Put svile: prva "svetska mreža" u istoriji - Šenon Haris Kastelo (Shannon Harris Castelo)

Pogledajte celu lekciju: http://ed.ted.com/lessons/the-silk-road-history-s-first-world-wide-web-shannon-harris-castelo

Pomoću moderne tehnologije, globalna razmena robe i ideja može se realizovati samo jednim klikom, ali šta je bilo pre 2000 godina? Šenon Haris Kastelo razotkriva istoriju Puta svile, dugog 8000km, mreže mnogobrojnih puteva gde je korišćen zajednički jezik trgovine da bi se glavna svetska naselja povezala, nit po nit.

Lekcija: Šenon Haris Kastelo; animacija: - Stef Li.

Bankar u Londonu šalje
poslednji tržišni izveštaj

svojim kolegama u Hong Kongu
za manje od sekunde.

Samo jednim klikom, mušterija u Njujorku

naručuje elektroniku iz Pekinga,

transportovanu preko okeana
u nekoliko dana

teretnim avionom ili brodom.

Obim i brzina kojom se
robe i informacije

kreću planetom,
jedinstvene su u istoriji.

Ali globalna razmena je starija
nego što mislimo,

doseže preko 2000 godina unazad,
putanjom od oko 8000 km,

poznatom kao "Put svile".

Put svile nije jedan put,

već mreža više puteva

koji su se postepeno pojavljivali
tokom vekova,

povezivajući se sa raznim naseljima,
i jedni sa drugima,

nit po nit.

Prve poljoprivredne civilizacije su
smeštene u izolovanim mestima

oko plodnih rečnih dolina,

njihovo putovanje je bilo
ograničeno okolnim terenom

i strahom od nepoznatog.

Ali kako su se razvijali,

otkriili su da su aridne
pustinje na njihovim granicama

bile nastanjene, ne demonima
iz narodnih priča,

već nomadskim plemenima na konjima.

Skiti, koji su se kretali
od Mađarske do Mongolije,

su stupili u kontakt sa civilizacijom

Grčke, Egipta, Indije i Kine.

Ovi susreti su često bili nasilni.

Ali i kroz napade i sukobe,

kao i sa trgovinom
i zaštitom trgovaca na putu

u zamenu za carinu,

nomadi su počeli da razmenjuju
robu, ideje i tehnologiju

između naroda koji
nisu bili u direktnom kontaktu.

Jedan od najvažnijih
ogranaka ove mreže puteva

je bio persijski Kraljevski put,

kojeg je završio Darije prvi,
u petom veku pre nove ere.

Pružajući se bllizu 3000 km,
od reke Tigar do Egejskog mora,

njegove redovne usputne stanice
omogućavale su da roba i poruke

putuju oko 1/10 vremena koje je inače
bilo potrebno jednom putniku.

Sa osvajanjem Persije Aleksandra Velikog,

i širenjem do Centralne Azije kroz
osvajanje gradova kao što je Samarkand,

i osnivanje novih kao što je
Aleksandrija Eshata,

mreža grčke, egipatske, persijske i
indijske kulture i trgovine

se pružala istočnije nego ikada,

gradeći temelj mosta
između Kine i zapada.

Ljudi su ovo shvatili
u drugom veku pre nove ere,

kada je ambasador
po imenu Šeng Čian,

poslat da pregovara
sa nomadima na zapadu,

vratio vladaru
dinastije Han sa pričama

o prefinjenoj civilizaciji,
naprednoj trgovini

i egzotičnoj robi
van zapadnih granica.

Ambasadori i trgovci su poslati

ka Persiji i Indiji da razmene
svilu i žad za konje i pamuk,

zajedno sa vojnicima
da bi osigurali njihov put.

Istočni i zapadni putevi
su se vremenom spojili

u integrisani sistem
preko čitave Evroazije,

omogućavajući kulturnu
i trgovinsku razmenu

dalje nego ikada.

Kineska roba je dospela do Rima,

uzrokujući odliv zlata, što je
dovelo do zabrane trgovinom svile,

dok je rimsko staklo bilo
visoko cenjeno u Kini.

Vojne ekspedicije u Centralnoj Aziji,

takođe su praćene susretima
kineskih i rimskih vojnika.

Moguće je da je tako preneta
veština upravljanja samostrelom

u zemlje zapada.

Potražnja za egzotičnom i stranom robom

i profitom koju je donosila,

očuvala je sve delove
Puta Svile netaknutim,

čak i kada se raspalo
Rimsko carstvo.

a kineske dinastije pale
i bile ponovo osnovane.

Čak i mongolske horde,
poznate po pljačkama i otimanju,

aktivno su štitile trgovinske rute,
umesto da ih ometaju.

Zajedno sa robom, ove rute
su isto tako omogućile

razmenu tradicije, izuma,
ideologija i jezika.

Osnovan u Indiji,
budizam je migrirao u Kinu i Japan,

da bi tamo postao
dominantna religija.

Islam se širio od Arabijskog
poluostrva do Južne Azije,

mešajući se sa narodnim verovanjima,

i vodeći do novih religija,
kao što je sikizam.

Barut je pronašao svoj put
od Kine do Srednjeg istoka,

i tako skovao budućnost Osmanskog,
Safavidskog i Mogulskog carstva.

Na neki način, uspeh Puta svile
je vodio do njegove propasti,

jer su nove pomorske tehnologije,
kao što je kompas,

pronašle put do Evrope, čineći
stare kopnene puteve zastarelim.

U međuvremenu, propast
Mongolskog carstva

je praćen povlačenjem Kine
iz međunarodne trgovine.

Bez obzira na to što stare
veze i putevi nisu potrajali,

promenili su svet zauvek,

i nije bilo moguće vratiti se unazad.

Evropljani su, tragajući
za novim morskim putevima

i bogatstvom koje
je čekalo u Istočnoj Aziji,

doveli do velikih geografskih otkrića,

i širenja do Afrike i Amerike.

Danas, globalna povezanost oblikuje
naše živote kao nikada do sada.

Kanadski potrošači kupuju
majice napravljene u Bangladešu,

japanska publika prati
britanske tv programe,

a Tunižani koriste američki
softver da bi pokrenuli revoluciju.

Uticaj globalizacije na kulturu
i ekonomiju je neosporiv.

Ali bilo koje da su
prednosti i mane,

ovo je daleko od novog fenomena.

I mada su planine,
pustinje i okeani

koje su nas

nekad razdvajale sada lako premostivi
supersoničnim vozilima,

prekookeanskim
komunikacijskim kablovima,

i signalima koji su usmereni
putem svemira,

a ne karavanima koji putuju mesecima,

ništa od toga ne bi bilo moguće

bez pionirskih kultura,

čijim trudom je stvoren Put svile:

prva svetska mreža u istoriji.