"Kayıp" davalarını kapatan bir adli antropolog

Guatemala'da 36 yıl süren çatışmalarda 200.000 sivil öldürüldü ve bunların 40.000 den fazlasının kimliği saptanamadı. Öncü adli antropolog Fredy Pecrelli ve ekibi DNA, arkeoloji ve anlatılanlardan yararlanarak, ailelerin sevdiklerinin cesetlerini bulmalarına yardımcı oluyor. Üzücü bir iş ancak, iç rahatlatıcı ve bazen de adaleti sağlayıcı.

Guatemala 36 yıl süren silahlı bir
çatışmanın yaralarını sarıyor.

Çatışma Soğuk Savaş döneminde yaşandı.

Aslında küçük sol bir ayaklanmaya karşı

devlet tarafından verilen dehşetli
bir karşılıktı.

Elde ettiğimiz sonuç, 200.000 sivil kurban

bunların 160.000’i toplu şekilde öldürüldü.

Küçük çocuklar, erkekler, kadınlar
ve hatta yaşlılar.

Ayrıca, bugün hâlâ aradığımız

kaybolan 40.000 kişi.

Bu kayıpları Desaparecidos olarak
isimlendirdik.

Kurbanların % 83’ü Mayalar

Orta Amerika’nın asıl sakinlerinin

torunları olan Mayalar.

Sadece % 17’si Avrupalıların
soyundan geliyor.

Fakat buradaki en önemli şey

bizi koruması beklenen kişilerin,
polis, asker gibi

bu suçların önemli bir kısmını
işlemiş olması.

Aileler bilgi talep ediyor,

ne olduğunu öğrenmek istiyorlar.

Sevdiklerinin cesetlerini istiyorlar.

Ancak, bundan daha da önemlisi
sizin ve herkesin

sevdikleri bu kişilerin hiçbir yanlış şey
yapmadıklarını bilmesini istiyorlar.

Benim durumuma gelince, babam
1980 de ölüm tehditleri aldı.

Biz ayrıldık.

Guetamala’yı terk edip buraya geldik.

Ben, New York’ta büyüdüm.

Aslında Brooklyn’da büyüdüm ve
New Utrecth Lisesine gittim.

Brokklyn ünversitesinden mezun oldum.

Bir şey vardı,

Guatemala’da neler olup bittiğinden
habersizdim.

Çok acı ama, olanları umursamadım.

1995 yılında bir şeyler yapmaya
karar verdim

ve geri döndüm.

Guatemala’ya cesetleri aramaya ve

olup bitenleri anlamaya, kendimden de
parçalar bulmaya gittim.

Çalışma yöntemimiz insanlara
bilgi vermek şeklindeydi.

Aile üyeleriyle görüşüp, onların
seçim yapmasını sağladık.

Bize hikayeleri, gördüklerini

ve sevdiklerini anlatmaya

karar vermelerini sağladık.

Daha da önemlisi

kendilerinden bir parçayı bize
vermelerini sağladık.

Kim olduklarına dair bir parça, bir öz.

Ve bu DNA ile iskeletlerden gelen

DNA'yı karşılaştıracağız.

Bunu yaparken bir yandan da
kaybolan cesetleri arıyorduk.

İşte bu iskeletler,

32 yıl önce işlenen suçlara ait.

Mezarı bulduğumuzda

toprağı ayıklayıp temizledikten
sonra kaydını yapıp mezardan çıkardık.

Kelimenin tam anlamıyla iskeleti
yeraltından çıkardık.

Bu cesetlere ulaştıktan sonra, bunları
şehirdeki laboratuvarımıza götürdük.

Başlıca iki hususu anlamaya
çalışmaya başladık.

Biri, bu insan nasıl öldü,

İşte burada kafatasının arkasında
bir mermi yarası görüyorsunuz

ya da pala darbeleri, örnek olarak.

Anlamaya çalıştığımız diğer
şeyse bunların kim olduğu.

Bir bebek mi,

yoksa bir yetişkin mi.

Bir kadın ya da bir erkek mi?

Bu analizleri tamamladığımızda

yaptığımız şey kemikten
küçük bir parça alıp

ondan DNA çıkarmak.

DNA’yı aldıktan sonra

Ailelerden aldığımız DNA larla
karşılaştırdık tabii ki.

Bunu size açıklamanın en iyi yolu
iki vakayı göstermekle olacak.

Birincisi askeri ajanda.

Bu 1999 yılında bir yerlerden
ele geçirilmiş bir belge.

Burada devletin bireyleri izlediğini
görüyorsunuz.

Ülkesini değiştirmek isteyen sizin
gibi bireyleri

ve her şeyi not etmişler.

Not ettiklerinden biri de infaz tarihleri.

Sarı dikdörgenin içinde bir kod
görüyorsunuz,

bu gizli bir kod: 300.

Ve bir tarih görüyorsunuz.

300 infaz edildiğini, tarih ise
ne zaman infaz edildiğini gösteriyor.

Birkaç saniyede ekrana gelecek.

2003 yılında mezardan dışarı
çıkarmalar yaptık,

220 cesedi, askeri bölgede bulunan
53 tane mezardan çıkarıp aldık.

9 no’lu mezar Sergio Saul Linares'in
ailesiyle eşleşti.

Sergio universitede bir profesördü.

Iowa Devlet Üniversitesinden mezun oldu ve

ülkesini değiştirmek üzere
Guetamala’ya geri döndü.

23 Şubat 1984 tarihinde yakalandı.

Görebiliyorsanız,
29 Mart 1984 de infaz edildi.

Bu inanılmazdı.

Cesede, ailenin sahip olduğu
bilgilere, DNA’lara sahiptik,

ve şimdi bize neler olduğunu
gösteren belgelere sahibiz.

Daha önemlisi yaklaşık iki hafta sonra

başka bir eşleşme yakaladık,

Amancio Villatoro ile aynı mezardan.

Bu cesetten alınan DNA da aileden
alınan DNA ile uyuştu.

Sonra onun da ajandada
olduğunu fark ettik.

Fakat onun da 29 Mart 1984'te
infaz edilmesi şaşırtıcıydı.

Düşünmeye başladık.
Mezarda kaç ceset vardı?

Altı.

29 Mart 1984'te kaç kişi infaz edilmişti?

Doğru, altı.

Juan de Dios, Hugo, Moises ve
Zoilo'yu bulduk.

Farklı yerlerde ve farklı
zamanlarda gözaltına alındılar,

hepsi aynı tarihte infaz edildi.

Hepsi bu mezara gömüldü.

Şimdi ihtiyaç duyduğumuz şey bu
dört cesedin ailelerine ait DNA'lar.

Gidip onları aradık ve bulduk.

Bu altı cesedi teşhis edip ailelerine
teslim ettik.

Bahsetmek istediğim diğer vaka,

CREOMPAZ isimli askeri üs hakkında.

Bu aslında "barışa inan" anlamına
geliyor, fakat kısaltma gerçekte

Barışı Koruma Operasyonları
Bölge Komuta Merkezi.

Burası Guetamala ordusunun,
Birleşmiş Milletler kapsamında

diğer ülkelerden gelen barış
koruma askerlerinin eğitildiği

Haiti ve Kongo gibi ülkelere
gönderildiği yer.

Bu askeri üste, mezar ve cesetlerin

olduğunu gösteren kanıtlara sahibiz.

Bir arama emriyle birlikte oraya gittik

Varmamızdan iki saat sonra 84 mezarın
ilkini ve toplam 533 cesedi bulduk.

Bunu bir düşünecek olursanız,

barışı koruma askerleri cesetler
üzerinde eğitildi.

Çok ironik bir durum.

Cesetler, yüzüstü,
çoğu elleri arkadan bağlı

gözleri bağlanmış, her çeşit travma --

bunlar infaz edilen savunmasız insanlar.

533 ailenin aradığı insanlar.

15 no’lu mezara odaklanalım.

15 no’lu mezarın kadın ve
çocuklarla dolu olduğun fark ettik.

63 kişi.

Aman Allah’ım, buna benzer bir olay

nerede var diye bizi düşünmeye sevketti.

Guatemala'ya vardığım 1995 yılında

14 Mayıs 1982'de yaşanan bir toplu
katliam olayını duymuştum.

Ordu geldi ve erkekleri öldürdü

kadın ve çocukları alıp helikopterle
bilinmeyen bir yere götürdü.

Tahmin edin ne?

Bu mezardaki elbiseler ile
insanların alındığı bölgedeki,

bu kadın ve çocukların alındığı yerdeki

elbiseler birbirine uydu.

Bazı DNA analizleri yaptık ve
tahmin edin ne oldu?

Martina Rojas ve Manuel Chen'i teşhis ettik.

Her ikisi de bu olayda ortadan kaybolmuştu
ve bunu ıspatlabiliyorduk.

Bu olayın olduğunu ve

bu insanların bu üsse getirildiğini
gösteren fiziki kanıtlara sahibiz.

Manuel Chen üç yaşındaydı.

Annesi çamaşır yıkamak için nehre
gitti ve onu komşusuna bıraktı.

Bu sırada Ordu gelip onu aldı

ve helikopterle alıp götürdü ve
bir daha da hiç görülmedi.

Ta ki biz onu 15 no’lu mezarda
bulana kadar.

Yaptığımız bilim, antropoloji,
arkeoloji, genetik ile

sessizlere ses veriyoruz.

Fakat bundan daha fazlasını yapıyoruz.

Geçen sene Guetamala’da yapılan

soykırım yargılaması gibi
davalara kanıt sağlıyoruz.

General Rios Montt soykırım suçundan 80
yıl hapse mahkum edildiği davalar gibi.

Bugün buraya bunun her yerde
olduğunu söylemeye geldim --

Meksika’da bugün gözümüzün
tam önünde bu oluyor.

ve buna daha fazla
müsaade edemeyiz.

Şimdi bir araya gelip

daha fazla kayıpların
olmaması için karar almalıyız.

Artık kayıp yok, millet.

Tamam mı? Kayıp yok.

Teşekkür ederim.

(Alkış)