1
00:00:07,349 --> 00:00:10,428
Büyük Göller hakkında 
bu kadar harika olan nedir?

2
00:00:10,428 --> 00:00:13,678
Amerika'nın kapalı denizleri
olarak bilinirler.

3
00:00:13,678 --> 00:00:15,287
Kuzey Amerika Büyük Gölleri,

4
00:00:15,287 --> 00:00:16,026
Huron,

5
00:00:16,026 --> 00:00:16,844
Ontario,

6
00:00:16,844 --> 00:00:17,644
Michigan,

7
00:00:17,644 --> 00:00:18,350
Erie

8
00:00:18,350 --> 00:00:19,367
ve Superior

9
00:00:19,367 --> 00:00:22,496
o kadar büyüktür ki 
sekiz eyalete sınırdılar

10
00:00:22,496 --> 00:00:26,107
ve 23 katrilyon litre su içerirler.

11
00:00:26,107 --> 00:00:29,487
Bu miktar ABD'nin 
48 eyaletinin topraklarını

12
00:00:29,487 --> 00:00:31,757
üç metre derinlikte kaplamaya yeterlidir.

13
00:00:31,757 --> 00:00:34,057
Bu büyük su kütleleri ormanlar,

14
00:00:34,057 --> 00:00:34,877
çayırlar

15
00:00:34,877 --> 00:00:36,418
ve 3500'ün üzerinde canlıya

16
00:00:36,418 --> 00:00:40,724
ev sahipliği yapan 
sulak yaşam alanlarını içerir.

17
00:00:40,724 --> 00:00:44,745
Peki bu kadar geniş ve eşsiz 
bir jeolojik özellik nasıl oluştu?

18
00:00:44,745 --> 00:00:49,862
Hikâye, neredeyse on bin yıl önce meydana
gelmiş son buz devrinin sonunda başlıyor,

19
00:00:49,862 --> 00:00:53,017
havanın ısındığı ve Dünya'nın yüzeyini 
kaplayan buz kütlelerinin

20
00:00:53,017 --> 00:00:56,138
yavaşça geri çekilmeye başladığı zaman.

21
00:00:56,138 --> 00:00:59,998
Bu muazzam buz tabakaları
bir dizi havzayı oydu.

22
00:00:59,998 --> 00:01:03,388
Eriyen buzlarla dolmaya
başlayan bu havzalar,

23
00:01:03,388 --> 00:01:07,130
dünyanın en büyük
tatlı su göllerini yarattı.

24
00:01:07,130 --> 00:01:09,923
Zamanla, bu havzalar
arasında kanallar oluşmaya başladı

25
00:01:09,923 --> 00:01:12,658
ve su, bugüne kadar devam eden

26
00:01:12,658 --> 00:01:15,008
sürekli bir değişim hâlinde 
akmaya başladı.

27
00:01:15,008 --> 00:01:18,038
Aslında, bugün, birleşik Büyük Göller

28
00:01:18,038 --> 00:01:23,207
neredeyse dünyanın yüzey tatlı su
miktarının %20'sini oluşturuyor.

29
00:01:23,207 --> 00:01:26,698
Suyun yolculuğu,
sistemin suyunun yarısını içeren,

30
00:01:26,698 --> 00:01:30,189
en derin, soğuk ve temiz gölü olan

31
00:01:30,189 --> 00:01:32,569
Superior Gölü'nde başlıyor.

32
00:01:32,569 --> 00:01:36,797
Superior Gölü'nün derinliği 406 metre

33
00:01:36,797 --> 00:01:42,349
ki bu seksenden fazla balık türünü içeren
eşsiz ve çeşitli bir ekosistem yaratıyor.

34
00:01:42,349 --> 00:01:46,669
Bir su damlası,
Michigan veya Huron Gölü'ne

35
00:01:46,669 --> 00:01:50,249
geçmeden önce bu gölde 
200 yıl geçiriyor.

36
00:01:50,249 --> 00:01:54,868
Mackinac Boğazı tarafından bağlanan
bu iki göl, teknik olarak tek göldür.

37
00:01:54,868 --> 00:01:56,879
Batıda, göllerin üçüncü büyük gölü olan

38
00:01:56,879 --> 00:01:59,879
Michigan Gölü, uzanmaktadır.

39
00:01:59,879 --> 00:02:02,515
Su yavaşça çıkmaz sokak şeklinden geçer

40
00:02:02,515 --> 00:02:05,660
ve dünyanın en büyük tatlı su tepeleri,

41
00:02:05,660 --> 00:02:07,058
birçok vahşi yaşam türü

42
00:02:07,058 --> 00:02:09,419
ve eşsiz fosilleşmiş mercanla karşılaşır.

43
00:02:09,419 --> 00:02:13,250
Doğuda en uzun 
kıyıya sahip olan Huron Gölü bulunur.

44
00:02:13,250 --> 00:02:15,917
Seyrek nüfusludur ancak
7000 yıllık taşlaşmış ağaçlar da

45
00:02:15,917 --> 00:02:19,350
dâhil olmak üzere yoğun ormanlık içerir.

46
00:02:19,350 --> 00:02:23,079
Onların aşağısında su güneye doğru,

47
00:02:23,079 --> 00:02:25,459
Huron'dan Erie Gölü'ne
doğru akmaya devam eder.

48
00:02:25,459 --> 00:02:28,770
Bu gölün beşinin en sıcağı ve en sığı
olması milyonlarca göçmen kuş da

49
00:02:28,770 --> 00:02:34,330
dâhil olmak üzere hayvan
yaşamının bolluğunu sağladı.

50
00:02:34,330 --> 00:02:38,128
Son olarak, su son durağına 50
metreden daha fazla bir mesafede,

51
00:02:38,128 --> 00:02:41,710
en küçük göl olan
Ontario Gölü'ne akan

52
00:02:41,710 --> 00:02:45,358
müthiş Niagara Şelaleleri'nden
aşağı doğru daralıyor.

53
00:02:45,358 --> 00:02:49,551
Oradan, yülculuk yapmış
bu suyun bir kısmı Lawrence Gölü'ne

54
00:02:49,551 --> 00:02:52,211
ve eninde sonunda
Atlantik Okyanusu'na ulaşıyor.

55
00:02:52,211 --> 00:02:54,151
Doğa harikası olmasının yanı sıra,

56
00:02:54,151 --> 00:02:58,050
sürekli akan Büyük Göller
birkaç fayda daha sunuyor.

57
00:02:58,050 --> 00:03:00,232
Doğal bir su filtresi,

58
00:03:00,232 --> 00:03:01,321
akış kontrolü

59
00:03:01,321 --> 00:03:02,850
mineral döngüsü sağlıyor.

60
00:03:02,850 --> 00:03:06,451
3200 kilometreden fazla
mesafede su taşırken

61
00:03:06,451 --> 00:03:11,041
Büyük Göller ayrıca 
kırk milyon insana içme suyu

62
00:03:11,041 --> 00:03:15,101
ve kıyılarında bulunan çiftliklere 
ve endüstrilere

63
00:03:15,101 --> 00:03:16,801
günde 212 milyar litre su sağlar.

64
00:03:16,801 --> 00:03:21,292
Fakat bu sisteme dayanmamız
negatif sonuçlarda doğuruyor.

65
00:03:21,292 --> 00:03:25,131
Büyük Göller kıyı habitatları bozulmakta
ve bir zamanlar bozulmamış suları

66
00:03:25,131 --> 00:03:27,402
endüstriyel, kentsel
ve tarımsal kirleticileri

67
00:03:27,402 --> 00:03:31,091
açığa çıkararak
giderek nüfusu artmaktadır.

68
00:03:31,091 --> 00:03:34,741
Suyun% 1'inden daha azı
Gölün sistemini her yıl terk ettiği için,

69
00:03:34,741 --> 00:03:38,061
on yıllık kirleticiler hâlâ
su dibinde yatmaktadır.

70
00:03:38,061 --> 00:03:40,360
İnsanlar ayrıca, zebra
ve quagga midyeleri gibi

71
00:03:40,360 --> 00:03:44,701
göllere 100'den fazla
yerli olmayan ve istilacı türler

72
00:03:44,701 --> 00:03:48,551
ve bazı yerli balık
popülasyonlarını azaltan

73
00:03:48,551 --> 00:03:51,898
deniz fenerleri de istemeyerek tanıttı.

74
00:03:51,898 --> 00:03:55,225
Daha büyük ölçekte, iklim değişikliği
suların ısınmasına neden olarak

75
00:03:55,225 --> 00:04:00,300
su seviyelerini düşürür
ve su hayatının dağılımını değiştirir.

76
00:04:00,300 --> 00:04:04,330
Neyse ki son yıllarda hükûmetler 
bu doğal kaynağın

77
00:04:04,330 --> 00:04:06,262
muazzam değerini fark etmeye başladılar.

78
00:04:06,262 --> 00:04:10,379
ABD ve Kanada arasındaki
ortaklıklar kirliliği azaltmak,

79
00:04:10,379 --> 00:04:12,231
kıyı habitatlarını korumak

80
00:04:12,231 --> 00:04:15,318
ve istilacı türlerin yayılmasını
durdurmak için devam etmektedir.

81
00:04:15,318 --> 00:04:17,982
Büyük Göller sistemi kadar
büyük bir şeyi korumak için

82
00:04:17,982 --> 00:04:20,812
birçok kurumun işbirliği gerekecektir,

83
00:04:20,812 --> 00:04:22,072
ancak bu akan kapalı deniz

84
00:04:22,072 --> 00:04:26,102
harikasını koruyabilmemiz
için çaba çok önemlidir.