Mój rok z czytaniem książek z każdego kraju na świecie.

Ann Morgan uważała się za osobę oczytaną do czasu, gdy odkryła "ogromny martwy punkt" na swojej półce z książkami. Pomiędzy wielością angielskich i amerykańskich autorów, było bardzo niewiele prac autorów spoza angielskojęzycznego świata. W związku z tym, postawiła sobie ambitny cel: w ciągu roku przeczytać jedną książkę z każdego kraju na świecie. Obecnie nakłania innych anglofilów do czytania przekładów, a wydawców zachęca, żeby postarali się dostarczać nam więcej klejnotów literatury obcej. Interaktywną mapę jej czytelniczych podróży można zgłębić tutaj: go.ted.com/readtheworld

Podobno można o kimś dużo powiedzieć,

patrząc na jego półki z książkami.

Co moje półki z książkami mówią o mnie?

Kiedy spytałam oto siebie kilka lat temu,

dokonałam niepokojącego odkrycia.

Zawsze myślałam o sobie
jako o kimś dość kulturalnym,

jako o kosmopolitce.

Ale moje półki z książkami
opowiedziały inną historię.

Prawie wszystkie tytuły

były autorów brytyjskich
lub północno-amerykańskich,

nie było żadnego przekładu.

Odkrycie tego kulturalnego
martwego punktu w lekturach

było niemałym szokiem.

Na tę myśl poczułam prawdziwy wstyd.

Wiedziałam, że gdzieś tam jest
wiele niesamowitych opowieści

autorów w innych językach.

Zasmuciła mnie myśl,
że przez swoje czytelnicze nawyki

nigdy ich nie spotkam.

Postanowiłam zlecić sobie

intensywny kurs światowego czytania.

2012 był międzynarodowym rokiem
dla Zjednoczonego Królestwa,

to był rok olimpiady w Londynie.

Zrobiłam z niego ramę czasową

na próbę przeczytania powieści,
zbioru krótkich opowiadań

lub wspomnień z każdego kraju na świecie.

I tak zrobiłam.

To było bardzo ekscytujące,

nauczyłam się niezwykłych rzeczy,

nawiązałam wspaniałe kontakty,

którymi chcę się z wami podzielić.

Ale zaczęło się od kilku
problemów praktycznych.

Istnieje wiele list krajów świata.

Ustaliłam, że do swojego projektu

posłużę się listą narodów ONZ,

dodając Tajwan,

co dało mi ostatecznie 196 krajów.

Obmyśliłam, jak dopasować
czytanie i pisanie bloga

o około 4 książkach na tydzień,

pracując 5 dni w tygodniu.

i zrozumiałam, że mogę mieć kłopot

z uzyskaniem książek
po angielsku z każdego kraju.

Tylko około 4,5 % literatury
publikowanej każdego roku

w Anglii to tłumaczenia.

Liczby te są podobne dla większości
anglojęzycznego świata.

Mimo że odsetek przekładów publikowanych

w wielu innych krajach jest dużo większy.

4,5 % to wystarczająco mało, żeby zacząć,

Czego te liczby nie mówią?

Większość tych książek pochodzi z krajów

z silnymi sieciami wydawniczymi

i wieloma specjalistami,
przygotowanymi, by sprzedać je

angielskojęzycznym wydawnictwom.

Przykładowo, choć ponad 100 książek
jest tłumaczonych z francuskiego

i publikowanych w Anglii co roku,

większość z nich pochodzi z takich krajów
jak Francja i Szwajcaria.

Francuskojęzyczna Afryka

rzadko ma pole do popisu.

W rezultacie jest całkiem dużo państw,

nie mających wcale lub mało
literatury po angielsku.

Ich książki pozostają
niewidoczne dla czytelników

najczęściej publikowanych języków.

Kiedy zaczęłam czytanie świata,

największym wyzwaniem było to,

że nie wiedziałam, gdzie zacząć.

Przez całe życie czytając
prawie wyłącznie brytyjskie

i północnoamerykańskie książki,

nie miałam pojęcia,
jak znajdować opowieści

i wybierać je z większej reszty świata.

Nie wiem, jak znaleźć opowieść z Suazi.

Nie znam dobrej powieści z Namibii.

Nie ma co ukrywać,

byłam beznadziejnym literackim ksenofobem.

Jakim cudem zamierzałam czytać świat?

Zamierzałam prosić o pomoc.

W październiku 2011 zarejestrowałam blog

ayearofreadingtheworld.com,

i wysłałam krótki apel przez internet.

Wytłumaczyłam, kim jestem,

jak wąski jest mój horyzont czytelniczy,

prosiłam każdego zainteresowanego

o zostawienie podpowiedzi,

co czytać z innych części planety.

Nie miałam pojęcia,
czy kogoś to zainteresuje,

ale już po kilku godzinach

ludzie zaczęli się kontaktować.

Na początku przyjaciele i koledzy.

Później przyjaciele przyjaciół.

Bardzo szybko obcy.

Cztery dni po zamieszczeniu apelu

dostałam wiadomość
od Rafidy z Kuala Lumpur.

Powiedziała, że mój projekt
bardzo jej przypadł do gustu

i czy mogłaby w lokalnej
anglojęzycznej księgarni

kupić dla mnie malezyjską książkę
i mi ją przesłać?

Zgodziłam się entuzjastycznie

i kilka tygodni później

przybyła paczka zawierająca
nie jedną, ale dwie książki,

wybór Rafidy z Malezji

i książkę z Singapuru,
którą też dla mnie wybrała.

Wtedy byłam zdumiona,

że ktoś obcy, mieszkający
prawie 10 000 km stąd,

dokłada wszelkich starań, by pomóc komuś,

kogo pewnie nigdy nie spotka.

Życzliwość Rafidy okazała się
być stałym wzorcem.

Wielokrotnie ludzie robili wszystko,
aby mi pomóc.

Niektórzy podejmowali się
badań w moim imieniu,

inni zbaczali z trasy na wakacjach
i w podróżach służbowych,

żeby iść dla mnie do księgarni.

Okazuje się, że jeśli chcesz czytać świat,

jeśli chcesz doświadczyć tego
z otwartym umysłem,

świat ci pomoże.

Jeśli chodzi o kraje

z niewielką lub żadną komercyjnie
dostępną literaturą po angielsku,

posuwano się jeszcze dalej.

Książki często nadchodziły
z zaskakujących źródeł.

Moja panamska lektura dotarła
dzięki konwersacji

z Kanałem Panamskim na Twitterze.

Tak, Kanał Panamski ma konto na Twitterze.

Kiedy twittowałam o moim projekcie,

podpowiedziano mi, by poszukać

pracy panamskiego autora,
Juana Davida Morgana.

Znalazłam stronę Morgana
i wysłałam mu wiadomość,

pytając, czy któraś
z jego hiszpańskich powieści

była przetłumaczona na angielski.

Powiedział, że nic nie było wydane,

ale miał nieopublikowane tłumaczenie

swojej powieści "Złoty koń".

Przesłał mi to mailem

i stałam się pierwszą czytelniczką

tej książki po angielsku.

Morgan nie był jedynym mistrzem słowa,

dzielącym się w ten sposób swoją pracą.

Od Szwecji do Palau,

pisarze i tłumacze wysłali mi
samopublikowane ksiązki

i niepublikowane manuskrypty,

odrzucone przez angielskich wydawców

lub już niedostępne,

dając mi uprzywilejowany dostęp
do wymyślonych światów.

Czytałam między innymi

o południowoafrykańskim królu Ngungunhane,

który dowodził powstaniem
przeciw Portugalii w XIX wieku,

o rytuałach małżeńskich w odległej wiosce

na wybrzeżu Morza Kaspijskiego
w Turkmenistanie.

Poznałam kuwejcką odpowiedź
na Bridget Jones.

(Śmiech)

Czytałam o orgii w drzewie w Angoli.

Najbardziej niesamowity przykład trudu,

jaki ludzie byli w stanie ponieść,

żeby pomóc mi czytać świat,

nadszedł pod koniec moich poszukiwań,

gdy próbowałam znaleźć książkę
z małych portugalskojęzycznych

Wysp Świętego Tomasza
i Książęcej w Afryce.

Po kilku miesiącach poszukiwań

angielskiego tłumaczenia
książki z tego państwa,

zostało mi tylko sprawdzić,

czy da się zamówić
zupełnie nowe tłumaczenie.

Byłam pełna wątpliwości,

czy ktoś byłby gotowy mi w tym pomóc

i poświęcić na to czas.

W ciągu tygodnia od zamieszczenia
wezwania na Twitterze i Facebooku

dla osób znających portugalski

miałam więcej chętnych
niż mogłam zaangażować w projekt,

w tym Margaret Jull Costa,
liderkę w swojej dziedzinie,

która przetłumaczyła pracę
noblisty, Jose Saramago.

Z dziewięcioma ochotnikami

znalazłam książkę autora
z Wyspy Św. Tomasza,

którą kupiłam w odpowiedniej
liczbie egzemplarzy.

To jest jeden z nich.

Wysłałam kopię każdemu z wolontariuszy.

Każdy wybrał kilka krótkich
opowieści z tego zbioru

i zgodnie z obietnicą
przysłał tłumaczenie.

W sześć tygodni miałam całą książkę.

Przez rok czytania świata
często przekonywałam się,

że moja niewiedza i szczerość
wobec własnych ograniczeń

stały się wielką okazją.

Jeśli chodzi o Wyspy
Św. Tomasza i Książęcą,

była to okazja nie tylko
do nauczenia się czegoś nowego

i odkrycia nowego zbioru opowieści,

ale także do zbliżenia
do siebie grupy ludzi

i umożliwienia im wspólnego
kreatywnego wysiłku.

Moja słabość stała się siłą projektu.

Książki przeczytane przez ten rok
otworzyły mi oczy na wiele spraw.

Ci, którzy lubią czytać, wiedzą,

że książki dają niezwykłą siłę
porzucania światopoglądu

i przyjmowania innego,

żeby choć przez chwilę

spojrzeć na świat innymi oczami.

To może być niewygodne doświadczenie,

szczególnie, jeśli czytasz książkę

kultury o całkiem innych
wartościach niż twoje.

Może to być jednak też bardzo pouczające.

Zmaganie się z obcymi ideami
może pomóc rozjaśnić twój sposób myślenia.

Może ukazać martwe punkty

w sposobie postrzegania świata.

Patrząc na angielskojęzyczną literaturę,

w której wyrastałam,

zaczęłam dostrzegać jej ograniczenia

w porównaniu do bogactwa,
jakie oferuje świat.

Wraz z przekładanymi stronami

zaczęło się dziać również coś innego.

Stopniowo długa lista krajów,
z jaką zaczęłam, zmieniła się

z suchego, akademickiego rejestru miejsc

w żywe, oddychające całości.

Nie chcę sugerować, że w ogóle da się

otrzymać wszechstronny obraz kraju
z lektury jednej książki.

Ale zbiorowo opowieści,
które przeczytałam w tym roku,

ożywiły mnie, ukazując bogactwo,

różnorodność, złożoność
naszej niezwykłej planety.

Tak jakby te światowe opowieści

i trud poniesiony przez ludzi,
by pomóc mi je przeczytać,

nadały im rzeczywistych wymiarów.

Obecnie, kiedy patrzę na półki z książkami

czy przeglądam je na czytniku,

opowiadają one nieco inną historię.

Jest to opowieść o sile,
jaką mają książki w łączeniu nas

przez polityczne, geograficzne,
kulturowe, społeczne i religijne różnice.

Jest to bajka o potencjale
istot ludzkich do wspólnej pracy.

I jest to świadectwo

niezwykłych czasów,
gdzie dzięki internetowi

łatwiej niż kiedykolwiek dotąd

dzielić się opowieścią,
światopoglądem, książką

z kimś, kogo nigdy nie spotkamy,
po drugiej stronie planety.

Mam nadzieję, że jest to opowieść
na wiele nadchodzących lat.

Oraz że dużo więcej osób się przyłączy.

Czytając bardziej wszechstronnie,
zachęcimy wydawców

do tłumaczenia większej ilości książek,

a my staniemy się bogatsi.

Dziękuję.

(Brawa)