Làm thế nào đưa Châu Phi tiếp tục đi lên

Châu Phi phát triển không phải là nhất thời mà là một xu hướng tất yếu. Cựu Bộ trưởng Tài Chính Nigeria Ngozi Okonjo-Iweala khẳng định quan điểm đó. Với bài chia sẻ thắng thắn bộc trực, Okonjo-Iweala đưa ra các điểm phát triển lạc quan tại châu lục và vạch ra tám khó khăn các nước Châu Phi cần khắc phục để tạo ra một tương lai tươi sáng hơn.

Giai thoại Châu Phi trỗi dậy
đang gặp thử thách.

Cách đây khoảng 10 năm,
tôi kể về Châu Phi,

một Châu Phi đầy hy vọng và cơ hội,

Châu Phi của các doanh nhân,

một Châu Phi rất khác những gì
bạn thường nghe đến

như Châu Phi chết chóc,
nghèo đói và bệnh tật.

Và những gì tôi vừa nói,

trở thành một phần
trong giai thoại Châu Phi trỗi dậy

mà chúng ta biết đến ngày nay.

Tôi muốn kể bạn nghe hai câu chuyện
về Châu Phi trỗi dậy này.

Câu chuyện đầu tiên về Rwanda,

một quốc gia đã trải qua
nhiều gian nan, khổ cực

Và Rwanda quyết định

trở thành trung tâm công nghệ,

trung tâm công nghệ lục địa.

Đó là quốc gia có nhiều đồi núi
và thung lũng,

thế nên không dễ dàng gì

để đưa dịch vụ đến với người dân.

Vậy Rwanda đã phản ứng thế nào?

Để cứu sống người, nước này đã dùng
máy bay không người lái

để vận chuyển thuốc men, vắc xin và máu

tới những người ở vùng sâu vùng xa

bẳng cách hợp tác với
công ty Zipline, với UPS

và với Gavi, một liên minh toàn cầu
về vắc xin và tiêm chủng.

Bằng cách này, quốc gia
sẽ cứu được nhiều người.

Đây là một phần đổi mới
chúng ta muốn thấy ở Châu Phi trỗi dậy.

Câu chuyện thứ hai về một thứ

chắc rằng hầu hết các bạn
đã thấy hoặc sẽ nhớ.

Các nước ở Châu Phi
thường gặp nhiều lũ lụt và hạn hán,

và xu hướng này có chiều tăng lên
do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu.

Khi điều này xảy ra, họ thường đợi
quốc tế quyên góp tiền bạc hỗ trợ.

Hãy nhìn bức tranh em nhỏ
bị ruồi đậu đầy trên mặt,

xác động vật chết và nhiều thứ khác nữa.

Hiện nay những quốc gia này, gồm 32 nước

dưới sự bảo trợ của Ủy Ban Châu Phi

quyết định thành lập cơ quan
“Kiểm soát rủi ro Châu Phi”.

Tổ chức này làm gì?

Đây là quỹ bảo hiểm thời tiết,

và việc các nước này làm là
đóng bảo hiểm hàng năm,

khoảng 3 tỉ đô la một năm
bằng vốn của mình,

theo đó mỗi khi họ gặp hạn hán hay lũ lụt,

quỹ này sẽ chi trả cho họ,

họ có thể dùng số tiền này
để chăm lo cho người dân,

thay vì phải đợi viện trợ đến.

Năm trước Kiểm soát Rủi Ro Châu Phi
đã chi 26 triệu đô la Mỹ

cho Mauritania, Senegal và Niger.

Số tiền này chi viện cho 1,3 triệu người
bị ảnh hưởng bởi hạn hán.

Người dân đã có thể tiếp tục cuộc sống,

mua thức ăn cho gia súc,
nuôi con trẻ đến trường

và giữ được dân ở lại quê hương
thay vì tha hương sang nơi khác.

Vâng đó là những câu chuyện tiêu biểu

về một Châu Phi tự lực tự cường

và tự tìm ra giải pháp
cho các vấn đề của mình.

Thế nhưng giai thoại này
đang gặp thử thách

bởi vì châu lục này không còn
hoạt động tốt trong hai năm gần đây.

Mức tăng trưởng đạt 5%

trong 15 năm gần đây,

nhưng dự báo tăng trưởng năm nay
chỉ đạt 3%. Tại sao?

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bấp bênh
giá hàng hóa sụt giảm.

Nhiều quốc gia vẫn thiên về
sản xuất hàng hóa

vậy nên hoạt động của họ bị giảm sút.

Và hiện nay vụ Brexit
khiến họ không dễ thở gì.

Tôi không hề nghĩ Brexit có thể xảy ra

nó có thể là một trong những lý do
gây nên bất ổn toàn cầu

chúng ta đang gặp phải.

Giờ chúng ta đang ở trong thế cuộc rồi,

và tôi nghĩ đã đến lúc xét lại

và nói ra những gì
các quốc gia Châu Phi làm đúng?

Họ đã mắc phải sai lầm nào?

Làm thế nào chúng ta có dữ liệu
và rút ra bài học

để Châu Phi có thể tiếp tục phát triển?

Vâng tôi sẽ nói về sáu điều
mà tôi nghĩ chúng tôi đã làm đúng.

Điều đầu tiên là quản lý nền kinh tế
đã được tốt hơn.

Những năm 80 và 90 là thập kỷ đánh mất,
khi Châu Phi hoạt động kém hiệu quả,

và một số các bạn sẽ nhớ đến
bìa tạp chí “Econimist”

rồi thốt lên, “Lục địa bị mất.”

Nhưng đến những năm 2000,
các nhà chính sách rút ra rằng

họ cần quản lý
môi trường kinh tế vĩ mô tốt hơn,

đảm bảo tính bền vững,

giữ lạm phát ở mức thấp một con số,

giảm thâm hụt tài chính dưới 3% GDP,

tạo điều kiện ổn định
cho nhà đầu tư trong và ngoài nước,

để họ tin tưởng đầu tư vào nước mình.

Đó là số điều đúng đắn số một.

Số hai, nợ công.

Năm 1994, tỉ lệ nợ trên GDP
của các quốc gia Châu Phi là 130%

Và họ không còn khoảng không tài chính.

Họ không thể dùng vốn để đầu tư phát triển

bởi vì họ cần trả nợ.

Có lẽ một số khán giả ở đây từng làm
công tác viện trợ các nước Châu Phi

nhằm miễn trừ nợ cho họ.

Rồi những chủ nợ cá nhân, đa phương
và song phương họp lại với nhau

và quyết định thành lập Sáng kiến
của các nước nghèo mắc nợ cao (HIPC)

miễn trừ nợ cho họ.

Nhờ đó miễn trừ nợ năm 2015

làm cho tỉ lệ nợ trên GDP
giảm xuống còn 30%,

và dành ra đủ vốn để đầu tư và tái đầu tư.

Thứ ba là các doanh nghiệp
hoạt động kém hiệu quả.

Chính phủ tham gia vào các ngành kinh tế

mà họ chưa từng có kinh nghiệm.

Họ điều hành các công ty,
làm ăn thua lỗ.

Trong số đó, một số phải tái cơ cấu,

thương mại hóa, tư nhân hóa hoặc đóng cửa,

các công ty này bớt được
gánh nặng cho chính phủ.

Điều thứ bốn là một điều thú vị.

Cách mạng viễn thông xảy ra,

và các nước Châu Phi nhảy vào.

Năm 2000, chúng tôi có 11 triệu thuê bao.

Ngày nay, chúng tôi có
khoảng 687 triệu thuê bao ở lục địa.

Và việc này làm cho chúng tôi đi xa,

vươn lên với công nghệ di động

mà Châu Phi đang dẫn đầu.

Ở Kenya, dịch dụ tiền di động phát triển

như M-Pesa mà nhiều bạn biết đến

chỉ qua một thời gian cả thế giới
nhận ra rằng Châu Phi đã tiên phong

về mảng công nghệ này.

Và dịch vụ tiền di động
cũng cung cấp nền tảng

tiếp cận nguồn năng lượng mới.

Bạn biết đó, người ta bây giờ có thể trả
tiền năng lượng mặt trời

bằng thẻ nạp giống như thanh toán
tiền điện thoại vậy.

Đây là một bước phát triển đúng đắn.

Chúng tôi cũng đầu tư nhiều hơn
cho giáo dục và y tế, nhưng chưa đủ

Nhưng dù sao cũng là tiến bộ.

Trong 15 năm qua, 250 triệu trẻ em
được tiêm chủng.

Các xung đột cũng giảm.

Đã từng có nhiều cuộc xung đột
xảy ra ở lục địa.

Nhiều người biết rõ điều đó.

Nhưng rồi sự việc tệ hơn và các lãnh đạo
gồng mình đối phó các cuộc đảo chính.

Nhiều hình thức xung đột mới nổ ra,
tôi sẽ nói ở phần sau.

Ngoài những điều này, châu lục này
cũng có những khác biệt rõ rệt

mà tôi muốn kể cho các bạn,

bởi vì bên cạnh mặt tối

các quốc gia Côte d'Ivoire,
Kenya, Ethiopia,

Tanzania and Senegal hiện nay
đang thực hiện rất tốt.

Nhưng chúng tôi đã sai cái gì?

Tôi đưa ra tám điểm.

Lỗi lầm nhiều hơn thành tích.

(Cười)

Và đây là 8 điểm chúng ta làm sai.

Đầu tiên là dù đã phát triển
chúng tôi không tạo đủ việc làm.

Thanh niên không có việc làm.

15% thanh niên không có việc làm
trên toàn châu lục,

và vấn đề thất nghiệp trở nên trầm trọng.

Điều thứ hai chúng tôi phạm phải là
chất lượng phát triển thấp.

Ngay cả những công việc hiện nay
đều có năng suất thấp

chúng tôi chuyển đổi mô hình
nông nghiệp năng suất thấp

sang buôn bán năng suất kém
và làm trong ngành không chính thống

ở các khu đô thị.

Điều thứ ba là bất bình đẳng gia tăng.

Chúng tôi đã có nhiều tỉ phú hơn xưa.

Tài sản của 50 tỉ phú trị giá 96 tỉ đô la

nhiều hơn 75 triệu người
trên lục địa cộng lại.

Nghèo đói là điều thứ bốn,

tỉ lệ người dân nghèo giảm

nhưng không phải luôn ở mức đó
bởi dân số đang gia tăng.

Gia tăng dân số là việc

chưa được quan tâm đúng mức trên lục địa.

Tôi nghĩ chúng tôi cần kiểm soát việc này.

cụ thể như cách giáo dục nữ giới.

Đây thực sự là giải pháp
hiệu quả cho vấn đề này.

Điều thứ 5, chúng tôi ít đầu tư
vào cơ sở hạ tầng.

Chúng tôi có nguồn đầu tư từ Trung Quốc.

Vốn này giúp ích cho một số quốc gia,
nhưng vẫn là chưa đủ.

Lượng điện tiêu thụ ở Châu Phi

trong tiểu sa mạc Sahara Châu Phi
mới bằng Tây Ban Nha.

Tổng sản lượng tiêu thụ
chỉ bằng một mình Tây Ban Nha.

Nhiều người dân
còn sống trong bóng đêm,

và như Chủ tịch Ngân hàng
phát triển Châu Phi phát biểu gần đây,

Châu Phi không thể phát triển
trong bóng tối được.

Nhưng thứ khác chúng tôi không làm

là nền kinh tế duy trì cơ cấu như xưa

có từ hàng mấy thập kỷ trước.

Mặc dù chúng tôi đang phát triển,

cấu trúc nên kinh tế không thay đổi mấy.

Chúng tôi vẫn đang xuất khẩu hàng hóa,

vậy đang xuất khẩu hàng hóa gì?
Đó là lao động.

Ngành tạo ra giá trị gia tăng
chỉ chiếm 11%.

Chúng tôi không tạo
đủ công việc cho thanh niên,

Và giao dịch mậu dịch nội bộ thấp.

Giao dịch thương mại giữa các nước
chiếm chỉ khoảng 12%.

Tiếp đến là một vấn đề nghiệm trọng khác.

Đó là chính phủ.

Chính phủ là một vấn đề trầm trọng.

Chúng tôi có các thể chế yếu kém,

và đôi khi không có các thể chế,
tôi nghĩ nó có thể dẫn lối cho tham nhũng.

Tham nhũng là vấn đề chúng tôi
chưa có đủ khả năng giải quyết,

chúng tôi phải đấu tranh đến cùng,

và minh bạch hơn
cách thức quản lý nền kinh tế

cách thức quản lý tài chính.

Chúng tôi cũng cần đề phòng
các cuộc xung đột mới,

hình thức xung đột mới,

như cuộc xung đột Boko Haram
ở Nigeira nước tôi

và Al-Shabaab ở Kenya.

Chúng tôi cần liên minh
với các đối tác quốc tế,

các nước phát triển
để cùng nhau chống lại chúng.

Mặt khác, chúng tôi
tạo ra thực trạng mới

không phải mô hình phù hợp
cho giai thoại Châu Phi trỗi dậy.

Và cuối cùng, vấn đề giáo dục.

Hệ thống giáo dục
ở nhiều quốc gia chúng tôi đã sụp đổ.

Chúng tôi không đào tạo
các kỹ năng cần thiết cho tương lai.

Thế nên chúng tôi phải
tìm cách giảng dạy tốt hơn.

Đó là những việc chúng tôi chưa làm đúng.

Hiện giờ chúng ta đang ở đâu?

Tôi tin rằng con đường phía trước
là học quản lý thành công.

Thông thường, khi người ta
hay các quốc gia đạt được thành công,

họ quên mất điều gì làm nên thành công.

Học ra được điều gì làm bạn thành công,

kiểm soát và duy trì nó
là sống còn của chúng ta.

Vậy nên những thứ tôi nói là làm đúng,

chúng ta phải học để làm đúng lần nữa,

Quản lý tốt nên kinh tế,
tạo tính ổn định là thiết yếu,

định đúng giá và nhất quán chính sách.

Chúng tôi thường xuyên không kiên định.

Chế độ này qua đi, chế độ khác bước đến,

và chính quyền bỏ đi hết
các chính sách điều hành tồn tại trước đó.

Hậu quả là gì?

Hành động này gây ra bất ổn cho nhân dân,

bất ổn cho doanh nghiệp.

Họ không biết làm thế nào
để đầu tư và đầu tư ra sao.

Về vấn đề nợ: chúng ta phải quản lý
thành quả đã có để giảm thiểu nợ công,

nhưng giờ các nước vay mượn thêm.

và mọi người thấy đó tỉ lệ nợ
trên GDP bắt đầu tăng lên,

ở một số quốc gia,

nợ đang trở nên trầm trọng,
vì thế chúng ta phải tránh nó.

Đó là quản lý thành công.

Điều tiếp theo là chú trọng giải quyết

những vấn đề khác chưa được làm tốt.

Trước hết đó là cơ sở hạ tầng.

Vâng, hầu hết các nước hiện nay nhận ra
họ phải đầu tư vào lĩnh vực này,

và đang cố gắng làm tốt nhất có thể.

Chúng ta phải như thế.

Trọng điểm nhất là năng lượng.

Anh không thể phát triển
trong bóng tối được.

Tiếp đến là quản lý quốc gia
và chống tham nhũng:

chúng ta phải chiến đẩu.

Chúng ta phải làm quốc gia
trở nên minh bạch.

Và trên hết, chúng ta phải
cổ vũ giới trẻ.

Có nhiều thiên tài
trong giới trẻ chúng ta.

Tôi thấy nó hàng ngày.

Đó chính là điều khiến tôi thức dậy mỗi sáng
và cảm giác sung sức lên đường.

Chúng ta phải giải phóng
tài năng của người trẻ,

thúc họ đứng lên,
hỗ trợ họ sáng tạo và cải tiến

và dẫn đầu xu hướng.

Tôi biết họ sẽ đưa chúng ta đi đúng hướng.

Và đến phụ nữ cùng trẻ em gái:

Chúng ta phải nhận
phụ nữ và trẻ em gái như món quà.

Họ sở hữu sức mạnh riêng,

và chúng ta phải lôi sức mạnh đó ra

để họ có thể đóng góp cho châu lục.

Tôi tin chắc rằng
khi chúng ta làm những việc này

giai thoại Châu Phi trỗi dậy

không có phải là nhất thời.

Mà là xu hướng tất yếu.

Một xu hướng và nếu chúng ta
cứ duy trì, giải phóng người trẻ,

nếu giải phóng phụ nữ,

đôi lúc chúng ta bước lùi lại,

hoặc đi sang ngang

nhưng xu hướng thì sáng tỏ.

Châu Phi sẽ tiếp tục đi lên.

Và tôi nói bạn nghe
những doanh nhân trong khán phòng này,

đầu tư ở Châu Phi không phải chỉ cho
hôm nay, mà còn cho ngày mai nữa,

Đây không phải điều ngắn hạn,
đây là xu hướng lâu dài.

Mà nếu bạn không đầu tư vào Châu Phi,

bạn sẽ bỏ lỡ

một trong những cơ hội
tiềm năng nhất trên thế giới.

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay)

Trong bài chia sẻ,
chị đã nói về tham nhũng

Và chị được biết đến, nổi tiếng với tên
“chiến binh chống tham nhũng kiên cường”.

Nhưng xảy ra hậu quả.

Nhiều người đáp trả lại,
và mẹ chị bị bắt cóc.

Vậy chị xử lý việc này ra sao?

Thật sự rất khó khăn vất vả.

Cảm ơn chị đã đề cập
đến chuyện mẹ tôi bị bắt cóc.

Một chủ đề khó khăn với tôi.

Nhưng tôi hiểu khi bạn
chống lại tham nhũng,

khi bạn sờ đến túi tiền
của những kẻ trộm tiền,

chúng sẽ không im lặng đâu.

Nó sẽ phản bác và vấn đề của bạn là
khi chúng tìm cách đe dọa bạn,

bạn sẽ từ bỏ, hay chiến đấu tiếp?

Bạn có tìm cách tiếp tục và đáp trả lại?

Tôi nói với đồng nghiệp rằng

chúng ta sẽ đánh trả.

Chúng ta phải tạo ra những bộ máy như thế.

Chúng ta phải tìm cách chặn

những người này làm hư hại
di sản của tương lai.

Và đó là những chúng tôi đã làm.

Dù không có chính phủ hỗ trợ,
chúng tôi vẫn theo đuổi lý tưởng đó.

Ở nước tôi, không có ai
đứng lên đấu tranh với tham nhũng.

cho chúng tôi ngoài chúng tôi.

Thêm nữa, nó đi kèm với hậu quả.

và chúng tôi phải nỗ lực hết sức mình.

Tôi rất cảm ơn bạn và cảm ơn TED
đã cho chúng tôi cơ hội

nói với những kẻ đó,
anh sẽ không thắng đâu,

Chúng tôi không hề bị đe dọa chút nào.

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay)

Cảm ơn chị rất nhiều về bài chia sẻ
và công việc quan trọng chị làm.

(Vỗ tay)