Büyük Göller hakkında
bu kadar harika olan nedir?
Amerika'nın kapalı denizleri
olarak bilinirler.
Kuzey Amerika Büyük Gölleri,
Huron,
Ontario,
Michigan,
Erie
ve Superior
o kadar büyüktür ki
sekiz eyalete sınırdılar
ve 23 katrilyon litre su içerirler.
Bu miktar ABD'nin
48 eyaletinin topraklarını
üç metre derinlikte kaplamaya yeterlidir.
Bu büyük su kütleleri ormanlar,
çayırlar
ve 3500'ün üzerinde canlıya
ev sahipliği yapan
sulak yaşam alanlarını içerir.
Peki bu kadar geniş ve eşsiz
bir jeolojik özellik nasıl oluştu?
Hikâye, neredeyse on bin yıl önce meydana
gelmiş son buz devrinin sonunda başlıyor,
havanın ısındığı ve Dünya'nın yüzeyini
kaplayan buz kütlelerinin
yavaşça geri çekilmeye başladığı zaman.
Bu muazzam buz tabakaları
bir dizi havzayı oydu.
Eriyen buzlarla dolmaya
başlayan bu havzalar,
dünyanın en büyük
tatlı su göllerini yarattı.
Zamanla, bu havzalar
arasında kanallar oluşmaya başladı
ve su, bugüne kadar devam eden
sürekli bir değişim hâlinde
akmaya başladı.
Aslında, bugün, birleşik Büyük Göller
neredeyse dünyanın yüzey tatlı su
miktarının %20'sini oluşturuyor.
Suyun yolculuğu,
sistemin suyunun yarısını içeren,
en derin, soğuk ve temiz gölü olan
Superior Gölü'nde başlıyor.
Superior Gölü'nün derinliği 406 metre
ki bu seksenden fazla balık türünü içeren
eşsiz ve çeşitli bir ekosistem yaratıyor.
Bir su damlası,
Michigan veya Huron Gölü'ne
geçmeden önce bu gölde
200 yıl geçiriyor.
Mackinac Boğazı tarafından bağlanan
bu iki göl, teknik olarak tek göldür.
Batıda, göllerin üçüncü büyük gölü olan
Michigan Gölü, uzanmaktadır.
Su yavaşça çıkmaz sokak şeklinden geçer
ve dünyanın en büyük tatlı su tepeleri,
birçok vahşi yaşam türü
ve eşsiz fosilleşmiş mercanla karşılaşır.
Doğuda en uzun
kıyıya sahip olan Huron Gölü bulunur.
Seyrek nüfusludur ancak
7000 yıllık taşlaşmış ağaçlar da
dâhil olmak üzere yoğun ormanlık içerir.
Onların aşağısında su güneye doğru,
Huron'dan Erie Gölü'ne
doğru akmaya devam eder.
Bu gölün beşinin en sıcağı ve en sığı
olması milyonlarca göçmen kuş da
dâhil olmak üzere hayvan
yaşamının bolluğunu sağladı.
Son olarak, su son durağına 50
metreden daha fazla bir mesafede,
en küçük göl olan
Ontario Gölü'ne akan
müthiş Niagara Şelaleleri'nden
aşağı doğru daralıyor.
Oradan, yülculuk yapmış
bu suyun bir kısmı Lawrence Gölü'ne
ve eninde sonunda
Atlantik Okyanusu'na ulaşıyor.
Doğa harikası olmasının yanı sıra,
sürekli akan Büyük Göller
birkaç fayda daha sunuyor.
Doğal bir su filtresi,
akış kontrolü
mineral döngüsü sağlıyor.
3200 kilometreden fazla
mesafede su taşırken
Büyük Göller ayrıca
kırk milyon insana içme suyu
ve kıyılarında bulunan çiftliklere
ve endüstrilere
günde 212 milyar litre su sağlar.
Fakat bu sisteme dayanmamız
negatif sonuçlarda doğuruyor.
Büyük Göller kıyı habitatları bozulmakta
ve bir zamanlar bozulmamış suları
endüstriyel, kentsel
ve tarımsal kirleticileri
açığa çıkararak
giderek nüfusu artmaktadır.
Suyun% 1'inden daha azı
Gölün sistemini her yıl terk ettiği için,
on yıllık kirleticiler hâlâ
su dibinde yatmaktadır.
İnsanlar ayrıca, zebra
ve quagga midyeleri gibi
göllere 100'den fazla
yerli olmayan ve istilacı türler
ve bazı yerli balık
popülasyonlarını azaltan
deniz fenerleri de istemeyerek tanıttı.
Daha büyük ölçekte, iklim değişikliği
suların ısınmasına neden olarak
su seviyelerini düşürür
ve su hayatının dağılımını değiştirir.
Neyse ki son yıllarda hükûmetler
bu doğal kaynağın
muazzam değerini fark etmeye başladılar.
ABD ve Kanada arasındaki
ortaklıklar kirliliği azaltmak,
kıyı habitatlarını korumak
ve istilacı türlerin yayılmasını
durdurmak için devam etmektedir.
Büyük Göller sistemi kadar
büyük bir şeyi korumak için
birçok kurumun işbirliği gerekecektir,
ancak bu akan kapalı deniz
harikasını koruyabilmemiz
için çaba çok önemlidir.