Waarom vinden we deze 32 symbolen in oude grotten door heel Europa?

Geschreven taal, het kenmerk van de menselijke beschaving, verscheen niet zomaar plotseling op een dag. Duizenden jaren voor de eerste volledig ontwikkelde schrijfsystemen, krabbelden onze voorouders reeds geometrische tekens op de muren van de grotten waar ze in scholen. Paleo-antropologe, rotskunst-onderzoeker en Senior TED Fellow Genevieve von Petzinger heeft deze oude markeringen bestudeerd en gecodificeerd in grotten door heel Europa. De uniformiteit van haar bevindingen suggereert dat grafische communicatie en de mogelijkheid om berichten onafhankelijk van tijd en plaats te versturen en te bewaren, veel ouder is dan we denken.

Grotten hebben iets speciaals --

een donkere opening in een kalkstenen klif
die je aandacht trekt.

Wanneer je het portaal
tussen licht en donker passeert,

begeef je je in een ondergrondse wereld:

een plek van eeuwige duisternis,
van aardse geuren, van gedempte stilte.

Lang geleden in Europa

betraden oude volkeren
deze ondergrondse werelden ook.

Als getuige van hun aanwezigheid

lieten ze mysterieuze gravures
en schilderingen achter,

zoals dit paneel met mensen, driehoeken
en slingers te Ojo Guareña in Spanje.

Je beloopt nu hetzelfde pad
als deze oude artiesten.

In deze surreële, wereldvreemde plek

kan je je bijna inbeelden

dat je de gedempte voetstappen hoort
van huiden schoenen op de zachte aarde,

of dat je de schittering ziet
van een fakkel om de volgende bocht.

Als ik in een grot ben,

vraag ik mezelf vaak af wat deze mensen
ertoe dreef om zo diep te gaan,

om gevaarlijke en nauwe gangen
te trotseren om hun afdruk na te laten?

In dit video fragment,

een halve kilometer
onder de grond opgenomen

in de Cudon grot in Spanje,

vonden we op het plafond
een serie rode tekeningen

in een tot dan toe
onverkend gedeelte van de grot.

Toen we op militaire wijze vooruit kropen
en het plafond steeds lager reikte,

kwamen we uiteindelijk
op een punt waar het plafond zo laag was

dat mijn man en fotograaf Dylan

zijn DSLR-camera niet meer
op het plafond scherp kon stellen.

Terwijl hij me filmde,

bleef ik het rode verfspoor volgen,
slechts geholpen door één zaklamp

en een kleine compacte camera
die we voor zulke momenten bij ons hadden.

Een halve kilometer diep.

Serieus.

Wat moest iemand daar zo diep
met een fakkel of een stenen lamp?

(Gelach)

Ik bedoel, ik had een doel daar, toch?

Weet je,

dit soort vragen wil ik oplossen
door middel van mijn onderzoek.

Wat ik bestudeer behoort
tot de oudste kunst ter wereld,

gemaakt door primitieve,
Europese kunstenaars,

tussen 10.000 en 40.000 jaar geleden.

Het gaat er ook om

dat ik het niet alleen bestudeer
omdat het mooi is,

al zijn sommige zeker fraai.

Waar ik daarnaast in geïnteresseerd ben,
is de ontwikkeling van de moderne geest,

en de evolutie van creativiteit,
van inbeelding en van abstract denken,

van wat het betekent om mens te zijn.

Alhoewel alle levensvormen
op een of andere manier communiceren,

hebben alleen wij mensen
het echt naar een hoger niveau gebracht.

Onze wens en ons vermogen
om te delen en samen te werken,

is een groot onderdeel
van ons succesverhaal.

Onze moderne wereld steunt op een globaal
netwerk van gedeelde informatie,

voor een groot deel mogelijk gemaakt
door onze communicatievaardigheden.

Meer specifiek, door het gebruik
van afbeeldingen of schrift.

We moeten ons wel realiseren

dat we al zo lang voortbouwen

op de mentale ontwikkelingen
van hen die voor ons kwamen,

dat het gemakkelijk te vergeten is

dat sommige vermogens
nooit eerder bestonden.

Dat is een van de zaken
die ik het meest fascinerend vind

aan het bestuderen
van onze vroege geschiedenis.

Deze mensen konden niet staan
op de brede schouders van hun voorgangers.

Zij wáren de eerste schouders.

Alhoewel een verrassend aantal
belangrijke uitvindingen

uit die vervlogen tijd komt,
wil ik het vandaag hebben

over de uitvinding
van de grafische communicatie.

Er zijn drie hoofdtypes van communicatie:

gesproken, via gebaren

en grafische communicatie.

De gesproken vorm en gebarentaal
zijn van nature vluchtig.

Ontvangen en versturen van een bericht
vereist nauw contact,

en na het moment van overdracht
is het voorgoed verdwenen.

Grafische communicatie, anderzijds,
ontkoppelt die relatie.

Door deze uitvinding
werd het voor het eerst mogelijk

om een bericht
te versturen en te bewaren,

onafhankelijk van tijd en plaats.

Europa is een van de eerste plaatsen

waar we geregeld grafische
aanduidingen zien verschijnen

in grotten en rotsige schuilplaatsen,
zelfs bij enkele resterende open sites.

Maar dat was niet het Europa
van vandaag de dag.

Het was een wereld
gedomineerd door torenhoge ijsvelden,

vaak drie tot vier kilometer hoog,

met uitgestrekte grasvlaktes
en bevroren toendra's.

Dit was de ijstijd.

De afgelopen eeuw

zijn meer dan 350 vondsten gedaan
door heel Europa, van ijstijd-rotskunst

versierd met dieren, abstracte vormen
en zelfs af en toe een mens,

zoals deze gegraveerde figuren
uit de Grotta dell'Addaura in Sicilië.

Ze bieden ons een zeldzame blik

in de creatieve wereld en verbeelding
van deze vroege artiesten.

Sinds hun ontdekking

kregen dieren de meeste aandacht
van de onderzoekers,

zoals dit zwarte paard
uit Cullavera in Spanje,

of deze ongewone paarse bizon
uit La Pasiega.

Voor mij zijn het de abstracte vormen,
ook wel geometrische tekens genoemd,

die mij bewogen deze kunst te bestuderen.

Het grappige is dat bij de meeste sites

er meer geometrische figuren te zien zijn
dan afbeeldingen van mensen en dieren.

Maar toen ik in 2007 begon,

was er nog niet eens een lijst
met vastgestelde vormen.

Tevens had men nog geen idee

of identieke afbeeldingen vaker opdoken,
verspreid over locaties, of door de tijd.

Voordat ik kon beginnen
met het beantwoorden van mijn vragen,

was het nodig
een database samen te stellen

van alle bekende geometrische vormen
van alle vindplekken.

Het probleem was dat de sites
met de afbeeldingen van dieren

vaak goed gedocumenteerd waren,

maar dat er ook een groot aantal waren
waarbij dat niet het geval was.

De beschrijving was dan kort
of zonder details.

Sommige waren al een halve eeuw of meer
niet meer bezocht.

Dat waren de plekken
waar ik voor mijn onderzoek heen ging.

Gedurende twee jaar

spendeerden mijn trouwe man Dylan en ik
beiden meer dan 300 uur ondergronds.

We liepen, kropen en wurmden ons
door 52 verschillende sites

in Frankrijk, Spanje,
Portugal en op Sicilië.

Het was absoluut de moeite waard.

We vonden ongedocumenteerde,
nieuwe geometrische tekens

op 75 procent van de sites
die we hebben bezocht.

Dit niveau van nauwkeurigheid was nodig,

als ik de grotere vragen
zou willen beantwoorden.

Laten we dus gaan kijken
naar die antwoorden.

Behalve een klein aantal uitzonderingen,
zijn er slechts 32 geometrische tekens.

Slechts 32 tekens,

over een tijdspanne van 30.000 jaar,
gevonden over heel Europa.

Dat is een erg klein aantal.

Als dit nu willekeurige krabbels
of versieringen waren,

zou je verwachten
dat er veel meer variatie zou zijn.

In plaats daarvan vinden we
dezelfde tekens,

die zich altijd en overal herhalen.

Sommige tekens komen vaak voor, tot ze
aan populariteit verliezen en verdwijnen,

terwijl andere tekens
pas veel later opduiken.

65 procent van de tekens bleef echter
gedurende de hele periode in gebruik,

tekens zoals lijnen, rechthoeken,
driehoeken, ovalen en cirkels,

zoals hier te zien
aan het einde van de ijstijd,

van een 10.000 jaar oude site
hoog in de Pyreneeën.

Terwijl sommige tekens
door heel Europa gevonden werden,

hadden andere tekens
een veel minder groot verspreidingsgebied,

soms zelfs beperkt tot één streek.

Deze rechthoeken bijvoorbeeld,

werden alleen teruggevonden
in Noord-Spanje.

Sommige wetenschappers denken ervan

dat het een familie-
of stamsymbool voorstelt.

Even terzijde,

er is een verrassende mate
van overeenkomst tussen vroege rotskunst

zoals gevonden van Frankrijk en Spanje
tot Indonesië en Australië.

Met veel vergelijkbare symbolen,
die verafgelegen van elkaar verschijnen,

specifiek tussen 30.000
en 40.000 jaar geleden.

Het lijkt er steeds meer op

dat deze uitvinding zijn oorsprong heeft
in een gedeelde Afrikaanse herkomst.

Maar ik ben bang dat dit een onderwerp is
voor een toekomstig betoog.

Terug naar de hoofdzaak.

Er is geen twijfel dat deze tekens
betekenisvol waren,

zoals deze 25.000 jaar oude
bas-reliëf sculpturen

uit La Roque de Vézac in Frankrijk.

Wij kennen de betekenis niet,
maar de mensen uit die tijd zeker wel.

Het herhalen van dezelfde tekens,
voor zo lang en op zoveel plaatsen,

vertelt ons dat deze kunstenaars
opzettelijke keuzes maakten.

Als we het hebben
over geometrische patronen

met specifieke, cultureel herkenbare
en afgesproken betekenissen,

dan zou het goed kunnen
dat we het hier hebben

over een van de oudste systemen
van grafische communicatie ter wereld.

Het is nog geen echt schrift.

Op dit punt zijn er gewoon
nog niet genoeg tekens

om alle woorden in de gesproken taal
te representeren,

een vereiste voor een volledig schrift.

Ook zien we de tekens
zich niet vaak genoeg herhalen

om te suggereren
dat het een alfabet zou kunnen zijn.

Wat we wel hebben,
zijn een aantal unieke gevallen,

zoals dit paneel uit La Pasiega in Spanje,
ook wel bekend als 'The Inscription',

met symmetrische markeringen links,

mogelijke handvormige afbeeldingen
in het midden,

en een soort haak aan de rechterkant.

De oudste grafische
communicatievormen ter wereld,

het Sumerische spijkerschrift,
Egyptische hiërogliefen

en het vroegste Chinese schrift,

ontstonden allemaal tussen 4.000
en 5.000 jaar geleden.

Elk schrift ontstond weer
uit een ouder systeem

bestaande uit teleenheden
en pictografische voorstellingen,

waarbij betekenis en afbeelding
hetzelfde waren.

Een afbeelding van een vogel
representeert dan dus echt een vogel.

Pas later beginnen we
meer gestileerde pictogrammen te zien,

totdat ze bijna onherkenbaar worden.

We beginnen dan ook te zien
dat er meer symbolen worden verzonnen,

om al die andere missende woorden
uit de taal te representeren:

dingen zoals voornaamwoorden, bijwoorden,
bijvoeglijke naamwoorden.

Gezien al deze feiten,

lijkt het zeer onwaarschijnlijk
dat de geometrische tekens uit de ijstijd

echt abstract geschreven letters waren.

In plaats daarvan is het aannemelijker

dat deze vroege kunstenaars
ook een vorm van teleenheden creëerden,

wellicht zoals deze rij lijnen
uit Riparo di Za Minic op Sicilië,

en dat ze daarnaast
gestileerde afbeeldingen maakten

van de dingen uit de wereld om zich heen.

Zouden sommige tekens
wellicht huizen of wapens representeren?

Of misschien hemellichamen,
zoals sterrenbeelden?

Of misschien zelfs rivieren, bergen,
bomen -- landschapselementen,

wellicht zoals deze zwarte 'penniform',
omgeven door vreemde belvormige tekens,

afkomstig van El Castillo in Spanje.

Het woord 'penniform'
betekent 'veervormig' in het Latijn,

maar zou dit misschien een afbeelding
van een plant of een boom kunnen zijn?

Sommige onderzoekers
beginnen zich dit nu af te vragen

met betrekking tot bepaalde tekens
van specifieke sites,

maar volgens mij is het tijd
om deze hele categorie te herzien.

Het ironische daarvan is natuurlijk,

dat ik na het zojuist zorgvuldig indelen
van alle tekens in één categorie,

nu vermoed dat het weer opbreken daarvan
deel van mijn volgende stap zal zijn.

Verschillende types afbeeldingen
worden dan herkend en afgescheiden.

Begrijp me niet verkeerd,

de latere uitvinding
van het volledig ontwikkelde schrift

was een indrukwekkende prestatie op zich,

maar het is van belang te onthouden

dat deze vroege systemen
niet uit een vacuüm kwamen.

Dat zelfs 5.000 jaar geleden

mensen al voortbouwden
op iets veel ouders,

waarvan de herkomst
tienduizenden jaren terug gaat:

naar de geometrische tekens
uit Europa's ijstijd en zelfs ouder.

Naar dat punt,
diep in ons collectief verleden,

toen iemand voor het eerst het idee had
om een grafisch teken te maken

en aldus onze wijze van communiceren
voorgoed veranderde.

Dank je wel.

(Applaus)