Con đường tơ lụa: Mạng lưới toàn cầu đầu tiên trong lịch sử - Shannon Harris Castelo

Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/the-silk-road-history-s-first-world-wide-web-shannon-harris-castelo

Với công nghệ hiện đại, trao đổi hàng hóa và ý tưởng trên toàn cầu có thể diễn ra chỉ với một nút bấm. Nhưng 2000 năm trước thì sao? Shannon Harris Castelo vén mở lịch sử Con đường Tơ lụa kéo dài 5.000 dặm, một mạng lưới các tuyến đường dùng chung ngôn ngữ thương mại kết nối các lục địa lớn, như tơ đan thành lụa.

Bài học của Shannon Harris Castelo, hoạt hình bởi Steff Lee.

Một nhân viên ngân hàng ở London
gửi các thông tin chứng khoán mới nhất

cho đồng nghiệp ở Hồng Kông
trong vòng chưa đầy một giây.

Với một cú nhấp chuột,
khách hàng tại New York

đặt hàng thiết bị
được chế tạo tại Bắc Kinh,

được vận chuyển
qua đại dương trong vài ngày

bởi máy bay chở hàng
hoặc tàu container.

Tốc độ và khối lượng
hàng hóa và thông tin

lưu chuyển trên thế giới hiện nay
là chưa từng có trong lịch sử.

Trao đổi toàn cầu
đã có từ rất lâu,

cách đây hơn 2.000 năm
trải dài trên 5.000 dặm,

được gọi là Con đường Tơ lụa.

Con đường Tơ lụa không hẳn
là một con đường,

mà là một mạng lưới
nhiều tuyến đường

dần xuất hiện qua nhiều thế kỷ,

kết nối các lục địa với nhau

như tơ đan thành lụa.

Các nền văn minh nông nghiệp đầu tiên
xuất hiện tách biệt

tại các thung lũng sông
màu mỡ,

việc đi lại bị cản trở
bởi địa lý

và nỗi sợ hãi
trước điều không biết.

Theo thời gian,

người ta thấy rằng sa mạc khô cằn
và vùng biên giới

có người ở, chứ không phải
ma quỷ trong dân gian,

những bộ lạc du mục
lớn lên trên lưng ngựa.

Người Scythia, sinh sống
trên dải đất từ Hungary đến Mông Cổ,

đã tiếp xúc với nền văn minh

Hy Lạp, Ai Cập, Ấn Độ và Trung Quốc.

Những cuộc chạm trán này
thường không mấy hòa bình.

Qua các cuộc tấn công,
chiến tranh,

cũng như thương mại
và bảo tiêu

để đổi lấy tiền bạc

người du mục bắt đầu
chuyển tải hàng hoá, tư tưởng, công nghệ

giữa các nền văn hóa
tách biệt.

Một trong những sợi dây quan trọng nhất
của mạng lưới này

là Con đường Hoàng gia Ba Tư,

được hoàn thành bởi Vua Darius Đệ Nhất
vào thế kỷ thứ 5 trước Công Nguyên.

Trải dài gần 2.000 dặm
từ sông Tigris đến biển Aegean,

các trạm chuyển tiếp
cho phép hàng hóa và tin tức

được chuyển đi trong 1/10 thời gian
của một người du hành bình thường.

Cùng với cuộc chinh phục Ba Tư
của Alexander Đại đế,

xâm nhập vào Trung Á bằng việc
chiếm đóng các thành như Samarkand,

lập nên những thành phố mới
như Alexandria Eschate,

mạng lưới văn hóa và thương mại
của Hy Lạp, Ai Cập, Ba Tư và Ấn Độ

mở rộng xa hơn về phía đông
hơn bao giờ hết,

đặt nền móng cho cầu nối
giữa Trung Quốc và phương Tây.

Điều này được thực hiện
vào thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên,

khi một sứ giả tên Zhang Qian,

được gửi đến để đàm phán
với dân du mục phương Tây,

trở về gặp Hoàng đế người Hán
với câu chuyện

về các nền văn minh tiên tiến,
thương mại thịnh vượng

và những hàng hóa mới lạ
bên ngoài biên giới phía Tây.

Sứ giả và các thương gia
được gửi tới

Ba Tư và Ấn Độ để đổi lụa và ngọc bích
lấy ngựa và bông,

cùng với quân đội để bảo vệ
đoàn lái buôn của họ.

Các tuyến đường Đông và Tây
dần dần nối liền

thành một thể gắn kết
trải khắp Âu-Á,

cho phép trao đổi văn hóa
và thương mại

xa hơn bao giờ hết.

Hàng hoá Trung Quốc đã đến Rome,

gây ra sự thất thoát vàng
dẫn đến lệnh cấm hàng tơ lụa,

trong khi thủy tinh La Mã
được bán giá cao tại Trung Quốc.

Cuộc thám hiểm quân sự ở Trung Á

cũng chứng kiến cuộc chạm trán giữa
lính Trung Quốc và La Mã.

Thậm chí có thể đã mang
kỹ thuật làm cung tên

sang thế giới phương Tây.

Nhu cầu về hàng hóa mới lạ
từ nước ngoài

và lợi nhuận nó mang lại,

đã giữ cho Con đường Tơ lụa
nguyên vẹn,

ngay cả khi đế chế La Mã tan rã

các triều đại Trung Quốc
nổi lên rồi sụp đổ.

Ngay cả người Mông Cổ,
nổi tiếng với cướp bóc và tàn phá

cũng tích cực bảo vệ các tuyến đường
thương mại, thay vì chia cắt.

Cùng với hàng hóa,
các con đường cũng

mang đi các tập quán, những phát kiến,
tư tưởng và ngôn ngữ.

Bắt nguồn từ Ấn Độ, Phật giáo đã di cư
đến Trung Quốc và Nhật Bản

trở thành tôn giáo chủ đạo
tại đây.

Hồi giáo lan từ
bán đảo Ả Rập vào Nam Á,

pha trộn với tín ngưỡng bản địa

hình thành các tôn giáo mới,
như đạo Sikh.

Thuốc súng từ Trung Quốc
cũng đã đến Trung Đông

góp phần vào tương lai các Đế chế
Ottoman, Safavid và Mughul.

Thành công của Con đường Tơ lụa
dẫn đến sự diệt vong của chính nó

khi công nghệ hàng hải mới
như la bàn từ tính,

tìm đường đến châu Âu,
tuyến đường bộ quá dài hóa lỗi thời.

Cùng lúc,
sự sụp đổ của đế chế Mông Cổ

tiếp theo là sự rút lui của Trung Quốc
khỏi thương mại quốc tế.

Mặc dù tuyến đường
và mạng lưới cũ không còn nữa,

chúng đã thay đổi
thế giới mãi mãi.

Người châu Âu tìm kiếm các
tuyến đường hàng hải mới

để đến với sự giàu có
tại Đông Á

từ đây, bắt đầu
Kỉ nguyên Thám hiểm,

mở rộng sang
châu Phi và châu Mỹ.

Liên kết toàn cầu làm thay đổi
cuộc sống chúng ta.

Người Canada mua áo thun
làm ở Bangladesh,

khán giả Nhật xem chương trình
truyền hình của Anh,

người Tunisia sử dụng phần mềm Mỹ
để làm cách mạng.

Tác động của toàn cầu hóa về văn hóa
và kinh tế là không thể chối cãi.

Lợi ích và nhược điểm của nó,

không còn là một hiện tượng mới.

Núi cao, sa mạc và đại dương,
thứ từng phân rẽ chúng ta

đã bị đánh bại nhờ vào
máy bay vận tải siêu âm,

cáp thông tin xuyên lục địa,

và tín hiệu phát đi trong không gian

thay cho đoàn lữ hành
ra đi trong nhiều tháng,

không thể có những thành tựu ấy

nếu không có
nền văn hóa tiên phong

cùng những nỗ lực
làm nên Con đường Tơ lụa:

mạng lưới toàn cầu
đầu tiên trong lịch sử.