Dilemas éticos na investigación do VIH

É unha historia común de máis: despois de participar nun ensaio clínico sobre o VIH, unha muller da África subsahariana queda sen medios para comprar o billete de autobús para ir á clínica, moito menos para mercar os antirretrovirais que lle poderían salvar a vida. Boghuma Kabisen Titanji fai unha pregunta moi importante: como poden os investigadores que están a buscar unha cura asegurarse de que non están a se aproveitar da xente máis afectada pola pandemia? (Gravado en TEDxGoodenoughCollege.)

Gustaríame compartir convosco

a historia dun dos meus pacientes, Celine.

Celine é ama de casa
e vive nunha área rural

do Camerún, en África Central.

Hai seis anos,
cando lle diagnosticaron VIH,

escollérona para participar
nun ensaio clínico

que nese momento se levaba a cabo
no seu distrito de saúde.

Cando coñecín a Celine,
hai pouco máis dun ano,

levaba 18 meses

sen terapia antirretroviral

e estaba moi enferma.

Contoume que parou de ir á clínica

ó finalizar o ensaio

porque non tiña cartos para o autobús

e estaba demasiado enferma
para camiñar 35 quilómetros.

Durante o ensaio clínico

déranlle de balde
os fármacos antirretrovirais,

e os custos de transporte

cubríanllos os fondos da investigación.

Ó final, o ensaio rematou

e Celine quedou sen alternativas.

Non era quen de me dicir
o nome dos fármacos

que lle deran durante o ensaio,

nin o que se investigaba nel.

Tampouco lle preguntei polos resultados

porque me parecía obvio
que non ía saber nada.

Porén, o que máis me desconcertou

é que Celine dera
o seu consentimento informado

para formar parte deste ensaio
aínda que evidentemente non entendía

o que implicaba participar

ou que lle sucedería ó acabalo.

Compartín convosco esta historia
como exemplo

do que lles pode pasar
ós participantes nun ensaio clínico

cando se organiza mal.

Se cadra tiráronse resultados
importantes desta investigación.

Se cadra incluso se publicou
nunha revista científica importante.

Se cadra axudoulles
a médicos clínicos de todo o mundo

a mellorar o trato ós pacientes con VIH.

Mais teríao feito cun custo

para centos de pacientes que,
ó igual ca Celine,

foron abandonados á súa sorte

ó rematar a investigación.

Non vin aquí para suxerir

que os ensaios clínicos sobre o VIH

en países en desenvolvemento están mal.

Ó contrario, son ferramentas moi útiles

e precísanse para enfrontar o problema

das enfermidades nos países emerxentes.

Porén, as desigualdades que hai entre

os países ricos e os pobres
no relativo ao financiamento

implica un risco real de explotación,

especialmente en investigacións
financiadas de forma privada.

É sorprendente, mais é un feito

que moitos dos estudos que se levan a cabo
en países en desenvolvemento

nunca se autorizarían nos países ricos

que financian a investigación.

Seguro que vos estades a preguntar

que fai que os países emerxentes,

especialmente os da África subsahariana,

sexan tan atractivos
para estes ensaios clínicos sobre VIH.

Ben, por unha parte,

para que un ensaio clínico produza
resultados válidos e aplicables

precísase unha gran cantidade
de participantes

e preferentemente nunha poboación

con grande incidencia
de novas infeccións de VIH.

A África subsahariana
encaixa nesta descrición

con 22 millóns de persoas
infectadas con VIH,

arredor do 70% dos 30 millóns

de infectados que hai en total no mundo.

Ademais, a investigación neste continente

é máis doada de levar a cabo,
debido á extensión da pobreza,

enfermidades endémicas
e sistemas sanitarios deficientes.

É máis posible que se autorice

un ensaio clínico

que sexa potencialmente beneficioso
para a poboación.

En ausencia de bos sistemas sanitarios,

case calquera oferta de asistencia médica

acéptase por ser mellor ca nada.

Incluso hai motivos máis problemáticos,

como menor risco de demandas,

estándares éticos menos rigorosos,

ademais do desexo de participar
por parte da poboación

en calquera estudo que ofreza unha cura.

Debido a que aumentan os fondos
para investigación sobre o VIH

en países en desenvolvemento

e os estándares éticos nos países ricos
se endurecen,

podedes ver por que este contexto se volve

moi atractivo.

A alta incidencia do VIH
leva os investigadores

a desenvolver investigacións
que ás veces son aceptables

desde un punto de vista científico,
mais non desde unha perspectiva ética.

Como nos podemos asegurar de que,
na nosa busca para a cura,

non nos aproveitamos

de quen xa está afectado pola pandemia?

Convídovos a considerarmos catro áreas
en que creo que nos deberiamos centrar

para mellorar a forma
en que se fan as cousas.

A primeira é o consentimento informado.

Para que un ensaio clínico

se considere aceptable eticamente

hai que darlles ós participantes
a información relevante

de tal xeito que a poidan entender,

ademais de aceptar participar
sen estaren condicionados.

Isto é moi relevante
nos países en desenvolvemento,

onde moita xente acepta a participación

porque cre que é a única forma

de recibir atención médica
ou outros beneficios.

Os procedementos de consentimento
que se usan nos países ricos

moitas veces non son apropiados
nin efectivos

en moitos países en desenvolvemento.

Por exemplo, é contraditorio facer

que un participante analfabeto coma Celine

firme un consentimento que non pode ler,

e, moito menos, entender.

Precisaríase que as comunidades locais
se involucrasen máis

á hora de establecer os criterios
para a selección dos participantes

de ensaios clínicos,
e tamén os incentivos pola participación.

Nestes ensaios, a información

ós participantes potenciais
ténselles que dar

nun formato aceptable desde
a perspectiva cultural e lingüística.

O segundo tema que me gustaría
que tivésedes en conta

son os estándares de coidados

cara ós participantes
nos ensaios clínicos.

Sobre este punto discutiuse moito.

Habería que darlle
ó grupo de control do ensaio

o mellor tratamento

que haxa en calquera parte do mundo?

Ou habería que lles dar
un estándar de coidados alternativo,

como pode ser
o mellor tratamento dispoñible

no país en que se fai o ensaio?

É xusto analizar un tipo de tratamento

ó que os participantes do estudo

non terán acceso cando o ensaio acabe?

Nun contexto en que o mellor tratamento

non é caro e se pode enviar
dunha forma doada

a resposta é clara.

Porén, ás veces é complicado proporcionar

o mellor tratamento dispoñible no mundo

ós países en desenvolvemento.

Hai que valorar os riscos e beneficios

do estándar de coidados
que se lles vai dar

ós participantes no ensaio clínico,

e establecer un que sexa adecuado
no contexto do estudo,

ademais do mellor para os participantes.

Isto lévanos ó terceiro punto
sobre o que quero reflexionar:

os estándares éticos das investigacións.

Un método efectivo para revisar
a adecuación ética

dos ensaios clínicos é fundamental
para protexer os participantes

de calquera ensaio clínico.

Por desgraza, a miúdo isto falta

ou non é eficiente
en moitos países emerxentes.

Os gobernos locais precisan establecer
sistemas efectivos para supervisar

as cuestións éticas
arredor dos ensaios clínicos

que se autorizan en varios
países en desenvolvemento.

E isto téñeno que facer

creando comités de estándares éticos

independentes do goberno
e dos patrocinadores.

Hai que promover
a responsabilidade pública

a través da transparencia
e a valoración externa independente

por parte de organizacións
non gobernamentais e internacionais,

segundo sexa o caso.

O último tema que quero
que consideredes esta noite

é o que pasa cos participantes
dos ensaios clínicos

cando a investigación rematou.

Penso que non está ben
que a investigación empece

sen un programa claro

que indique o que pasará cos participantes

cando o ensaio remate.

Os investigadores teñen que se esforzar
moito para conseguir

que unha práctica
que demostrou ser beneficiosa

durante un ensaio clínico

se faga accesible
para os participantes do ensaio

cando este remate.

Ademais, deberían
considerar a posibilidade

de introducir e manter
tratamentos efectivos

en toda a comunidade
cando o ensaio finalice.

E se, por algún motivo,
ven que non é posible,

entón creo que deberían
xustificar de forma ética

por que se comezou o ensaio clínico.

Por sorte para Celine,

a nosa reunión non acabou no meu despacho.

Conseguina introducir nun programa
gratuíto para tratar o VIH

máis preto da súa casa

e con apoio grupal
para a axudar durante o proceso.

A súa historia ten un final feliz.

Porén, hai moitas situacións parecidas

que non acabaron tan ben.

A pesar de que ela non o saiba,

o meu encontro con Celine
cambiou a miña perspectiva

dos ensaios clínicos sobre o VIH
nos países en desenvolvemento

e animoume a participar no movemento

para cambiar a forma
en que se fan as cousas.

Creo que cada persoa

que me está a escoitar esta noite
pode formar parte dese cambio.

Se sodes investigadores, gustaríame

convidarvos a subirdes
o estándar da consciencia moral,

a serdes éticos nas vosas investigacións,

e non arriscar o benestar humano
na vosa busca de respostas.

Se traballades nunha entidade financeira
ou nunha compañía farmacéutica,

ínstovos a que pidades ás vosas empresas

crearen investigacións éticas.

Se, coma min, sodes dun país
en desenvolvemento,

pídovos que lle esixades ó voso goberno

unha supervisión máis estrita
dos ensaios clínicos

que se autorizan nos vosos países.

Si, precisamos unha cura para o VIH,

atopar unha vacina para a malaria,

crear unha forma de diagnóstico
que funcione para a tuberculose.

Porén, creo que lle debemos a esa xente

que participa en ensaios clínicos
de forma voluntaria e desinteresada

facelo dunha forma humana.

Grazas.