0:00:07.349,0:00:10.428 Büyük Göller hakkında [br]bu kadar harika olan nedir? 0:00:10.428,0:00:13.678 Amerika'nın kapalı denizleri[br]olarak bilinirler. 0:00:13.678,0:00:15.287 Kuzey Amerika Büyük Gölleri, 0:00:15.287,0:00:16.026 Huron, 0:00:16.026,0:00:16.844 Ontario, 0:00:16.844,0:00:17.644 Michigan, 0:00:17.644,0:00:18.350 Erie 0:00:18.350,0:00:19.367 ve Superior 0:00:19.367,0:00:22.496 o kadar büyüktür ki [br]sekiz eyalete sınırdılar 0:00:22.496,0:00:26.107 ve 23 katrilyon litre su içerirler. 0:00:26.107,0:00:29.487 Bu miktar ABD'nin [br]48 eyaletinin topraklarını 0:00:29.487,0:00:31.757 üç metre derinlikte kaplamaya yeterlidir. 0:00:31.757,0:00:34.057 Bu büyük su kütleleri ormanlar, 0:00:34.057,0:00:34.877 çayırlar 0:00:34.877,0:00:36.418 ve 3500'ün üzerinde canlıya 0:00:36.418,0:00:40.724 ev sahipliği yapan [br]sulak yaşam alanlarını içerir. 0:00:40.724,0:00:44.745 Peki bu kadar geniş ve eşsiz [br]bir jeolojik özellik nasıl oluştu? 0:00:44.745,0:00:49.862 Hikâye, neredeyse on bin yıl önce meydana[br]gelmiş son buz devrinin sonunda başlıyor, 0:00:49.862,0:00:53.017 havanın ısındığı ve Dünya'nın yüzeyini [br]kaplayan buz kütlelerinin 0:00:53.017,0:00:56.138 yavaşça geri çekilmeye başladığı zaman. 0:00:56.138,0:00:59.998 Bu muazzam buz tabakaları[br]bir dizi havzayı oydu. 0:00:59.998,0:01:03.388 Eriyen buzlarla dolmaya[br]başlayan bu havzalar, 0:01:03.388,0:01:07.130 dünyanın en büyük[br]tatlı su göllerini yarattı. 0:01:07.130,0:01:09.923 Zamanla, bu havzalar[br]arasında kanallar oluşmaya başladı 0:01:09.923,0:01:12.658 ve su, bugüne kadar devam eden 0:01:12.658,0:01:15.008 sürekli bir değişim hâlinde [br]akmaya başladı. 0:01:15.008,0:01:18.038 Aslında, bugün, birleşik Büyük Göller 0:01:18.038,0:01:23.207 neredeyse dünyanın yüzey tatlı su[br]miktarının %20'sini oluşturuyor. 0:01:23.207,0:01:26.698 Suyun yolculuğu,[br]sistemin suyunun yarısını içeren, 0:01:26.698,0:01:30.189 en derin, soğuk ve temiz gölü olan 0:01:30.189,0:01:32.569 Superior Gölü'nde başlıyor. 0:01:32.569,0:01:36.797 Superior Gölü'nün derinliği 406 metre 0:01:36.797,0:01:42.349 ki bu seksenden fazla balık türünü içeren[br]eşsiz ve çeşitli bir ekosistem yaratıyor. 0:01:42.349,0:01:46.669 Bir su damlası,[br]Michigan veya Huron Gölü'ne 0:01:46.669,0:01:50.249 geçmeden önce bu gölde [br]200 yıl geçiriyor. 0:01:50.249,0:01:54.868 Mackinac Boğazı tarafından bağlanan[br]bu iki göl, teknik olarak tek göldür. 0:01:54.868,0:01:56.879 Batıda, göllerin üçüncü büyük gölü olan 0:01:56.879,0:01:59.879 Michigan Gölü, uzanmaktadır. 0:01:59.879,0:02:02.515 Su yavaşça çıkmaz sokak şeklinden geçer 0:02:02.515,0:02:05.660 ve dünyanın en büyük tatlı su tepeleri, 0:02:05.660,0:02:07.058 birçok vahşi yaşam türü 0:02:07.058,0:02:09.419 ve eşsiz fosilleşmiş mercanla karşılaşır. 0:02:09.419,0:02:13.250 Doğuda en uzun [br]kıyıya sahip olan Huron Gölü bulunur. 0:02:13.250,0:02:15.917 Seyrek nüfusludur ancak[br]7000 yıllık taşlaşmış ağaçlar da 0:02:15.917,0:02:19.350 dâhil olmak üzere yoğun ormanlık içerir. 0:02:19.350,0:02:23.079 Onların aşağısında su güneye doğru, 0:02:23.079,0:02:25.459 Huron'dan Erie Gölü'ne[br]doğru akmaya devam eder. 0:02:25.459,0:02:28.770 Bu gölün beşinin en sıcağı ve en sığı[br]olması milyonlarca göçmen kuş da 0:02:28.770,0:02:34.330 dâhil olmak üzere hayvan[br]yaşamının bolluğunu sağladı. 0:02:34.330,0:02:38.128 Son olarak, su son durağına 50[br]metreden daha fazla bir mesafede, 0:02:38.128,0:02:41.710 en küçük göl olan[br]Ontario Gölü'ne akan 0:02:41.710,0:02:45.358 müthiş Niagara Şelaleleri'nden[br]aşağı doğru daralıyor. 0:02:45.358,0:02:49.551 Oradan, yülculuk yapmış[br]bu suyun bir kısmı Lawrence Gölü'ne 0:02:49.551,0:02:52.211 ve eninde sonunda[br]Atlantik Okyanusu'na ulaşıyor. 0:02:52.211,0:02:54.151 Doğa harikası olmasının yanı sıra, 0:02:54.151,0:02:58.050 sürekli akan Büyük Göller[br]birkaç fayda daha sunuyor. 0:02:58.050,0:03:00.232 Doğal bir su filtresi, 0:03:00.232,0:03:01.321 akış kontrolü 0:03:01.321,0:03:02.850 mineral döngüsü sağlıyor. 0:03:02.850,0:03:06.451 3200 kilometreden fazla[br]mesafede su taşırken 0:03:06.451,0:03:11.041 Büyük Göller ayrıca [br]kırk milyon insana içme suyu 0:03:11.041,0:03:15.101 ve kıyılarında bulunan çiftliklere [br]ve endüstrilere 0:03:15.101,0:03:16.801 günde 212 milyar litre su sağlar. 0:03:16.801,0:03:21.292 Fakat bu sisteme dayanmamız[br]negatif sonuçlarda doğuruyor. 0:03:21.292,0:03:25.131 Büyük Göller kıyı habitatları bozulmakta[br]ve bir zamanlar bozulmamış suları 0:03:25.131,0:03:27.402 endüstriyel, kentsel[br]ve tarımsal kirleticileri 0:03:27.402,0:03:31.091 açığa çıkararak[br]giderek nüfusu artmaktadır. 0:03:31.091,0:03:34.741 Suyun% 1'inden daha azı[br]Gölün sistemini her yıl terk ettiği için, 0:03:34.741,0:03:38.061 on yıllık kirleticiler hâlâ[br]su dibinde yatmaktadır. 0:03:38.061,0:03:40.360 İnsanlar ayrıca, zebra[br]ve quagga midyeleri gibi 0:03:40.360,0:03:44.701 göllere 100'den fazla[br]yerli olmayan ve istilacı türler 0:03:44.701,0:03:48.551 ve bazı yerli balık[br]popülasyonlarını azaltan 0:03:48.551,0:03:51.898 deniz fenerleri de istemeyerek tanıttı. 0:03:51.898,0:03:55.225 Daha büyük ölçekte, iklim değişikliği[br]suların ısınmasına neden olarak 0:03:55.225,0:04:00.300 su seviyelerini düşürür[br]ve su hayatının dağılımını değiştirir. 0:04:00.300,0:04:04.330 Neyse ki son yıllarda hükûmetler [br]bu doğal kaynağın 0:04:04.330,0:04:06.262 muazzam değerini fark etmeye başladılar. 0:04:06.262,0:04:10.379 ABD ve Kanada arasındaki[br]ortaklıklar kirliliği azaltmak, 0:04:10.379,0:04:12.231 kıyı habitatlarını korumak 0:04:12.231,0:04:15.318 ve istilacı türlerin yayılmasını[br]durdurmak için devam etmektedir. 0:04:15.318,0:04:17.982 Büyük Göller sistemi kadar[br]büyük bir şeyi korumak için 0:04:17.982,0:04:20.812 birçok kurumun işbirliği gerekecektir, 0:04:20.812,0:04:22.072 ancak bu akan kapalı deniz 0:04:22.072,0:04:26.102 harikasını koruyabilmemiz[br]için çaba çok önemlidir.