Thơ phú giải thoát linh hồn

"Người ta nói rằng để trở thành thi sĩ, ta phải có lần đi địa ngục." Cristina Domenech dạy viết văn ở nhà tù Argentinia, câu chuyện cảm động của cô kể về việc giúp đỡ tù nhân bộc bạch về bản thân, hiểu được chính mình - và hân hoan tự do ngôn ngữ. Hãy xem buồi đọc diễn mảnh liệt từ một trong những học sinh của cô, một phạm nhân, trước mặt 10,000 khán giả.

Người ta nói rằng để trở thành thi sĩ
ta phải có một lần đi địa ngục.

Lần đầu tiên tôi thăm nhà tù,
tôi không thấy kinh ngạc

bởi tiếng ồn ào của khóa móc hay tiếng sập cửa,
hay chấn song sắt,

hoặc bất cứ điều gì
tôi tưởng tượng ra.

Có lẽ bởi nhà tù
nằm trong một không gian mở.

Ta có thể thấy bầu trời.

Hải âu bay lượn trên cao,
và bạn thấy như đang ở bên biển,

Như bạn đang ở rất gần trên bãi cát.

Nhưng thực ra, hải âu đang tìm
thức ăn ở bãi rác gần nhà tù.

Đi sâu vào trong, tôi bất ngờ thấy
tù nhân đi lại trên hành lang.

Khi ấy tôi dừng lại và nghĩ rằng

tôi cũng rất có thề là một
trong những người nầy.

Nếu tôi có cuộc sống khác,
hoàn cảnh khác, may mắn khác.

Bởi không ai - không ai -
có thể chọn nơi mình sinh ra.

Vào năm 2009, tôi được mời
tham gia một dự án

của trường Đai Hoc Quốc Gia San Martin
tổ chức ở trại giam số 48,

để hợp tác một hội thực tập viết văn.

Ban quản ngục đã nhượng lại
một số đất ở cuối nhà tù,

để xây tòa nhà trung tâm đại học.

Lần đầu tiên tôi gặp các tù nhân,

tôi hỏi họ tại sao lại đề nghị
buổi thực tập này

và họ đáp rằng
họ muốn trải lòng trên giấy

tất cả những gì họ
không thể nói và làm.

Ngay lúc đó tôi quyết định
đưa thơ ca vào nhà tù.

Vì thế tôi nói với họ
tại sao không chọn thơ ca,

khi chúng ta đã biết về nó.

Nhưng không ai biết
thơ ca thực sự là gì.

Vá họ còn đề xuất với tôi rằng
buổi tập viết văn này

không nên chỉ cho tù nhân
đang theo các lớp học,

mà phải cho tất cả tù nhân.

Và tôi nói rằng đề có thể bắt đầu
buồi tập viết nầy

tôi cần một công cụ,
mà chúng ta đều sỡ hữu.

Công cụ ấy chính là ngôn ngữ.

Nếu chúng ta có tiếng nói, có buổi
thực tập, thơ ca chỉ trong tầm tay.

Nhưng điều mà tôi vẫn chưa cân nhắc
là sự bất công cũng tồn tại ở đó.

Có nhiều tù nhân thậm chí chưa
học hết tiểu học.

Họ không biết viết chữ kiểu,
chữ in thì mặc may.

Họ cũng chẳng giỏi chính tả.

Nên chúng tôi bắt đầu tìm những đoạn
thơ nho nhỏ. Rất ngắn nhưng mãnh liệt.

Và chúng tôi cùng nhau đọc,
hết thi sĩ nầy rồi đến thi sĩ́ khác,

đọc những bài thơ nho nhỏ
và bằng cách đó, họ dần nhận thức được rằng

thi ngôn đã phá bỏ được lí lẽ
thông thường,

và tái tạo một hệ thống khác.

Phá vỡ luận lý của ngôn ngữ
cũng như luận lý của hệ thống

mà họ đã quen trong cách xử sự.

Thế là một hệ thống mới mở ra,
những nguyên tắc mới

mà họ hiểu rất
nhanh chóng,

và từ những bài thư ấy, họ nói lên được
ý muốn của mình.

Đúng như câu nói để trở thành thi sĩ
ta phải có một lần đi địa ngục.

Họ đã trải qua rất nhiều đày ải.
Rất nhiều địa ngục.

Một người tù từng nói:
"Ở trong tù bạn không thể ngủ.

Bạn không bao giờ ngủ trong tù.
Bạn không thể nhắm mắt được."

Và tôi cho họ một khoảng yên lặng,
như thường lệ,

rồi nói với họ
Đó chính là thơ ca, các cậu ạ.

Nó hữu hình cả trong cảnh ngục tù
mà họ đang lâm vào.

Moị thứ họ bộc bạch
vì những đêm trằng trọc,

Những nỗi sợ hãi. Tất cả những gì không viết
thẳng lời. Tất cả là thơ ca.

Và rồi chúng tôi bắt đầu đi
xuống địa ngục.

Và chúng tôi đi thẳng xuống
tầng thứ bảy.

Và trong tầng thứ bảy rât đáng yêu nầy của
chúng tôi

họ đã học được rằng những bức tường
vô hình làm họ gào thét lên

những cánh cừa sổ, dấu ta trong bóng tối.

Khi năm học đầu tiên kết thúc chúng tôi
tồ chức

một buồi tiệc nhỏ cuối năm

đế mừng sự hoàn thành của công việc
yêu thương.

Một người đứng ra tồ chức
tiệc mừng.

Chúng tôi triệu tập gia đình, bạn bè,
những nhà chức trách trường đại học.

Họ chỉ đọc một bài thơ,

nhận bằng ra trường. và tiếng vồ tay trong
buổi tiệc đơn giản nầy.

Tôi chỉ muốn viết về thời gian mà
những người đàn ông

đôi khi rất to tướng đứng bên cạnh tôi.

Những thanh niên rất trẻ,
nhưng với vẻ cực kỳ kiêu ngạo,

họ duy trì vai trò và tâm tính như những
đứa bé trai, toát mồ hôi

khi đọc bài thơ với giọng đọc như những
dòng suối chảy.

Giây phút đó làm cho tôi nghĩ rắng chắc chắn
đây là lần đầu tiên

mà nhiều người trong họ nhận được sự khen
thưởng bỏi nhửng gì họ sáng tác.

Ờ trong tù có những điều mà họ không
thể làm được.

Trong nhà tù họ không thể mơ ước.
Trong nhà tù họ không thể khóc lóc.

Có những từ ngữ hầu như bị cấm đoán
chằng hạn như từ thời gian,

từ tương lai, từ mong muốn.

Nhưng chúng tôi đã dám
mơ ước và ước mơ rất nhiều

ví chúng tôi quyết định sẽ
viết một cuốn sách.

Chẳng những họ viết mà còn
đóng lại thành sách.

Việc nầy xãy ra cuối 2010

Chúng tôi lại đánh cuộc lần thứ hai
và đã viết một cuốn sách khác.

Và họ lại đóng thành sách.

Việc nầy xãy ra gần cuối năm vừa rồi.

Tôi thấy rằng tuần nầy sang tuần kia
họ biến thành

những con người khác,
họ hoàn toàn thay đổi

Chử nghĩa đã cho họ nhâm phẩm mà
họ chưa từng biết,

hoặc tưởng tượng ra.

Họ biết được nhân phẩm có thể
sỡ hữu được.

Lúc bấy giờ trong buồi thực tập, trong địa ngục
mà chúng tôi yêu thích, chúng tôi cho tất cả.

Chúng tôi mở đôi tay và trái tim và
chúng tôi cho

những gì mình có. Tất cả.

Tất cả mọi người như nhau.

Do đó ta cảm thấy một điều
nhỏ xíu

lại sửa chửa được sự rạn nứt
to lớn của xã hội

là làm cho nhiều người như họ tin rằng
nhà tù là điểm đến duy nhất.

Tôi nhớ một bài thơ của một thi sỉ
cao lớn, một thi sĩ tuyệt vời,

của Nhóm 48 của lớp tập sự,
Nicolas Dorado:

"Tôi phải tìm một chủ đề vô tận để
khâu lại vết thương tuyệt vời nầy".

Thơ ca là thế đó. Nó khâu lại vết thương
bởi sự ruồng bỏ.

Mở toan những cánh cửa.
Thơ ca làm tấm gương

Phát minh một tấm gương, đó là
một bài thơ.

Họ nhận thấy, tìm trong bài thơ
và họ viết từ những gì họ đang có

và là từ những gì họ viết.

Để viết, ta không cần chiếm đoạt
một thời điểm

để viết văn vì đó là một
khoảng thời gian tự do phi thường.

Họ phải đi vào đầu và
tìm ra một mảnh tự do

mà không bất cứ một ai
có thể lấy mất khoảng khắc để viết

và cũng cho phép họ kiểm lại
sự tự do có được

trong nhà tù và
cánh cửa duy nhất chúng tôi

có trong không gian tuyệt vời
là cánh cửa từ ngữ và là tất cả,

trong địa ngục, chúng tôi
được đốt cháy với hạnh phúc

khi học được
sợi tim đốt của từ ngữ

(Tiếng vồ tay)

Tôi đã nói rất nhiều về nhà tù,
rất nhiều về những gì tôi trải nghiệm

mổi tuần và thưởng thức sự
biến đổi giữa tôi vả họ.

Nhưng họ không biết những gì
mà tôi ước rằng bạn có thề

cảm nhận được, trải qua mặc dù
trong vài phút

sự yêu thích tôi nhận được mổi tuần
và làm cho tôi thành người hôm nay.

(Tiếng vồ tay)

"Trái tim nhai lại nước mắt thời gian

mù không thấy ánh sáng

che đậy tốc độ của tồn tại

nơi hình ảnh chiến đấu chèo qua

không cho đi.

Trái tim bề nát dưới ánh nhìn buồn bả

cởi trên cơn bảo của lửa tưới

nâng lên ngực những làn xấu hổ,

biết là phương pháp không chỉ đọc và theo

mà còn mong muốn màu xanh bất tận.

Trái tim ngồi suy nghĩ những chuyện,

đấu tranh để không rơi vào bình thường,

ráng học cách yêu mà không làm tổn thương,

Mặt trời thở ra cho ta sự dũng càm

cung cấp, cho ta đi về lẻ phải.

Trái tim đấu tranh giữa đầm lầy,

gần sát biên giới trần thế,

rơi ẻo lả và không dể xuống

những bước không đồng đều của kẻ say

hãy đánh thức,

đánh thức sự yên lặng".

Tôi là Martin Bustamante,

tôi hiện đang ở Đơn vị 48 của
San Martin

Hôm nay là ngày tôi được tạm thời
tha bổng.

Và với tôi thơ ca và văn chương

đã thay đổi cuộc đời tôi.

Cám ơn rất nhiều!
̣̣(Tiếng vồ tay)

CD: Cám ơn!

(Tiếng vổ tay)