İpek Yolu: Tarihin ilk dünya çapındaki ağı - Shannon Harris Castelo

Tüm dersi görüntüle: http://ed.ted.com/lessons/the-silk-road-history-s-first-world-wide-web-shannon-harris-castelo

Modern teknoloji sayesinde ürün ve fikirlerin küresel dolaşımı bir “tık”la mümkün hale geldi. Peki ya 2000 yıl önce bu dolaşım nasıl sağlanıyordu? Shannon Harris Castelo 5000 mil uzunluğundaki İpek Yolu’nun hikâyesini anlatıyor; ticaretin evrensel diliyle konuşarak birçok farklı rota ile dünyanın ana yerleşimlerini birbirine bağlayan yolu.

Ders Shannon Harris Castelo; animasyon Steff Lee’den.

Londra'daki bir bankacı
güncel borsa bilgilerini

Hong Kong'daki meslektaşına
bir saniyeden kısa sürede yollar.

Tek bir tıkla New York'taki bir müşteri

Pekin'den elektronik
ürün siparişi verebilir

ve bu ürün bir kargo uçağı
ya da yük gemisiyle

birkaç gün içerisinde
adresine ulaştırılır.

Günümüzde dünya çapında ürünlerin

ve bilgilerin taşınmasındaki hız ve hacim
tarih boyunca görülmemiş bir seviyededir.

Ama küresel ticaretin kendisi
düşündüğümüzden daha eskidir,

8000 km yol boyunca
2000 yıldan uzun bir süre var olmuş

ve İpek Yolu olarak biliniyor.

İpek Yolu aslında sadece
tek bir yol değil,

birçok farklı rotadan oluşan bir ağ;

yüzyıllar içerisinde yavaş
yavaş ortaya çıkan,

birçok yerleşim yerini

birbirine bağlamış.

İlk tarım toplulukları

verimli nehir yataklarında yaşadı,

seyahat olanakları, coğrafi koşullar

ve bilinmeyenin korkusuyla.

Fakat büyüdüklerinde

sınırlarındaki kurak çöllerin
zebaniler tarafından değil,

at sırtında yaşayan
göçebe kabileler tarafından

mesken tutulduğunu gördüler.

Macaristan'dan Moğolistan'a
kadar yayılmış olan İskitler,

başka medeniyetlerle temas kurdular;

Yunanlılar, Mısırlılar,
Hintliler ve Çinliler.

Bu temas çoğunlukla barışçıl değildi.

Ama saldırı ve savaşa rağmen

tacirlerin ticaret faaliyetlerinin
yanı sıra göçmenler de

ürün, fikir ve teknolojileri

doğrudan bağlantıları olmayan
kültürlere de

yaymaya başladılar.

Büyümekte olan bu ağın
en önemli kollarından biri

Pers Kraliyet Yolu idi;

İsa'dan önce 5. yüzyılda
I. Darius tarafından tamamlanmıştı.

Tigris Nehri'ndan Ege Denizi'ne
yaklaşık 3200 km uzunluğunda,

düzenli aktarma noktalarında
mal ve mektupların

bir yolcunun alacağı sürenin yaklaşık
1/10'unda seyahat etmesine izin verildi.

Büyük İskender'in İran'ı fethiyle

ve Semerkand gibi şehirleri ele geçirerek
Orta Asya'ya kadar genişlemesiyle

ve Uzak İskenderiye gibi
yeni şehirler kurmasıyla,

Yunan, Pers ve Hint kültür ve ticaret ağı

hiç olmadığı kadar uzağa genişledi,

Çin ve Batı medeniyetleri arasında
bir köprünün temellerini atmış oldu.

Yol M.Ö. 2. yüzyılda keşfedildi;

Zhang Qian isimli bir elçi,

Batıdaki göçebelerle
anlaşmak için gönderildi

ve Han İmparatorluğu'na

batı sınırlarının ardındaki bilge
halkların, egzotik ürünlerin,

zengin ticaretin masallarıyla döndü.

Elçiler ve tüccarlar İran ve Hindistan'a

ipek, atlar için yeşimtaşı ve pamuk
ticareti yapmak için gönderildi,

seyahatleri sırasında onları
koruyan ordularla birlikte.

Doğunun ve batının yolları

Avrasya'yı kapsayan birleşik
bir kültürel ve ticari takasa

eskisinden daha fazla olanak tanıyarak

kademeli olarak birbirine bağlandı.

Çin malları Roma'ya doğru yola çıktı,

ipeğin yasaklanmasıyla sonuçlanan
bir altın ihraç fazlalığına neden oldu,

bu esnada Roma'nın cam işi ürünleri
Çin'de çok değerlendi.

Orta Asya'daki askerî akınlar

Çinli ve Romalı askerleri
karşı karşıya da getirdi.

Muhtemelen yaylı tüfek teknolojisini

Batı dünyasına iletiyorlardı.

Egzotik ve yabancı ürünlere

ve faydasına olan talep,

İpek Yolu'nun gözden
geçirilmesini gerektirdi,

Roma İmparatorluğu'nun dağılmasına

ve Çin hanedanlarının
yükselip düşmesine rağmen.

Moğollar dahi yağmalamalarına karşın

ticaret yollarına zarar vermek
yerine onları korudular.

Fakat bu ticaret malları
ile birlikte bu yollar

geleneklerin, buluşların, fikirlerin
ve dillerin yer değiştirmesini de sağladı.

Hindistan kaynaklı Budizm
Çin ve Japonya'da benimsendi

ve buraların en yaygın
inanışı hâline geldi.

İslam, Arap Yarımadası'ndan
çıkıp Güney Asya'da yayıldı,

yerel inançlarla harmanlanarak

Sihizm gibi yeni
inanışları ortaya çıkardı.

Barut, Çin'den Orta Doğu'ya yola çıktı,

Osmanlı, Safevi, Babür İmparatorluklarının
kaderini değiştirdi.

Bir şekilde, İpek Yolu'nun
başarısı kendi sonunu getirdi,

manyetik pusula gibi
yeni deniz teknolojileri,

uzun menzilleri mazide bırakarak
Avrupa'ya ulaştı.

Bu esnada, Moğol egemenliğinin bitişini

Çin'in uluslararası ticaretten
çekilmesi izledi.

Eski yollar ve bağlantılar
varlıklarını sürdürmemelerine rağmen,

dünyayı geri dönülmeyecek biçimde

kökten değiştirdiler.

Avrupalılar Doğu Asya'da onları
bekleyen zenginliklere doğru

yeni rotalar aramaya koyuldular.

Bu da Keşif Çağı'nın,

Afrika ve Amerika'ya
keşiflerin yolunu açacaktı.

Bugün, küresel bağlantılar hayatımızı
eskisinden daha farklı şekillendiriyor.

Kanada'da alışveriş yapanlar
Bangladeş'te üretilen tişörtleri alıyor,

Japon seyirciler İngiliz
televizyon programlarını izliyor,

Tunuslular devrimi başlatmak için
bir Amerikan yazılımı kullanıyor.

Küreselleşmenin kültür
ve ekonomideki etkisi yadsınamaz.

Ama avantajları ve dezvantajları

ne olursa olsun, bu yeni bir şey değil.

Dağlar, çöller ve okyanuslar

önceleri bizi ayırdı

fakat şimdi ses hızını aşan taşıtlarla,

kıtalar arası iletişim ağlarıyla,

uzaydan alınan sinyallerle aşılıyorlar;

aylarca yol giden karavanlarla değil.

Elbette bunların hiçbiri

çabalarıyla İpek Yolu'nu,

tarihin ilk dünya çapındaki ağını
yaratan kültürler olmaksızın

mümkün olamazdı.