Ed Yong
-
0:01 - 0:03Een kudde gnoes, een school vissen,
-
0:03 - 0:05een zwerm vogels.
-
0:05 - 0:07Veel dieren vormen grote groepen,
-
0:07 - 0:11die tot de mooiste spektakels
in de natuur behoren. -
0:11 - 0:13Maar waarom vormen deze groepen zich?
-
0:13 - 0:15Vaak luidt het antwoord:
-
0:15 - 0:18groepen zijn veiliger,
ze jagen met de groep, -
0:18 - 0:20of ze verzamelen zich om te paren.
-
0:20 - 0:23Hoewel deze verklaringen vaak kloppen,
-
0:23 - 0:26gaan ze uit van de aanname
-
0:26 - 0:29dat de dieren hun acties
onder controle hebben, -
0:29 - 0:32en controle over hun lichaam.
-
0:32 - 0:35En dat is vaak niet het geval.
-
0:35 - 0:38Dit is Artemia, een pekelkreeftje.
-
0:38 - 0:41Je kent ze waarschijnlijk
beter als "Sea-Monkeys". -
0:41 - 0:44Ze zijn klein en leven normaliter alleen,
-
0:44 - 0:46maar ze kunnen zich verzamelen
in grote, rode zwermen, -
0:46 - 0:48die zich meters wijd uitstrekken.
-
0:48 - 0:51Deze vormen zich vanwege een parasiet.
-
0:51 - 0:54Deze kreeftjes zijn geïnfecteerd
door een lintworm. -
0:54 - 0:56Een lintworm is
een lange, levende darm -
0:56 - 0:59met beneden geslachtsorganen
en boven een mond. -
0:59 - 1:02Als freelance journalist kan ik
me daar wat bij voorstellen. -
1:02 - 1:04(Gelach)
-
1:04 - 1:07De lintworm steelt voedingsstoffen
van het pekelkreeftje, -
1:07 - 1:09maar het doet ook andere dingen.
-
1:09 - 1:11Hij castreert het kreeftje,
-
1:11 - 1:15hij verandert hun kleur
van transparant naar bloedrood. -
1:15 - 1:17Hij laat ze langer leven.
-
1:17 - 1:19En zoals bioloog Nicolas Rode
heeft ontdekt: -
1:19 - 1:22hij zorgt ervoor dat ze
in groepen gaan zwemmen. -
1:22 - 1:26Waarom? Omdat de lintworm,
net als veel andere parasieten, -
1:26 - 1:30een gecompliceerde levenscyclus heeft,
met veel verschillende gastheren. -
1:30 - 1:32De kreeftjes zijn slechts
één stap op zijn weg. -
1:32 - 1:37Zijn eindbestemming is dit:
de Europese flamingo. -
1:37 - 1:40De lintworm kan zich alleen
voortplanten in de flamingo, -
1:40 - 1:43dus om daar te komen,
manipuleert hij de kreeftjes -
1:43 - 1:46om die opvallend gekleurde
groepen te vormen -
1:46 - 1:49die een flamingo makkelijk kan zien
-
1:49 - 1:51en opeten.
-
1:51 - 1:53Dat is het geheim
achter de Artemia-zwermen. -
1:53 - 1:55Ze zijn niet sociaal vanuit eigen wil,
-
1:55 - 1:58maar omdat ze bestuurd worden.
-
1:58 - 2:01Het is geen veiligheid in een groep
maar juist het tegenovergestelde. -
2:01 - 2:04De lintworm kaapt hun
hersenen en lichamen -
2:04 - 2:06en verandert hen in een voertuig
-
2:06 - 2:09om zichzelf in een flamingo te krijgen.
-
2:09 - 2:13Hier is nog een voorbeeld
van parasitaire manipulatie. -
2:13 - 2:16Dit is een suicidale krekel.
-
2:16 - 2:19Deze krekel heeft de larven ingeslikt
-
2:19 - 2:22van een Nematomorpha,
ofwel paardehaarworm. -
2:22 - 2:24De worm is in de krekel
volwassen geworden, -
2:24 - 2:27maar kan zich enkel in water voortplanten.
-
2:27 - 2:29Daar komt hij, door eiwitten af te geven
-
2:29 - 2:31die het brein van de krekel verwarren,
-
2:31 - 2:34waardoor zijn gedrag
onvoorspelbaar wordt. -
2:34 - 2:37Wanneer de krekel
in de buurt komt van water, -
2:37 - 2:40dan springt hij erin en verdrinkt,
-
2:40 - 2:42en de worm wurmt zich
-
2:42 - 2:44uit zijn suïcidale lijk .
-
2:45 - 2:48Krekels zijn hartstikke ruim.
Wie had dat gedacht? -
2:48 - 2:52De lintworm en de paardehaarworm
zijn niet de enigen. -
2:52 - 2:53Ze behoren tot een hele stoet
-
2:53 - 2:55gedachten-controlerende parasieten:
-
2:55 - 2:59schimmels, virussen, wormen, insecten...
-
2:59 - 3:02allen gespecialiseerd in het
ondermijnen en overwinnen -
3:02 - 3:04van de vrije wil van hun gastheer.
-
3:04 - 3:06Ik raakte bekend
met deze levenswijze -
3:06 - 3:08door David Attenborough's
"Trials of Life", -
3:08 - 3:10ongeveer 20 jaar geleden,
-
3:10 - 3:12en later door het prachtige boek
-
3:12 - 3:14"Parasite Rex"
van mijn vriend Carl Zimmer. -
3:14 - 3:17Sindsdien schrijf ik over deze wezens.
-
3:17 - 3:19Weinig biologische onderwerpen
fascineren mij meer. -
3:19 - 3:23Alsof de parasieten mijn brein
hebben overgenomen. -
3:23 - 3:27Ze zijn tenslotte onweerstaanbaar
en geweldig macaber. -
3:27 - 3:30Over parasieten schrijf je
in termen als -
3:30 - 3:34"levend opgegeten" en
"uit zijn lichaam gebarsten". -
3:34 - 3:35(Gelach)
-
3:35 - 3:37Maar het is meer dan enkel dat.
-
3:37 - 3:41Zoals elke schrijver ben ik
verzot op verhalen. -
3:41 - 3:42Parasieten nodigen ons uit
-
3:42 - 3:45verder te kijken dan
voor de hand liggende verhalen. -
3:45 - 3:48Hun wereld zit vol verhaalwendingen
-
3:48 - 3:51en onverwachte verklaringen.
-
3:51 - 3:53Waarom, bijvoorbeeld,
-
3:53 - 3:56begint deze rups
agressief te slingeren -
3:56 - 3:58als er een ander insect in de buurt komt
-
3:58 - 4:02van de rups zelf of de witte poppen
waarover hij waakt? -
4:02 - 4:05Beschermt hij zijn broers en zussen?
-
4:05 - 4:07Neen.
-
4:07 - 4:08Deze rups is aangevallen
-
4:08 - 4:11door een parasitaire wesp
die eitjes in hem heeft gelegd. -
4:11 - 4:13Direct uit het ei
-
4:13 - 4:15aten de jonge wespen
de rups levend op, -
4:15 - 4:17waarna ze uit zijn lichaam barstten.
-
4:17 - 4:18Zie je wat ik bedoel?
-
4:18 - 4:21Nu, de rups is niet dood.
-
4:21 - 4:23Sommige wespen bleven achter
-
4:23 - 4:27en dwongen hem hun broers
en zussen te beschermen, -
4:27 - 4:30die aan het volgroeien zijn
in die cocons. -
4:30 - 4:34Deze rups is een
headbangende zombie-lijfwacht -
4:34 - 4:36die het nageslacht beschermt
-
4:36 - 4:38van zijn eigen moordenaars!
-
4:38 - 4:42(Gelach)
(Applaus) -
4:42 - 4:46We hebben heel wat te bespreken.
Ik heb maar 13 minuten. (Gelach) -
4:46 - 4:49Sommigen van jullie putten
momenteel vast troost -
4:49 - 4:53uit de gedachte dat deze wezens
curiositeiten zijn, -
4:53 - 4:54uitzonderingen.
-
4:54 - 4:56Die opvatting is begrijpelijk.
-
4:56 - 4:58Parasieten zijn immers erg klein
-
4:58 - 5:00en zitten een groot deel van de tijd
-
5:00 - 5:02in het lichaam van andere wezens.
-
5:02 - 5:04Ze zijn makkelijk over het hoofd te zien,
-
5:04 - 5:07maar dat betekent niet
dat ze niet belangrijk zijn. -
5:07 - 5:09Een paar jaar geleden
nam Kevin Lafferty -
5:09 - 5:12een groep wetenschappers mee
naar drie Californische riviermondingen -
5:12 - 5:14waar ze zo'n beetje alles
-
5:14 - 5:16maten, wogen, ontleedden
en optekenden. -
5:16 - 5:21Ze ontdekten er parasieten in overvloed.
-
5:21 - 5:23Bijzonder veel aanwezig waren zuigwormen,
-
5:23 - 5:26minuscule wormpjes
die hun gastheer castreren, -
5:26 - 5:28zoals deze ongelukkige slak.
-
5:28 - 5:31Eén enkele zuigworm
is microscopisch klein, -
5:31 - 5:35maar gezamenlijk wogen ze evenveel
als alle vissen in de riviermondingen -
5:35 - 5:38en drie tot negen keer
meer dan alle vogels. -
5:38 - 5:42En herinner je je de paardestaartworm,
die van de krekels? -
5:42 - 5:46De Japanse wetenschapper Takuya Sato
ontdekte in een bepaald stroompje -
5:46 - 5:50dat deze parasieten zoveel krekels
en sprinkhanen het water in dreven -
5:50 - 5:55dat de verdronken insecten zo'n 60%
van het dieet van de lokale forel vormden. -
5:55 - 5:58Manipulatie is geen curiositeit.
-
5:58 - 6:02Het is een essentieel onderdeel
van de wereld om ons heen. -
6:02 - 6:06Wetenschappers vonden honderden
voorbeelden van dergelijke manipulators. -
6:06 - 6:08Spannender nog:
ze beginnen te begrijpen -
6:08 - 6:12hóe deze dieren
hun gastheer beheersen. -
6:12 - 6:15Dit is een van mijn favoriete voorbeelden.
-
6:15 - 6:17Dit is Ampulex compressa,
-
6:17 - 6:20de 'kakkerlakkendoder',
-
6:20 - 6:22en het is een universele waarheid
-
6:22 - 6:25dat een kakkerlakkendoder
in het bezit van bevruchte eieren -
6:25 - 6:28snakt naar een kakkerlak.
-
6:28 - 6:29Wanneer ze er een vindt,
-
6:29 - 6:31steekt ze hem met een angel
-
6:31 - 6:33die ook een tastorgaan is.
-
6:33 - 6:35Dit werd drie weken geleden
bekend gemaakt. -
6:35 - 6:39Deze angel is uitgerust
met kleine, gevoelige bultjes -
6:39 - 6:44waarmee ze de textuur kan voelen
van een kakkerlakkenbrein. -
6:44 - 6:47Zoals iemand die blindelings
iets zoekt in een tas, -
6:47 - 6:50vindt zij het brein
en injecteert haar gif -
6:50 - 6:54in twee specifieke groepen neuronen.
-
6:54 - 6:57De Israëlische wetenschappers
Frederic Libersat en Ram Gal -
6:57 - 7:01ontdekten dat het gif
een zeer precies chemisch wapen is. -
7:01 - 7:03Het doodt de kakkerlak niet
en verdooft hem ook niet. -
7:03 - 7:05De kakkerlak zou kunnen weglopen,
-
7:05 - 7:08of vliegen, of rennen,
mocht hij dat verkiezen, -
7:08 - 7:10maar hij verkiest dat niet
-
7:10 - 7:14omdat het gif hem
de motivatie ontneemt om te lopen -
7:14 - 7:15en enkel dat.
-
7:15 - 7:18De wesp zet als het ware
de 'ontsnappen-van-gevaar'-optie uit -
7:18 - 7:20in het besturingssysteem
van de kakkerlak, -
7:20 - 7:23waardoor ze in staat is
om haar hulpeloze slachtoffer -
7:23 - 7:26terug naar haar nest te leiden
via zijn antennes, -
7:26 - 7:28net als iemand die een hond uitlaat.
-
7:28 - 7:30Daar aangekomen
legt ze er een eitje in, -
7:30 - 7:33het eitje komt uit,
levend opgegeten, barst uit lichaam, -
7:33 - 7:35Bla, bla, bla,
je kent het riedeltje -
7:35 - 7:38(Gelach) (Applaus)
-
7:38 - 7:43Nu zou ik beweren dat na die steek
de kakkerlak geen kakkerlak meer is. -
7:43 - 7:45Hij is meer een verlengstuk van de wesp,
-
7:45 - 7:48zoals de krekel dat was
van de paardestaartworm. -
7:48 - 7:51Deze gastheren kunnen overleven
en voortplanting wel vergeten. -
7:51 - 7:54Ze hebben evenveel controle
over hun lot als mijn auto. -
7:54 - 7:58Zodra de parasieten binnen zijn,
heeft de gastheer niets meer te zeggen. -
7:58 - 8:01Nu zijn mensen natuurlijk
wel wat manipulatie gewend. -
8:01 - 8:04Met drugs veranderen wij
de chemie in onze hersenen -
8:04 - 8:05en onze gemoedstoestanden.
-
8:05 - 8:09En ruzies, of advertenties,
of grote ideeën -
8:09 - 8:13zijn immers ook pogingen
anderen te beïnvloeden. -
8:13 - 8:16Maar onze pogingen
zijn grof en klunzig vergeleken -
8:16 - 8:19met de fijnmazige precisie
van de parasieten. -
8:19 - 8:22Don Draper mocht willen
-
8:22 - 8:26dat hij zo elegant en precies was
als de kakkerlakkendoder. -
8:26 - 8:30Volgens mij is dit
deels wat parasieten -
8:30 - 8:33zo sinister en boeiend maakt.
-
8:33 - 8:36Wij hechten zo sterk
aan vrije wil en onafhankelijkheid -
8:36 - 8:40dat het idee deze dingen te verliezen
aan onzichtbare krachten -
8:40 - 8:43onze diepste
maatschappelijke angsten voedt. -
8:43 - 8:45Orwelliaanse dystopieën,
duistere complotten -
8:45 - 8:48en gedachten-controlerende
superschurken -
8:48 - 8:50zijn de stijlfiguren
van onze donkerste fictie, -
8:50 - 8:54In de natuur speelt dit zich
echter voortdurend af. -
8:55 - 8:58Dit roept een voor de hand liggende
-
8:58 - 9:00en zorgwekkende vraag op:
-
9:00 - 9:02zijn er donkere,
sinistere parasieten -
9:02 - 9:04die onze gedachten besturen
-
9:04 - 9:06zonder dat we dat weten,
-
9:06 - 9:08... afgezien van de NSA?
-
9:08 - 9:10Als die er inderdaad zijn -
-
9:10 - 9:13(Gelach) (Applaus)
-
9:13 - 9:16Staat er een rode stip
op mijn voorhoofd? -
9:16 - 9:18(Gelach)
-
9:18 - 9:21Als die er zijn
is dit een goede kandidaat. -
9:21 - 9:24Dit is Toxoplasma gondii,
oftewel Toxo, -
9:24 - 9:28want het angstaanjagende wezen
verdient altijd een schattige bijnaam. -
9:28 - 9:32Toxo infecteert een grote
verscheidenheid aan zoogdieren, -
9:32 - 9:35maar voortplanten lukt hem
alleen in een kat. -
9:35 - 9:38Wetenschappers als Joanne Webster
hebben aangetoond -
9:38 - 9:41dat een door Toxo
geïnfecteerde rat of muis -
9:41 - 9:43in een kat-zoekend projectiel verandert.
-
9:43 - 9:48Ruikt de geïnfecteerde rat
de heerlijke geur van kattenpis, -
9:48 - 9:50dan rent ze in de richting
van de bron, -
9:50 - 9:54in plaats van wijselijk
de andere kant op. -
9:54 - 9:57De kat eet de rat.
Toxo heeft seks... -
9:57 - 10:00...een klassiek voorbeeld
van Eten, Prooi, Beminnen. -
10:00 - 10:06(Gelach) (Applaus)
-
10:08 - 10:11Jullie zijn erg goedaardige, gulle mensen.
-
10:11 - 10:13Hoi Elizabeth,
ik heb genoten van je talk. -
10:13 - 10:17Hoe bestuurt de parasiet zijn gastheer
op deze manier? -
10:17 - 10:19We weten het niet precies.
-
10:19 - 10:22We weten dat Toxo een enzym afgeeft
dat dopamine aanmaakt, -
10:22 - 10:25een stof die motiveert en beloont.
-
10:25 - 10:27Hij valt bepaalde delen aan
van het knaagdierbrein, -
10:27 - 10:30waaronder degene gelinkt
aan seksuele opwinding. -
10:30 - 10:34Maar hoe die puzzelstukjes samenpassen,
is niet direct duidelijk. -
10:34 - 10:37Wel duidelijk is dat deze parasiet
één enkele cel is. -
10:37 - 10:40Hij heeft geen zenuwstelsel of bewustzijn,
-
10:40 - 10:42zelfs geen lichaam.
-
10:42 - 10:44Maar het manipuleert een zoogdier?
-
10:44 - 10:45Wij zijn zoogdieren.
-
10:45 - 10:48Weliswaar intelligenter
dan een simpele rat, -
10:48 - 10:50maar ons brein heeft
dezelfde basisstructuur, -
10:50 - 10:52dezelfde soort cellen,
-
10:52 - 10:53dezelfde chemicaliën,
-
10:53 - 10:55en dezelfde parasieten.
-
10:55 - 10:58Schattingen variëren sterk,
maar volgens sommige cijfers -
10:58 - 11:02heeft een op drie mensen in de wereld
Toxo in hun brein. -
11:02 - 11:05Normaliter veroorzaakt dit
geen duidelijke ziekte. -
11:05 - 11:09De parasiet verblijft geruime tijd
in een sluimertoestand. -
11:09 - 11:13Maar er zijn ook aanwijzingen
dat dragers van de parasiet -
11:13 - 11:17lichtelijk anders scoren op
persoonlijkheidstests dan andere mensen, -
11:17 - 11:20ze wat eerder een auto-ongeluk krijgen,
-
11:20 - 11:22en er zijn ook aanwijzingen
dat mensen met schizofrenie -
11:22 - 11:25meer kans hebben geïnfecteerd zijn.
-
11:25 - 11:27Ik vind dit bewijs nog niet overtuigend,
-
11:27 - 11:29en zelfs onder Toxo-onderzoekers
-
11:29 - 11:32is er onenigheid over of de parasiet
-
11:32 - 11:34ons gedrag echt kan beïnvloeden.
-
11:34 - 11:37Maar gezien de alomtegenwoordigheid
van dit soort manipulaties, -
11:37 - 11:39zou het volstrekt onwaarschijnlijk zijn
-
11:39 - 11:43dat mensen als enige diersoort
ongevoelig hiervoor zijn. -
11:43 - 11:46Volgens mij is hun vermogen
-
11:46 - 11:50om onze manier van denken
over de wereld te ondermijnen -
11:50 - 11:52wat parasieten zo geweldig maakt.
-
11:52 - 11:55Ze sporen ons voortdurend aan
de natuur anders te bekijken, -
11:55 - 11:57en te vragen of
waargenomen gedragingen -- -
11:57 - 12:00simpel en duidelijk
of verbijsterend en onbegrijpelijk -- -
12:00 - 12:02in plaats van het resultaat
-
12:02 - 12:05van individuen die
hun eigen keuzes maken, -
12:05 - 12:08plaatsvinden onder invloed
van iets anders. -
12:08 - 12:11Dat idee is misschien verontrustend,
-
12:11 - 12:13en de gewoonten van
parasieten weerzinwekkend, -
12:13 - 12:16maar deze capaciteit
om ons te verrassen -
12:16 - 12:19maakt ze voor mij even
wonderbaarlijk en charismatisch -
12:19 - 12:22als een panda, vlinder of dolfijn.
-
12:22 - 12:24Aan het einde van
"De oorsprong der soorten" -
12:24 - 12:27schrijft Charles Darwin
over de grandeur van het leven, -
12:27 - 12:31en de "oneindige stoet mooie
en wonderbaarlijke vormen" -
12:31 - 12:34en in mijn ogen kon hij
makkelijk doelen -
12:34 - 12:37op een lintworm
die garnalen socialer maakt -
12:37 - 12:40of een wesp die een kakkerlak uitlaat.
-
12:40 - 12:43Maar misschien is dat een parasiet
die het woord doet. -
12:43 - 12:45Dank je wel.
-
12:45 - 12:49(Applaus)
- Title:
- Ed Yong
- Speaker:
- Zelfmoordkrekels, zombiekakkerlakken en andere parasietverhalen
- Description:
-
Als mensen hechten we zeer aan onze vrije wil en onze onafhankelijkheid ... maar er bestaan duistere invloeden waarop we mogelijk niet alert zijn. Wetenschappelijk schrijver Ed Yong legt in deze fascinerende, hilarische en verontrustende presentatie uit hoezeer parasieten de kunst van het manipuleren hebben geperfectioneerd. Beïnvloeden ze ons? Waarschijnlijk wel.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 13:14
Peter van de Ven edited Dutch subtitles for Zombie roaches and other parasite tales | ||
Axel Saffran edited Dutch subtitles for Zombie roaches and other parasite tales | ||
Axel Saffran edited Dutch subtitles for Zombie roaches and other parasite tales | ||
Axel Saffran edited Dutch subtitles for Zombie roaches and other parasite tales | ||
Axel Saffran approved Dutch subtitles for Zombie roaches and other parasite tales | ||
Axel Saffran commented on Dutch subtitles for Zombie roaches and other parasite tales | ||
Roel Verbunt commented on Dutch subtitles for Zombie roaches and other parasite tales | ||
Roel Verbunt commented on Dutch subtitles for Zombie roaches and other parasite tales |
Roel Verbunt
6:31 "tastorgaan" ipv. "gevoelsorgaan"
7:14 "zet ... uit" ipv "on-vinkt"
7:32 "het riedeltje" ipv. "de routine"
10:10 "talk" ipv. "presentatie" (TED-richtlijn)
11:29 "de" ipv. "the"
11:36 "onwaarschijnlijk" ipv. "onaannemelijk"
12:27 "mooie" ipv. "schone" (Vlaams?)
12:31 "doelen op" ipv. "gepraat hebben over"
Roel Verbunt
Ik heb een paar woorden vervangen in je vertaling van Ed Yong. Kijk maar of je je daarin kunt vinden.
Axel Saffran
Ik ben het met alle wijzigingen eens.
Onwaarschijnlijk is hier inderdaad beter dan onaannemelijk.
"Schone" had ik gekozen om de archaïsche spreekstijl van Darwin en de zangerige voordracht van Yong beter weer te geven. Mooi was mij wat te 'plain'. Ik laat ook deze echter staan, want dat is voor mij als Nederlandse limburger wellicht beter begrijpelijk dan voor een hardcore-Hollander :-)
Bedankt voor de review. De vertaling is er weer beter op geworden.
Axel