Return to Video

Büyük Göller hakkında bu kadar harika olan nedir? - Cheri Dobbs ve Jennifer Gabrys

  • 0:07 - 0:10
    Büyük Göller hakkında
    bu kadar harika olan nedir?
  • 0:10 - 0:14
    Amerika'nın kapalı denizleri
    olarak bilinirler.
  • 0:14 - 0:15
    Kuzey Amerika Büyük Gölleri,
  • 0:15 - 0:16
    Huron,
  • 0:16 - 0:17
    Ontario,
  • 0:17 - 0:18
    Michigan,
  • 0:18 - 0:18
    Erie
  • 0:18 - 0:19
    ve Superior
  • 0:19 - 0:22
    o kadar büyüktür ki
    sekiz eyalete sınırdılar
  • 0:22 - 0:26
    ve 23 katrilyon litre su içerirler.
  • 0:26 - 0:29
    Bu miktar ABD'nin
    48 eyaletinin topraklarını
  • 0:29 - 0:32
    üç metre derinlikte kaplamaya yeterlidir.
  • 0:32 - 0:34
    Bu büyük su kütleleri ormanlar,
  • 0:34 - 0:35
    çayırlar
  • 0:35 - 0:36
    ve 3500'ün üzerinde canlıya
  • 0:36 - 0:41
    ev sahipliği yapan
    sulak yaşam alanlarını içerir.
  • 0:41 - 0:45
    Peki bu kadar geniş ve eşsiz
    bir jeolojik özellik nasıl oluştu?
  • 0:45 - 0:50
    Hikâye, neredeyse on bin yıl önce meydana
    gelmiş son buz devrinin sonunda başlıyor,
  • 0:50 - 0:53
    havanın ısındığı ve Dünya'nın yüzeyini
    kaplayan buz kütlelerinin
  • 0:53 - 0:56
    yavaşça geri çekilmeye başladığı zaman.
  • 0:56 - 1:00
    Bu muazzam buz tabakaları
    bir dizi havzayı oydu.
  • 1:00 - 1:03
    Eriyen buzlarla dolmaya
    başlayan bu havzalar,
  • 1:03 - 1:07
    dünyanın en büyük
    tatlı su göllerini yarattı.
  • 1:07 - 1:10
    Zamanla, bu havzalar
    arasında kanallar oluşmaya başladı
  • 1:10 - 1:13
    ve su, bugüne kadar devam eden
  • 1:13 - 1:15
    sürekli bir değişim hâlinde
    akmaya başladı.
  • 1:15 - 1:18
    Aslında, bugün, birleşik Büyük Göller
  • 1:18 - 1:23
    neredeyse dünyanın yüzey tatlı su
    miktarının %20'sini oluşturuyor.
  • 1:23 - 1:27
    Suyun yolculuğu,
    sistemin suyunun yarısını içeren,
  • 1:27 - 1:30
    en derin, soğuk ve temiz gölü olan
  • 1:30 - 1:33
    Superior Gölü'nde başlıyor.
  • 1:33 - 1:37
    Superior Gölü'nün derinliği 406 metre
  • 1:37 - 1:42
    ki bu seksenden fazla balık türünü içeren
    eşsiz ve çeşitli bir ekosistem yaratıyor.
  • 1:42 - 1:47
    Bir su damlası,
    Michigan veya Huron Gölü'ne
  • 1:47 - 1:50
    geçmeden önce bu gölde
    200 yıl geçiriyor.
  • 1:50 - 1:55
    Mackinac Boğazı tarafından bağlanan
    bu iki göl, teknik olarak tek göldür.
  • 1:55 - 1:57
    Batıda, göllerin üçüncü büyük gölü olan
  • 1:57 - 2:00
    Michigan Gölü, uzanmaktadır.
  • 2:00 - 2:03
    Su yavaşça çıkmaz sokak şeklinden geçer
  • 2:03 - 2:06
    ve dünyanın en büyük tatlı su tepeleri,
  • 2:06 - 2:07
    birçok vahşi yaşam türü
  • 2:07 - 2:09
    ve eşsiz fosilleşmiş mercanla karşılaşır.
  • 2:09 - 2:13
    Doğuda en uzun
    kıyıya sahip olan Huron Gölü bulunur.
  • 2:13 - 2:16
    Seyrek nüfusludur ancak
    7000 yıllık taşlaşmış ağaçlar da
  • 2:16 - 2:19
    dâhil olmak üzere yoğun ormanlık içerir.
  • 2:19 - 2:23
    Onların aşağısında su güneye doğru,
  • 2:23 - 2:25
    Huron'dan Erie Gölü'ne
    doğru akmaya devam eder.
  • 2:25 - 2:29
    Bu gölün beşinin en sıcağı ve en sığı
    olması milyonlarca göçmen kuş da
  • 2:29 - 2:34
    dâhil olmak üzere hayvan
    yaşamının bolluğunu sağladı.
  • 2:34 - 2:38
    Son olarak, su son durağına 50
    metreden daha fazla bir mesafede,
  • 2:38 - 2:42
    en küçük göl olan
    Ontario Gölü'ne akan
  • 2:42 - 2:45
    müthiş Niagara Şelaleleri'nden
    aşağı doğru daralıyor.
  • 2:45 - 2:50
    Oradan, yülculuk yapmış
    bu suyun bir kısmı Lawrence Gölü'ne
  • 2:50 - 2:52
    ve eninde sonunda
    Atlantik Okyanusu'na ulaşıyor.
  • 2:52 - 2:54
    Doğa harikası olmasının yanı sıra,
  • 2:54 - 2:58
    sürekli akan Büyük Göller
    birkaç fayda daha sunuyor.
  • 2:58 - 3:00
    Doğal bir su filtresi,
  • 3:00 - 3:01
    akış kontrolü
  • 3:01 - 3:03
    mineral döngüsü sağlıyor.
  • 3:03 - 3:06
    3200 kilometreden fazla
    mesafede su taşırken
  • 3:06 - 3:11
    Büyük Göller ayrıca
    kırk milyon insana içme suyu
  • 3:11 - 3:15
    ve kıyılarında bulunan çiftliklere
    ve endüstrilere
  • 3:15 - 3:17
    günde 212 milyar litre su sağlar.
  • 3:17 - 3:21
    Fakat bu sisteme dayanmamız
    negatif sonuçlarda doğuruyor.
  • 3:21 - 3:25
    Büyük Göller kıyı habitatları bozulmakta
    ve bir zamanlar bozulmamış suları
  • 3:25 - 3:27
    endüstriyel, kentsel
    ve tarımsal kirleticileri
  • 3:27 - 3:31
    açığa çıkararak
    giderek nüfusu artmaktadır.
  • 3:31 - 3:35
    Suyun% 1'inden daha azı
    Gölün sistemini her yıl terk ettiği için,
  • 3:35 - 3:38
    on yıllık kirleticiler hâlâ
    su dibinde yatmaktadır.
  • 3:38 - 3:40
    İnsanlar ayrıca, zebra
    ve quagga midyeleri gibi
  • 3:40 - 3:45
    göllere 100'den fazla
    yerli olmayan ve istilacı türler
  • 3:45 - 3:49
    ve bazı yerli balık
    popülasyonlarını azaltan
  • 3:49 - 3:52
    deniz fenerleri de istemeyerek tanıttı.
  • 3:52 - 3:55
    Daha büyük ölçekte, iklim değişikliği
    suların ısınmasına neden olarak
  • 3:55 - 4:00
    su seviyelerini düşürür
    ve su hayatının dağılımını değiştirir.
  • 4:00 - 4:04
    Neyse ki son yıllarda hükûmetler
    bu doğal kaynağın
  • 4:04 - 4:06
    muazzam değerini fark etmeye başladılar.
  • 4:06 - 4:10
    ABD ve Kanada arasındaki
    ortaklıklar kirliliği azaltmak,
  • 4:10 - 4:12
    kıyı habitatlarını korumak
  • 4:12 - 4:15
    ve istilacı türlerin yayılmasını
    durdurmak için devam etmektedir.
  • 4:15 - 4:18
    Büyük Göller sistemi kadar
    büyük bir şeyi korumak için
  • 4:18 - 4:21
    birçok kurumun işbirliği gerekecektir,
  • 4:21 - 4:22
    ancak bu akan kapalı deniz
  • 4:22 - 4:26
    harikasını koruyabilmemiz
    için çaba çok önemlidir.
Title:
Büyük Göller hakkında bu kadar harika olan nedir? - Cheri Dobbs ve Jennifer Gabrys
Description:

Tam dersi görüntüleyin: http://ed.ted.com/lessons/what-s-so-great-about-the-great-lakes-cheri-dobbs-and-jennifer-gabrys

Kuzey Amerika Büyük Gölleri -Huron, Ontario, Michigan, Erie ve Superior- o kadar büyüktür ki sekiz eyalete sınırdırlar ve 23 katrilyon litre su içerirler. Ormanlar, çayırlar ve 3500'ün üzerinde türe ev sahipliği yapan sulak yaşam alanlarını içerirler. Peki bu kadar geniş ve eşsiz bir jeolojik özellik nasıl oldu? Cheri Dobbs ve Jennifer Gabrys sorunun cevabını bulmak için bizi Buz Devri'ne götürüyor.

Ders Cheri Dobbs ve Jennifer Gabrys tarafından, animasyon TED-Ed tarafından yapılmıştır.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:52

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.