi nghe
chuyện hành vi lạ ở thú vật.
Gần đây trong
buổi nói chuyện ở California,
có một phụ nữ
xin trình bày ý kiến
"Bác sĩ Braitman ơi,
hình như mèo nhà tôi bị chấn động tâm lý."
Tôi hỏi: "Thật ư? Tại sao thế?"
Cô ấy kể về chú mèo tên Ping
được đưa về trại thú
từ nhà một người lớn tuổi sống,
sau khi người này đột ngột
lên cơn đau tim
và qua đời trong lúc hút bụi.
Một tuần sau, Ping được phát hiện
và đưa ra khỏi nhà cùng với xác người chủ,
trong khi máy hút bụi mở suốt.
Tôi suy nghĩ về tai nạn đó
suốt hai năm sau đó.
Chú mèo đâm sợ
máy hút bụi mỗi khi có ai dùng.
Chú sợ hãi tột độ.
Nó sẽ trốn vào tủ,
run sợ lẩy bẩy yếu cả người.
Nhưng với tình thương và sự kiên nhẫn
của gia đình mới,
ba năm sau,
chú đã thành chú mèo tự tin, khoẻ mạnh.
Một câu chuyện khác về
việc hồi phục rối loạn tâm lý
xảy ra vài năm trước.
Tôi đang nghiên cứu ở Thái Lan
và gặp một chú khỉ tên Boonlua.
Khi còn bé,
nó bị một bầy chó tấn công
bị cắn nát chân và một tay,
nó cố lết đến một ngôi chùa, từ đó
các thầy tu chăm sóc nó.
Họ gọi bác sĩ thú y đến cứu chữa.
Cuối cùng thì,
Boonlua được đưa đến trại voi,
chủ trại quyết định nuôi nó
họ dần hiểu nó thích gì,
nó thích kẹo Mentos bạc hà
kẹo bọ cứng và trứng.
Họ lo là nó cô đơn thiếu bạn,
nhưng họ không cho
nó chơi với những con khỉ khác,
vì sợ nó có mỗi một tay
sẽ không chơi đùa hay tự vệ được.
Thế là họ cho chơi với thỏ,
Boonlua trở thành chú khỉ khác hẳn.
Nó vui vẻ chơi với chú thỏ.
Chúng liếm lông nhau
và trở nên thân thiết.
Nhưng rồi thỏ có con nhỏ,
và Boonlua còn hạnh phúc hơn trước.
Thỏ con đem lại
cho nó niềm vui sống mỗi ngày.
Thậm chí nó vui sướng đến nỗi
không thèm ngủ.
Nó trở nên bảo bọc thái quá bọn thỏ con,
đến nỗi không muốn ngủ.
Thỉnh thoảng nó thiếp đi
trong lúc canh giữ chúng.
Nó chăm sóc bảo vệ lũ thỏ đến mức
người chăm nuôi thú
phải đem bọn thỏ con đi nơi khác.
Nó bảo bọc thỏ con đến mức
nó sợ thỏ mẹ sẽ làm hại chúng.
Khi dời bọn thỏ con đi nơi khác
người nuôi thú sợ nó bị trầm cảm.
Họ giải quyết bằng
cách cho nó bạn thỏ khác để chơi.
(tiếng cười)
Theo thiển ý tôi thì
nó chẳng có vẻ trầm cảm gì.
(cười)
Điều tôi mong mọi người
cảm nhận được đó là
bạn nên mạnh dạn
tìm đoán hành vi
các con vật bạn tiếp xúc nhiều.
Khi bạn nghi rằng
chú chó, chú mèo hay khỉ một tay
nhà bạn hay nhà người quen
đang bị trầm cảm hay chấn động tâm lý,
có thể bạn đúng.
Điều này nghe có vẻ như
nhân tính hóa khi mà
ta dùng hành vi động vật
để hiểu hành vi con người.
Tôi không nghĩ việc này là vấn đề gì.
Thực ta không thể không làm thế.
Đâu phải bạn cắt não bạn ra
rồi bỏ vào bình rồi ngồi đó
suy ngẫm về tâm lý thú vật đâu.
Ta lúc nào cũng đã là động vật rồi,
băn khoăn về cảm xúc của động vật khác.
Nếu được chọn, bạn sẽ biết
"nhân tính hoá" bằng cách nào cho tốt chứ ?
Hay dùng phép này tuỳ tiện?
Thường là phép này
bị dùng tuỳ tiện.
(tiếng cười)
Như là làm lễ cưới cho chó corgi
hay đến gần
động vât hoang dã vì bạn tưởng
bạn và con thú
có thần giao cách cảm.
Tuỳ tiện là vậy đó.
"Nhân tính hóa" một cách đúng đắn
dựa trên
điểm tương quan giữa các loài động vật
mà rút ra kết luận hữu ích
về trí tuệ và kinh nghiệm của động vật.
Có cả một ngành công nghiệp
dựa trên việc "nhân tính hóa" này,
đó là ngành dược tâm thần.
Cứ 5 người Mỹ có 1 người
dùng thuốc tâm thần
từ thuốc chống trầm cảm cho đến an thần
để chữa bệnh tâm lý.
Ngành dược tâm thần
bắt nguồn từ ngành dược thí nghiệm
trên động vật.
Thuốc được thử trên động vật trước
không chỉ để tìm độc tố
mà cả về ảnh hưởng hành vi.
Loại thuốc an thần nổi tiếng Thorazine
thử nghiệm trên chuột
trước khi được dùng trên người.
Thuốc chống bất an Librium
cũng thử trên mèo dữ những năm 50
để chuyển hoá chúng thành mèo hiền dịu hơn.
Cả thuốc trầm cảm
trước tiên cũng được thử trên thỏ.
Giờ đây, ta không chỉ
cho động vật uống thuốc
với mục đích nghiên cứu,
mà chúng được
kê thuốc với tư cách là bệnh nhân,
vì lý do nhân đạo hoặc có khi không.
Sở thú sinh vật biển
cho hải cẩu mẹ uống thốc an thần
khi con chúng được đưa đi nơi khác.
Nhiều con khỉ vườn thú được uống
thuốc an thần.
Như chú chó Oliver của tôi
được cho uống thuốc
chống trầm cảm và an thần
để nó đừng vô thức nhảy lầu,
hay lao ra đường xe cộ.
Gần đây trên báo Khoa học có đăng bài
chứng minh rằng ngay cả loài giáp xác
cũng có phản ứng với thuốc an thần
Thuốc làm chúng mạnh dạn,
bớt hoạt động thái quá
sẵn sàng khám phá môi trường xung quanh.
Rất khó thống kê
số lượng thú vật có dùng thuốc,
nhưng tôi có thể đoán biết
ngành y dược cho thú y
đang trên đà phát triển,
từ doanh thu 7 tỷ đô năm 2011
lên đến 9.25 tỷ trong năm 2015.
Số loài có thể dùng thuốc là vô hạn định.
Một số loài như
khỉ Bonobo ở bang Milwaukee
lúc đầu không được uống
nhưng rồi họ lấy thuốc Paxil cho người
chia cho khỉ vườn thú.
(tiếng cười) (vỗ tay)
Ngoài mục đích phục vụ y dược tâm thần,
còn rất nhiều ví dụ
can thiệp y tế đối với động vật.
Có một bài học có lẽ
ngành thú y có thể dạy cho
y dược cho người.
Ví dụ bạn dẫn chú chó
mắc chứng cuồng bắt bóng
đến phòng khám hành vi động vật.
Bác sĩ không lao vào kê đơn ngay
mà hỏi kỹ về cuộc sống con thú.
Họ sẽ hỏi chú chó
có hay ra ngoài trời không,
có vận động không, có thường xuyên không,
thời gian giao tiếp
với người và các con chó khác bao lâu.
Họ sẽ nói kỹ về các dạng trị liệu
về tâm lý, các dạng chính
từng được dùng.
Đấy mới là những biểu hiện hữu ích nhất,
đặc biệt là khi kết hợp với dược.
Điều tôi cho là hữu ích nhất đối với
với xã hội loài vật,
là thời gian giao tiếp với động vật khác.
Đôi khi tôi thấy tôi như
động vật giao tiếp cho chó cưng,
cũng như vẹt giao tiếp với một số người
và người giao tiếp với vẹt,
hay chó với voi,
và voi đáp ứng nhu cầu
giao tiếp với các con voi khác.
Không biết bạn thế nào
chứ tôi hay nhận được thông tin trên mạng
về tình bạn hy hữu ở động vật
Tôi nghĩ phần lớn Facebook ngập tràn
nào là bài ảnh khỉ nhận mèo làm con nuôi,
rồi thì chó nuôi nai con như con mình,
hay bò và lợn là đôi bạn thân.
Tám, chín năm trước
bạn mà hỏi ý kiến tôi về mấy bài post này,
tôi sẽ bảo bạn
mấy người đó cảm xúc mùi mẫn thái quá
hay nhân tính hoá bọn thú vật quá đà
hay chỉ giả vờ thế nào đấy, nhưng giờ thì
tôi hiểu có nguyên nhân ẩn sau cả.
Một nghiên cứu đáng tin cậy
chứng minh rằng lượng oxytocin
là chất gây cảm giác gắn kết đồng loại
tiết ra khi ta yêu hay chăm sóc
hay ở bên người ta quan tâm mật thiết.
Lượng oxytocin tăng ở cả người và chó
khi họ quan tâm đến nhau
và thích ở bên nhau.
Các nghiên cứu còn chứng minh oxytocin
tăng lên ở cả cặp động vật với nhau,
Ví dụ dê và chó làm bạn chơi đùa với nhau,
lượng oxytocin trong chúng sẽ tăng lên.
Tôi cũng học được từ một người bạn
sức khoẻ tâm lý là con dao hai lưỡi.
Anh tên Lonnie Hodge,
cựu chiến binh trong chiến tranh Việt Nam.
Sau khi trở về Mỹ, anh giúp đỡ
những người sống sót và
mang chấn động chiến tranh.
Bản thân anh cũng có
chấn động chiến tranh và sợ độ cao.
Bởi trong cuộc chiến, anh thường
phải trượt dây quay lưng xuống đất
ra khỏi trực thăng
Anh được cử một chú chó
giống Labradoodle tên Gander
nhằm giúp anh chữa chứng
chứng chấn động và sợ độ cao.
Đây là ngày đầu họ gặp nhau.
Thật là tuyệt bởi từ đó
họ gắn bó bên nhau
cùng đến thăm
những cựu chiến binh khác mắc chứng tương tự
Điều tôi thích ở
mối quan hệ Lonnie và Gander là
khoảng vài tháng sau,
chú chó Gander cũng sợ độ cao,
có lẽ do nó quan sát chủ kỹ quá.
Điều tuyệt với là, giờ
nó vẫn là chú chó chữa bệnh tâm lý tuyệt vời,
bời mỗi khi họ ở trên cao,
Lonnie lo cho tâm lý của Gander quá
anh thành ra hết sợ độ cao.
Tôi dành thời gian
nghiên cứu về những câu chuyện thế này
đào sâu tìm hiểu.
Tôi dành nhiều năm để nghiên cứu,
và điều này
thay đổi thế giới quan của tôi.
Tôi không còn nhìn nhận
động vật ở dạng vô cảm quan
Tôi nhìn nhận chúng như những cá nhân
và nghĩ về chúng như các sinh vật
với hệ thống dự báo đặc trưng riêng
điều khiển cách chúng hành động
và phản ứng với môi trường.
Tôi tin điều này đã khiến tôi
thành người hiếu kỳ và đễ đồng cảm hơn
không chỉ với thú cưng cùng nhà,
thỉnh thoảng còn cùng mâm,
mà còn với người thân, người bạn,
đang chống chọi với
chứng lo lắng kinh niên
do ám ảnh và các dạng bệnh khác.
Tôi cũng thật sự tin rằng
dù ta không thể biết chính xác
điều gì đang xảy ra trong đầu chú heo,
chú chó nhà bạn hay cả bạn đời bạn,
không có nghĩa là
ta ngừng thông cảm và giúp đỡ họ.
Bởi điều tốt nhất ta có thể làm
là "nhân tính hóa" cho họ.
Cha của Charles Darwin từng bảo ông
ai trong đời cũng có thể phát điên.
May mắn thay
ta vẫn có thể tìm lại bình an tâm hồn
nếu có sự trợ giúp của cộng đồng.
XIn cảm ơn.
(Vỗ tay)