WEBVTT

00:00:07.349 --> 00:00:10.428
Büyük Göller hakkında 
bu kadar harika olan nedir?

00:00:10.428 --> 00:00:13.678
Amerika'nın kapalı denizleri
olarak bilinirler.

00:00:13.678 --> 00:00:15.287
Kuzey Amerika Büyük Gölleri,

00:00:15.287 --> 00:00:16.026
Huron,

00:00:16.026 --> 00:00:16.844
Ontario,

00:00:16.844 --> 00:00:17.644
Michigan,

00:00:17.644 --> 00:00:18.350
Erie

00:00:18.350 --> 00:00:19.367
ve Superior

00:00:19.367 --> 00:00:22.496
o kadar büyüktür ki 
sekiz eyalete sınırdılar

00:00:22.496 --> 00:00:26.107
ve 23 katrilyon litre su içerirler.

00:00:26.107 --> 00:00:29.487
Bu miktar ABD'nin 
48 eyaletinin topraklarını

00:00:29.487 --> 00:00:31.757
üç metre derinlikte kaplamaya yeterlidir.

00:00:31.757 --> 00:00:34.057
Bu büyük su kütleleri ormanlar,

00:00:34.057 --> 00:00:34.877
çayırlar

00:00:34.877 --> 00:00:36.418
ve 3500'ün üzerinde canlıya

00:00:36.418 --> 00:00:40.724
ev sahipliği yapan 
sulak yaşam alanlarını içerir.

00:00:40.724 --> 00:00:44.745
Peki bu kadar geniş ve eşsiz 
bir jeolojik özellik nasıl oluştu?

00:00:44.745 --> 00:00:49.862
Hikâye, neredeyse on bin yıl önce meydana
gelmiş son buz devrinin sonunda başlıyor,

00:00:49.862 --> 00:00:53.017
havanın ısındığı ve Dünya'nın yüzeyini 
kaplayan buz kütlelerinin

00:00:53.017 --> 00:00:56.138
yavaşça geri çekilmeye başladığı zaman.

00:00:56.138 --> 00:00:59.998
Bu muazzam buz tabakaları
bir dizi havzayı oydu.

00:00:59.998 --> 00:01:03.388
Eriyen buzlarla dolmaya
başlayan bu havzalar,

00:01:03.388 --> 00:01:07.130
dünyanın en büyük
tatlı su göllerini yarattı.

00:01:07.130 --> 00:01:09.923
Zamanla, bu havzalar
arasında kanallar oluşmaya başladı

00:01:09.923 --> 00:01:12.658
ve su, bugüne kadar devam eden

00:01:12.658 --> 00:01:15.008
sürekli bir değişim hâlinde 
akmaya başladı.

00:01:15.008 --> 00:01:18.038
Aslında, bugün, birleşik Büyük Göller

00:01:18.038 --> 00:01:23.207
neredeyse dünyanın yüzey tatlı su
miktarının %20'sini oluşturuyor.

00:01:23.207 --> 00:01:26.698
Suyun yolculuğu,
sistemin suyunun yarısını içeren,

00:01:26.698 --> 00:01:30.189
en derin, soğuk ve temiz gölü olan

00:01:30.189 --> 00:01:32.569
Superior Gölü'nde başlıyor.

00:01:32.569 --> 00:01:36.797
Superior Gölü'nün derinliği 406 metre

00:01:36.797 --> 00:01:42.349
ki bu seksenden fazla balık türünü içeren
eşsiz ve çeşitli bir ekosistem yaratıyor.

00:01:42.349 --> 00:01:46.669
Bir su damlası,
Michigan veya Huron Gölü'ne

00:01:46.669 --> 00:01:50.249
geçmeden önce bu gölde 
200 yıl geçiriyor.

00:01:50.249 --> 00:01:54.868
Mackinac Boğazı tarafından bağlanan
bu iki göl, teknik olarak tek göldür.

00:01:54.868 --> 00:01:56.879
Batıda, göllerin üçüncü büyük gölü olan

00:01:56.879 --> 00:01:59.879
Michigan Gölü, uzanmaktadır.

00:01:59.879 --> 00:02:02.515
Su yavaşça çıkmaz sokak şeklinden geçer

00:02:02.515 --> 00:02:05.660
ve dünyanın en büyük tatlı su tepeleri,

00:02:05.660 --> 00:02:07.058
birçok vahşi yaşam türü

00:02:07.058 --> 00:02:09.419
ve eşsiz fosilleşmiş mercanla karşılaşır.

00:02:09.419 --> 00:02:13.250
Doğuda en uzun 
kıyıya sahip olan Huron Gölü bulunur.

00:02:13.250 --> 00:02:15.917
Seyrek nüfusludur ancak
7000 yıllık taşlaşmış ağaçlar da

00:02:15.917 --> 00:02:19.350
dâhil olmak üzere yoğun ormanlık içerir.

00:02:19.350 --> 00:02:23.079
Onların aşağısında su güneye doğru,

00:02:23.079 --> 00:02:25.459
Huron'dan Erie Gölü'ne
doğru akmaya devam eder.

00:02:25.459 --> 00:02:28.770
Bu gölün beşinin en sıcağı ve en sığı
olması milyonlarca göçmen kuş da

00:02:28.770 --> 00:02:34.330
dâhil olmak üzere hayvan
yaşamının bolluğunu sağladı.

00:02:34.330 --> 00:02:38.128
Son olarak, su son durağına 50
metreden daha fazla bir mesafede,

00:02:38.128 --> 00:02:41.710
en küçük göl olan
Ontario Gölü'ne akan

00:02:41.710 --> 00:02:45.358
müthiş Niagara Şelaleleri'nden
aşağı doğru daralıyor.

00:02:45.358 --> 00:02:49.551
Oradan, yülculuk yapmış
bu suyun bir kısmı Lawrence Gölü'ne

00:02:49.551 --> 00:02:52.211
ve eninde sonunda
Atlantik Okyanusu'na ulaşıyor.

00:02:52.211 --> 00:02:54.151
Doğa harikası olmasının yanı sıra,

00:02:54.151 --> 00:02:58.050
sürekli akan Büyük Göller
birkaç fayda daha sunuyor.

00:02:58.050 --> 00:03:00.232
Doğal bir su filtresi,

00:03:00.232 --> 00:03:01.321
akış kontrolü

00:03:01.321 --> 00:03:02.850
mineral döngüsü sağlıyor.

00:03:02.850 --> 00:03:06.451
3200 kilometreden fazla
mesafede su taşırken

00:03:06.451 --> 00:03:11.041
Büyük Göller ayrıca 
kırk milyon insana içme suyu

00:03:11.041 --> 00:03:15.101
ve kıyılarında bulunan çiftliklere 
ve endüstrilere

00:03:15.101 --> 00:03:16.801
günde 212 milyar litre su sağlar.

00:03:16.801 --> 00:03:21.292
Fakat bu sisteme dayanmamız
negatif sonuçlarda doğuruyor.

00:03:21.292 --> 00:03:25.131
Büyük Göller kıyı habitatları bozulmakta
ve bir zamanlar bozulmamış suları

00:03:25.131 --> 00:03:27.402
endüstriyel, kentsel
ve tarımsal kirleticileri

00:03:27.402 --> 00:03:31.091
açığa çıkararak
giderek nüfusu artmaktadır.

00:03:31.091 --> 00:03:34.741
Suyun% 1'inden daha azı
Gölün sistemini her yıl terk ettiği için,

00:03:34.741 --> 00:03:38.061
on yıllık kirleticiler hâlâ
su dibinde yatmaktadır.

00:03:38.061 --> 00:03:40.360
İnsanlar ayrıca, zebra
ve quagga midyeleri gibi

00:03:40.360 --> 00:03:44.701
göllere 100'den fazla
yerli olmayan ve istilacı türler

00:03:44.701 --> 00:03:48.551
ve bazı yerli balık
popülasyonlarını azaltan

00:03:48.551 --> 00:03:51.898
deniz fenerleri de istemeyerek tanıttı.

00:03:51.898 --> 00:03:55.225
Daha büyük ölçekte, iklim değişikliği
suların ısınmasına neden olarak

00:03:55.225 --> 00:04:00.300
su seviyelerini düşürür
ve su hayatının dağılımını değiştirir.

00:04:00.300 --> 00:04:04.330
Neyse ki son yıllarda hükûmetler 
bu doğal kaynağın

00:04:04.330 --> 00:04:06.262
muazzam değerini fark etmeye başladılar.

00:04:06.262 --> 00:04:10.379
ABD ve Kanada arasındaki
ortaklıklar kirliliği azaltmak,

00:04:10.379 --> 00:04:12.231
kıyı habitatlarını korumak

00:04:12.231 --> 00:04:15.318
ve istilacı türlerin yayılmasını
durdurmak için devam etmektedir.

00:04:15.318 --> 00:04:17.982
Büyük Göller sistemi kadar
büyük bir şeyi korumak için

00:04:17.982 --> 00:04:20.812
birçok kurumun işbirliği gerekecektir,

00:04:20.812 --> 00:04:22.072
ancak bu akan kapalı deniz

00:04:22.072 --> 00:04:26.102
harikasını koruyabilmemiz
için çaba çok önemlidir.