Amazonlar'daki kaynayan nehri nasıl buldum?

Andrés Ruzo Peru da küçük bir çocukken dedesinin ona anlattığı efsanenin ilginç bir detayı vardı: Amazonun derinliklerinde, sanki altında ateş yanıyormuşcasına kaynayan bir nehir vardı. 12 yıl sonra, eğitimini tamamlamış bir yerbilimci olan Ruzo, bu kaynayan nehri bulmak için Güney Amerikanın ormanlarının derinliklerine gider. Herşeyin ölçülüp haritalanabildiği ve anlaşılabildiği bu zamanlarda, bilinenle bilinmeyen arasında ki bu soruya cevap ararken Ruzo'ya eşlik edin... size keşfedilecek daha bir çok harikanın olduğunu hatırlatacak.

Lima'da çocukken,

büyükbabam bana bir efsaneyi anlattı:

Peru'nun İspanyollar
tarafından işgali.

Atahualpa, İnka imparatoru,
yakalanıp öldürülmüş.

Pizarro ve askerleri zenginleşmiş,

işgallerinin hikayeleri ve ihtişamı
İspanya'ya kadar ulasmış ve

altına ve üne aç daha bir cok
İspanyolu beraberinde getirmiş.

Şehirlere girip İnka'ya:

"İşgal edebileceğimiz diğer medeniyetler
ve daha çok altın nerede?" demişler.

İnka'da onlara donup hırsla:

"Amazona gidin.

Aradığınız altını bulacaksınız.

Hatta orada Paititi denen bir şehir var
-ispanyolca El Dorado-

tamamen altından yapılma." demiş.

İspanyollar ormana dalmışlar,

ancak yalnızca bir kısmı geri
dönmüş, beraberlerinde hikayelerle,

güçlü şamanların,

zehirli okları olan savaşçıların,

güneşi örtecek kadar uzun ağaçların,

kuşları yiyen örümceklerin,
insanları tek lokmada yutan yılanların ve

kaynayan bir nehrin.

Bunların hepsi
çocukluk anılarında kaldı.

Yıllar geçti.

Şu anda SMU'da doktoramı yapıyor,

Peru'nun jeotermal enerji potansiyelini
anlamaya çalışıyorum,

bu efsaneyi hatırladığımda

şu soruyu sormaya başladım:

Kaynayan nehir gerçek olabilir mi?

Üniversiteden arkadaşlarıma, hükümete,

yağ, gaz ve maden

şirketlerine sordum.

Cevap hep bir ağızdan "Hayır" idi.

Ve bu gayet mantıklı.

Gördüğünüz gibi kaynayan
nehirler dünyada bulunmakta,

ancak genelde volkanlarla
ilişkilendirilmektedirler.

Böyle güçlü bir jeotermal etki için

çok güçlü bir ısı kaynağına
ihtiyaç duyarsınız.

Burada gördüğünüz gibi, kırmızı noktalar
yanardağları temsil ediyor

ve ne Amazonlarda ne de Peru'da

volkan yok.

Yani şöyle ki: Kaynayan bir nehir olmasını
bekleyemeyiz.

Bu durumu ailece yediğimiz bir yemek
sırasında anlatırken teyzem dedi ki,

''Ama Andres, ben orada bulundum,

o nehirde yüzdüm ben.

(gülüşmeler)

Sonra amcam lafa karıştı.

''Hayır, Andres, teyzen dalga geçmiyor.''

O nehirde ancak çok sık bir yağmurdan
sonra yüzülebilir

ve çok güçlü bir şaman tarafından
korunmakta.

Teyzen, onun karısıyla arkadaş.

(Gülüşmeler)

Nasıl?!

Bütün bilimsel şüpheciliğimi bir kenara
bırakıp,

kendimi teyzemin önderliğinde,

en yakın volkanik merkezden en az 700 km
uzakta,

ve dürüst olmak gerekirse, kendimi
efsanevi ''Amazon'un ılık nehrini"

ruhsal olarak hazırlayarak, ormanda
yürürken buldum.

Ama sonra,

bir şey duydum,

alçaktan bir dalga,

biz yaklaştıkça,

sesi daha da yükseldi.

Sesi birbirine sürekli çarpan okyanus
dalgalarını andırıyordu,

ve daha yaklaştıkça, ağaçlardan yükselen,
sis, su buharı görmeye başladım.

Ve daha sonra bunu gördüm.

Hemen termometreyi elime aldım.

ve nehrin ortalama sıcaklığı

86 dereceydi (santigrad)

Bu tabi ki 100 derece de kaynama değildi

ama kesinlikle yeterince yakındı.

Nehir sıcak ve hızlı bir şekilde akıyordu.

Şamanın çırağının önderliğinde, nehri
akıntının tersi yönüne gittim,

nehrin en kutsal kısmına(kaynak).

Ve gözlemlediklerim acayipti-

Nehrin başlangıcı soğuk su kaynağıydı.

Ve burada,

burası suların anası,

soğuk ve sıcak suyu akıtan

büyük yılanın ruhu,Yacumama'nın eviydi.

Ve burada efsaneyi gerçek kılan,

şefkatle çenesinin altında soğuk suyu

sıcak suya karıştıran kaynağı bulduk.

Sonra ertesi sabah uykumdan uyandım ve--

(gülüşmeler)

Çay istedim.

Bana bir bardak ve çay poşeti verdiler

ve nehri işaret ettiler.

Suyun normalde jeotermal sistemlerden
beklenmeyecek kadar temiz

ve tatlı olması beni şaşırttı.

En harika şey ise, yerlilerin bu

yerden yıllardır haberdar olması

ve benim kesinlikle burayı gören ilk
yabancı olmayışımdı.

Burası hayatlarının bir parçasıydı.

Suyunu içiyorlardı.

Su buharını içlerine çekiyorlardı.

Yemek yapıyor,

temizliyor ve hatta suyla

ilaç bile yapıyorlardı.

Şaman ile tanıştım

ve kendisi nehrin ve dahil olduğu ormanın
bir parçası gibi görünüyordu.

Benim niyetimi sordu

ve dikkatle dinledi.

Sonra da, yüzünde rahat nefes almamı
sağlayan--

dürüst olmam gerekirse, telaşlıydım--

bir gülümse ile başladı ve güldü.

(gülüşmeler)

Şamanın iznini aldım ve buna göre

nehirden aldığım örnekleri

laboratuvarımda analiz edebilir

dünyanın her yerine götürebilirdim.

Tek şartı ise, aldığım suyu tekrar
toprağa dökmem idi.

Böylece şamanın dediğine göre,

su tekrar evinin yolunu bulup nehre
geri dönecekti.

2011 de ki ilk ziyaretimden sonra her yıl
bölgeye gittim.

Saha çalışmaları coşkulu, yorucu

ve bazı zamanlar da tehlikeliydi.

Bir makale National Geographic dergisine
bile çıktı.

Nehrin ortasında, kağıt parçası
büyüklüğünde bir taşın

üzerinde, sandalet ve şortla,

80 derece sıcaklıkta,

böyle görünen bir kaynağın orada
takılı kaldım.

Herşeyi geçtim, burası Amazon
yağmur ormanıydı.

Yağmur yağıyordu, hiç bir şey
göremiyordum.

Sıcaklık farkı her yeri bembeyaz yapmıştı,
sıfır görüş mesafesi.

Çarpıcı.

Şimdi, yıllarca sürmüş çalışmanın
ardından,

yakın zamanda jeofiziksel ve jeokimyasal
çalışmamı baskı için teslim edeceğim.

Ve bugün burada, TED sahnesinde siz
hepinizin hazır buradayken,

ilk defa, bu bulguların bazılarını
paylaşmak istiyorum.

İlk olarak, bu bir efsane değil.

Sürpriz!

(gülüşmeler)

Çalışmaya ilk başladığımda, uydu
görüntüleri,

bir şey anlaşılamayacak
derece de düşük çözünürlükteydi.

Elle tutulur bir harita yoktu.

Google Earth takımının sayesinde

artık elimde bu harita var.

Sadece bu da değil, nehrin yerli adı,
Shanay-timpishka,

''güneşin ısısından kaynayan'',

gösteriyor ki, nehrin neden kaynadığını
merak eden ilk kişi ben değildim

ve insanlık her zaman çevremizde olup
biteni açıklamaya

çalışan bir güdüye sahip.

Peki nehir neden kaynıyor?

(fokurdama sesi)

Bu görüntüyü yakalamak aslında üç yılımı
aldı.

Faydan beslenen kaplıcalar.

Nasıl vücudumuzda sıcak kanın
dolaştığı damarlar varsa,

dünyanın da faylarında ve çatlaklarında
akan sıcak su var.

Bu arterlerin yeryüzüne çıktığı
noktalarda

jeotermal kaynaklar görürüz:

fümarol, kaplıca ve bu durumda,
kaynayan nehir.

Asıl muazzam olan is bu yerin
ölçeği.

Bir daha yoldan geçtiğiniz zaman şöyle
hayal edin.

Nehrin neredeyse tamamının genişliği,

iki şeritli bir yoldan daha fazla.

6,24 km boyunca sıcak akıyor.

Tamamiyle muazzam.

Bu TED sahnesinden daha büyük termal
havuzlar, altı metreye

uzanan şelaleler var

ve bunların hepsi

neredeyse kaynayan suyun sıcaklığına
yakın.

Nehri sıcaklık derecelerine göre
haritaladık

ve işin şu güne kadar en yorucu kısmı
bunu yapmaktı.

Ama sonuçlar tek kelimeyle mükemmeldi.

Pardon--içimdeki yerbilimci
kendini dışa vuruyor.

Ve sonuçlar bu harika eğilimi gösterdi.

Gördüğünüz gibi, nehir soğuk
akmaya başlıyor.

Sonra ısınıyor tekrar soğuyor, ısınıyor ve
tekrar soğuyor,

tekrar ısınıyor ve soğuk nehre karışana

kadar bu azalım eğrisini gösteriyor.

Biliyorum ki hepiniz yerbilimci
değilsiniz.

O yüzden size şu şekilde anlatayım:

Herkes kahveye bayılır.

Değil mi? Güzel.

İçtiğiniz normal bir kahve 54 derecedir,

ekstra sıcak kahve ise 60 derece.

Kahve terimleriyle anlatacak olursam,

kaynayan nehir şöyle ilerliyor.

Burada sıcak kahveniz var.

Burada da ekstra sıcak kahve,

ve gördüğünüz gibi burada ekstra sıcak

kahveden bile daha sıcak olan bir nokta
var.

Bunlar suyun ortalama sıcaklıkları.

Bu ölçümleri, en iyi jeotermal
derecelere ulaşmak adına kurak dönemde

yaptık. Ama burada görünmeyen sihirli
bir numara var

ki bu 47 derece,

çünkü burası işin gerçekten acıtmaya
başladığı nokta.

Tecrübeyle sabittir.

Bu derecenin üzerinde o suya yaklaşmak
istemezsiniz.

Dikkatli olmanız gerekir.

Ölümcül bile olabilir.

İçine düşen bir çok hayvana rastladım.

Beni şaşırtan ise sürecin hep aynı
işliyor olmasıydı.

Düştüklerinde ilk giden gözleri.

Gözler anlaşıldığı üzere hemen pişiyor.
Süt beyazı bu renge dönüyor.

Akıntı onları taşıyor.

Yüzerek çıkmak istiyorlar ama etleri

pişmeye başlıyor.

Böylece güçlerini kaybediyorlar.

Bir noktadan sonra sıcak su ağızlarından
içeri giriyor, böylece içten de

pişiyorlar.

(gülüşmeler)

Biraz sadistçe değil mi?

Tanrım!

Biraz daha marine olmaları için bırakın.

Harika olan ise yine bu dereceler.

Şimdiye kadar volkanlarda ve hatta
Yellowstone'da ki süper volkanda

gördüğüm derecelere çok benziyorlar.

Ama şöyle bir şey var ki:

aldığımız verilere göre nehir, volkanik

aktiviteden bağımsız olarak kaynıyor.

Herhangi bir magmatik ya da volkanik

oluşumdan ve tekrar belirteyim, en yakın
volkanik aktiviteden 700 km uzakta.

Nasıl böyle bir nehir olabilir?

Jeotermal ve volkanlar konusunda uzman
kişilere yıllarca sordum,

ve hala bu derece büyük bir volkanla
bağlantısı olmayan

nehir sistemine rastlamadım.

Burası eşsiz bir yer.

Dünya çapında önem taşıyan bir yer.

Peki, nasıl oluyor?

Nereden geliyor bu ısı?

Problemi sonuca bağlamak ve sistemi

daha iyi anlamak için daha yapılacak
araştırmalar var.

Ama şu ana kadar ki bulgularımızın bize

gösterdiği şey, bunun büyük bir
hidro-termal sistemle ilişkilenmesi.

Basitçe sistem şöyle işliyor:

Dünyanın çekirdeğine indikçe ısı daha çok
artar.

Buna jeotermal irtifa diyoruz.

Su çok uzaktan, Andes de bulunan
buzullardan gelip

yer kabuğunun altında ki katmanlara
sızarak

kaynayan nehri oluşturabilir.

Jeotermal irtifadan ısındıktan sonra.

Bütün bunlar ise muazzam bir jeolojik
düzenin

ürünü. Şimdi, bulduk ki nehrin içinde

ve çevresinde--bunu

National Geographic'den Dr. Spencer Wells,

ve UC Davis'den Dr. Jon Eisen ile
birlikte bulduk--

nehir ve çevresinde yaşayan,

yaşamış olan yeni yaşam formaları

ve de eşsiz türler keşfettik.

Ama yine de tüm bu araştırmalar ve
çalışmalardan sonra hala

tek bir soru var:

Bu nehrin önemi nedir?

Bu nehrin üzerinde sürekli duran sabit
bulutların

önemi nedir?

Peki bir çocukluk efsanesinin

detayının önemi nedir?

Şaman ve onun kabilesi için burası kutsal
bir alan.

Bir yerbilimci olarak benim için,

burası jeolojik bir fenomen.

Ama yasa dışı ağaç kesimi veya büyükbaş
hayvancılık yapanlar için,

burası sadece tüketilecek yeni bir doğal
kaynak.

Peru yönetimi içinse, korunma altına

alınmamış ve geliştirilebilme potansiyeli
olan bir arazi.

Benim hedefim, kaynayan nehrin, her kimin
kontrolünde olursa olsun,

öneminin ve eşsizliğinin anlaşılmasını
sağlamak.

Çünkü önemi belirten

soru budur.

Ve olay şu ki,

önemi ve değeri biz belirliyoruz.

Bu biziz. Bu güç bizde.

Kutsal ve değersiz arasında ki

çizgiyi biz belirleyebiliriz.

Herşeyin ölçülüp haritalandığı ve üzerinde

çalışılabildiği bu bilgi çağında,

hepinize şunu hatırlatmak isterim ki,

buluşlar bilinmeyenin

karanlık bir boşluğunda değil, yoğun

verilerin beyaz gürültüsünde yapılır.

Keşfedilmesi gereken çok şey var.

İnanılmaz bir dünya da yaşıyoruz.

Dışarı çıkın.

Merak edin.

Çünkü hala şamanların, ormanın

ruhuna şarkılar söylediği,

nehirlerin kaynadığı

ve efsanelerin gerçek olduğu bir dünyada
yaşıyoruz.

Çok teşekkür ederim.

(Alkış)