Return to Video

Vebanın geçmişi, günümüz hâli ve geleceği - Sharon N. DeWitte

  • 0:07 - 0:10
    Mahallenizdeki, şehrinizdeki
    ve hatta ülkenizdeki insanların
  • 0:10 - 0:13
    yarısının öldüğünü düşünün.
  • 0:13 - 0:16
    Kulağa kıyamet konulu bir korku filmi
    gibi gelebilir
  • 0:16 - 0:19
    ama bunlar 14. yüzyılda "Kara Ölüm"
    olarak bilinen
  • 0:19 - 0:23
    bir hastalık salgını sırasında
    gerçekten yaşandı.
  • 0:23 - 0:27
    Çin'den Asya, Orta Doğu, Afrika
    ve Avrupa boyunca yayılarak
  • 0:27 - 0:32
    bu yıkıcı hastalık,
    dünya nüfusunun 5'te 1'ini yok etti
  • 0:32 - 0:36
    ve Avrupa nüfusunun yarısını
    sadece 4 yılda öldürdü.
  • 0:36 - 0:40
    Kara Ölüm hakkındaki etkileyici
    ve anlaşılmaz şeylerden biri de
  • 0:40 - 0:42
    hastalığın yeni bir olgu olmadığı
  • 0:42 - 0:46
    ve insanları yüzyıllardır etkilediğidir.
  • 0:46 - 0:49
    Bu dönemdeki ve daha önce
    gerçekleşen bir salgın olan
  • 0:49 - 0:54
    M.S 541 yılındaki Justinianos Veba Salgını
    dönemindeki diş ve kemiklerin DNA analizi
  • 0:54 - 0:57
    her iki hastalığında bugünkü
    bubonik vebaya yol açan
  • 0:57 - 1:02
    aynı bakteri olan Yersinia pestis
    tarafından meydana geldiğini gösterir.
  • 1:02 - 1:06
    Bu, aynı patojenden meydana gelen
    aynı hastalığın tarih boyunca
  • 1:06 - 1:10
    tamamen farklı bir şekilde davranıp
    farklı yollarla yayılabileceğini gösterir.
  • 1:10 - 1:14
    Antibiyotik kullanımdan önce bile,
    20. yüzyılın başlarında Hindistan'da
  • 1:14 - 1:18
    meydana gelenler gibi
    modern zamanlardaki ölümcül salgınlar
  • 1:18 - 1:21
    nüfusun %3'ünden fazlasını öldüremedi.
  • 1:21 - 1:25
    Günümüzde veba bölgesel sınırlar
    içinde kalıyor ya da
  • 1:25 - 1:28
    kemirgen pireleri tarafından taşındığı
    için yayılsa bile yavaş yayılıyor.
  • 1:28 - 1:31
    Fakat süratle yayılan Orta Çağ vebası
  • 1:31 - 1:35
    büyük ihtimalle insandan insana geçiyordu.
  • 1:35 - 1:40
    Eski ve modern bubonik veba
    bakterilerinin karşılaştırılması
  • 1:40 - 1:43
    sonucu göze çarpan
    bir genetik fark ortaya çıkmadı,
  • 1:43 - 1:46
    bu da önceki salgınların neden
    bu kadar ölümcül olduğu sırrının
  • 1:46 - 1:50
    bakteride değil,
    hastada yattığını gösterir.
  • 1:50 - 1:52
    Orta Çağ döneminde 300 yıl boyunca,
  • 1:52 - 1:55
    ılıman iklim ve tarımsal gelişmeler
  • 1:55 - 1:59
    nüfusun Avrupa boyunca
    artmasına neden oldu.
  • 1:59 - 2:01
    Ama beslenmek zorunda olan bu kadar
  • 2:01 - 2:04
    insan yüzünden bu ılıman dönem
    felaketlere yol açmaya başladı.
  • 2:04 - 2:07
    İşgücü arzı çok olmasına rağmen
    maaşlar azdı
  • 2:07 - 2:10
    ve yüksek doğum oranı
    ile düşük üretim birleştiğinde
  • 2:10 - 2:13
    toprağın nüfusunu
    destekleyemediği ortaya çıktı.
  • 2:13 - 2:16
    Sonuç olarak 14. yüzyıldaki çoğu
    Avrupalının yaşam standartları düştü.
  • 2:16 - 2:19
    Bu da kıtlığa, yoksulluğa
    ve hastalığa neden oldu.
  • 2:19 - 2:25
    Ve onları hastalıklara karşı
    savunmasız bıraktı.
  • 2:25 - 2:28
    Gerçekten de veba kurbanlarının
    Londra'daki iskeletleri incelendiğinde
  • 2:28 - 2:33
    kötü beslenmenin ve daha önceden var olan
    diğer hastalıkların işaretlerini görürüz.
  • 2:33 - 2:37
    Veba tarafından meydana gelen yıkım
    insanlığı iki yönde değiştirdi.
  • 2:37 - 2:40
    Toplumsal açıdan,
    nüfusun hızlı şekilde yok olması
  • 2:40 - 2:44
    Avrupa'nın ekonomik durumda
    önemli değişimlere yol açtı.
  • 2:44 - 2:46
    Daha fazla yiyecek, toprak olması
  • 2:46 - 2:50
    ve hayatta kalan çiftçilerle işçilere daha
    iyi para ödenmesi insanların daha iyi
  • 2:50 - 2:55
    beslenip uzun yaşamasını sağladı ki
    mezarlıklardaki sayımlar bunu destekler.
  • 2:55 - 2:59
    Yüksek yaşam standartları ayrıca
    sosyal hareketliliği yükseltti,
  • 2:59 - 3:03
    feodalizmi azalttı ve en sonunda
    politik reformlara neden oldu.
  • 3:03 - 3:07
    Ama vebanın ayrıca
    önemli bir biyolojik etkisi de oldu.
  • 3:07 - 3:10
    Bu kadar zayıf ve hassas insanın
    bir anda ölmesi
  • 3:10 - 3:14
    geriye belki de hayatta kalanların
    kurtulmasını sağlayan genlerin de
  • 3:14 - 3:17
    yer aldığı farklı gen
    havuzlarından insanlar bıraktı.
  • 3:17 - 3:20
    Ve bu tipteki mutasyonlar
    veba ile aynı şekilde çalışan
  • 3:20 - 3:23
    birçok mikroba karşı
    bağışıklık sağladığı için
  • 3:23 - 3:27
    araştırmalar vebanın genetik sonuçlarının
  • 3:27 - 3:29
    çoğunlukla yararlı olduğunu gösteriyor.
  • 3:29 - 3:32
    Günümüzde veba ölçüsünde
    bir salgın olasılığı
  • 3:32 - 3:36
    antibiyotikler sayesinde
    ortadan kaldırılmıştır.
  • 3:36 - 3:41
    Fakat bubonik veba her yıl dünya çapında
    birkaç bin insanı öldürmeye devam ediyor
  • 3:41 - 3:43
    ve yakınlarda ilaca dirençli
    yeni bir türün doğması
  • 3:43 - 3:46
    karanlık günlerin
    geri dönebileceğini gösteriyor.
  • 3:46 - 3:49
    Vebanın nedenleri ve sonuçları
    hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak
  • 3:49 - 3:53
    sadece geçmişin dünyamızı nasıl
    etkilediğini anlamak için değil,
  • 3:53 - 3:57
    ayrıca gelecekteki bir salgından
    kurtulmamız açısından da önemli.
Title:
Vebanın geçmişi, günümüz hâli ve geleceği - Sharon N. DeWitte
Description:

Tüm dersi görüntüle: http://ed.ted.com/lessons/the-past-present-and-future-of-the-bubonic-plague-sharon-n-dewitte

14. yüzyılda dünya nüfusunun 5'te 1'ini yok eden bubonik vebası bugün hâlâ aramızda fakat artık yılda sadece birkaç bin can alıyor. Rakamlar nasıl bu şekilde düştü? Sharon N. DeWitte veba'nın nedenlerini ve sonuçlarını inceliyor ve bu tür bilgilerin gelecekte bize salgınları önlemede ne tür yardımlar sağlayacağını açıklıyor.

Ders: Sharon N. DeWitte
Animasyon: Steff Lee
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:13

Turkish subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.