Mijn jaar lezen: één boek uit ieder land van de wereld

Ann Morgan beschouwde zichzelf als belezen -- totdat ze de 'enorme culturele blinde vlek' in haar boekenkast ontdekte. Tussen alle Engelse en Amerikaanse auteurs stonden maar weinig werken van schrijvers buiten het Engelstalige gebied. Dit leidde tot een ambitieus plan: in een jaar tijd één boek uit ieder land van de wereld lezen. Nu moedigt ze andere Engelstaligen aan om vertaalde werken te lezen zodat uitgevers meer hun best gaan doen om buitenlandse literatuur naar hun landen te brengen. Interactieve kaarten van haar lees-avontuur vind je hier: go.ted.com/readtheworld

Er wordt vaak gezegd
dat je veel over mensen kan leren

door te kijken naar hun boekenkast.

Wat zegt mijn boekenkast over mij?

Toen ik mezelf een paar jaar geleden
die vraag stelde,

ontdekte ik iets zorgwekkends.

Ik vond mezelf altijd
een behoorlijk ontwikkeld

en kosmopolitisch type.

Maar mijn boekenkast
liet iets heel anders zien.

Bijna al mijn boeken

waren geschreven door Britse
of Amerikaanse auteurs,

er stond bijna geen enkel
vertaald boek tussen.

Het ontdekken van deze enorme
culturele blinde vlek in wat ik las

was een behoorlijke schok.

En toen ik erover nadacht,
vond ik het eigenlijk heel jammer.

Ik wist dat er waarschijnlijk
heel veel geweldige verhalen waren

van schrijvers die in andere talen
dan het Engels werkten.

Ik vond het zo zonde dat ik,
vanwege mijn leesgewoonten,

die boeken nooit zou leren kennen.

Dus ik besloot om mezelf

een intensieve cursus
mondiaal lezen voor te schrijven.

2012 zou een heel internationaal
jaar worden voor Groot-Brittanië:

de Olympische Spelen waren in Londen.

Dus ik besloot dat dat
mijn tijdsbestek zou zijn,

waarin ik een roman,
een verhalenbundel

of een memoire zou lezen
uit ieder land van de wereld.

En dat heb ik gedaan.

Het was heel leuk,

ik heb opvallende dingen geleerd

en fantastische contacten gelegd,

die ik hier met jullie wil delen.

Maar het begon met een paar
praktische problemen.

Eerst bepaalde ik welke van de talloze
lijsten met landen in de wereld

ik voor mijn project zou kiezen,

en besloot om de lijst van de VN te nemen,

plus Taiwan,

wat leidde tot een totaal van 196 landen.

Toen verzon ik een manier
om ongeveer vier boeken per week

te kunnen lezen én erover bloggen

naast mijn fulltime baan.

Vervolgens zag ik onder ogen dat ik
misschien niet eens van ieder land

een boek in het Engels zou kunnen krijgen.

Slechts zo'n 4,5 procent van de literatuur
jaarlijks gepubliceerd in het VK,

zijn vertalingen,

en dat percentage is ongeveer hetzelfde
in andere Engelstalige landen.

De proportie van vertaalde boeken

uitgegeven in veel andere landen,
is echter veel hoger.

4,5 procent is om te beginnen
al niet veel,

maar wat dat cijfer niet laat zien

is dat veel van die boeken
afkomstig zijn uit landen

met sterke uitgeversnetwerken

en talloze vakmensen
die klaarstaan om die boeken

aan Engelstalige uitgeverijen te verkopen.

Er worden bijvoorbeeld jaarlijks
ruim 100 Franstalige boeken

vertaald en uitgegeven in het VK,

maar de meeste daarvan komen
uit landen als Frankrijk en Zwitserland.

Franstalig Afrika echter,

komt bijna nooit aan bod.

Al met al is van behoorlijk wat landen

misschien weinig of geen literatuur

in het Engels te koop.

Hun boeken blijven onzichtbaar voor hen

die enkel in 's werelds
meest gepubliceerde taal lezen.

Maar de allergrootste uitdaging

van het rond de wereld lezen was,

dat ik niet wist waar ik moest beginnen.

Mijn hele leven had ik bijna alleen
Britse en Amerikaanse boeken gelezen

en ik had geen idee hoe ik aan verhalen
uit de rest van de wereld kon komen

en hoe ik eruit moest kiezen.

Ik zou niet weten hoe ik
aan een verhaal uit Swaziland kon komen.

Ik kende geen enkel goed boek uit Namibië.

Ik kon er niet omheen --

ik was een achterlijke literaire xenofoob.

Hoe zou ik dan ooit
de wereld rond kunnen lezen?

Ik moest wel om hulp gaan vragen.

Dus in oktober 2011 begon ik mijn blog,

ayearofreadingtheworld.com,

waarin ik online een korte oproep deed.

Ik legde uit wie ik was,

wat voor eenzijdige leeservaring ik had

en ik vroeg aan iedereen die dat wilde

een bericht achter te laten met suggesties

voor boeken die ik kon lezen.

Ik had geen idee of er ook maar iemand
geïnteresseerd zou zijn,

maar binnen enkele uren
nadat ik dat bericht had geplaatst,

kwamen er al reacties binnen.

Om te beginnen van vrienden en collega's.

Toen van vrienden van vrienden.

En vrij snel daarna, van onbekenden.

Vier dagen nadat ik
het bericht online had gezet

kreeg ik een reactie van een vrouw.
Rafidah, uit Kuala Lumpur.

Ze zei dat mijn project
haar heel leuk leek

en vroeg of ze bij een lokale winkel
met Engelstalige boeken

mijn Maleisische boek mocht uitzoeken
en het naar me toesturen?

Ik nam het aanbod enthousiast aan

en een paar weken later

kreeg ik een pakketje met niet één,
maar twee boeken --

Rafidahs keuze uit Maleisië

en een boek uit Singapore,
dat zij ook voor me had uitgezocht.

Ik was destijds verbaasd

dat een wildvreemde,
meer dan 9.500 km verderop,

zoveel moeite deed voor iemand

die ze waarschijnlijk nooit zou ontmoeten.

Maar Rafidahs vriendelijke gebaar
bleek kenmerkend te zijn voor dat jaar.

Steeds opnieuw deden mensen moeite
om mij te helpen.

Sommigen verrichtten speurwerk voor me.

Anderen gingen tijdens
hun vakanties en zakenreizen

speciaal voor mij naar een boekhandel.

Het blijkt dat als je
rond de wereld wilt lezen,

en deze met een open blik
tegemoet treedt,

dat de wereld jou dan helpt.

In landen waar weinig of geen
Engelstalige literatuur te koop is,

gingen mensen zelfs nog verder.

De herkomst van mijn boeken
was vaak verrassend.

Mijn Panamese boek bijvoorbeeld,
kreeg ik na een gesprek

op Twitter met het Panamakanaal.

Ja, het Panamakanaal
heeft een Twitteraccount.

Ik zond er een bericht
over mijn project naartoe

en kreeg de suggestie
op zoek te gaan naar het werk

van de Panamese auteur Juan David Morgan.

Ik vond Morgans website
en stuurde hem een bericht.

Ik vroeg of een van zijn
Spaanstalige romans

vertaald was in het Engels.

Hij zei dat er geen vertaling
was uitgegeven,

maar dat hij wel een
ongepubliceerde vertaling had

van zijn roman 'Het gouden paard'.

Hij mailde die naar me,

waardoor ik als een van de eerste mensen

dat boek in het Engels kon lezen.

Morgan was trouwens
zeker niet de enige schrijver

die zijn werk zo met mij deelde.

Van Zweden tot Palau,

stuurden schrijvers en vertalers
mij zelf-gepubliceerde boeken

en ongepubliceerde manuscripten

die niet waren opgemerkt
door de Engelstalige uitgevers

of die niet langer verkrijgbaar waren.

Dit gunde mij een blik
in enkele bijzondere fantasiewerelden.

Ik las bijvoorbeeld

over de Zuid-Afrikaanse koning
Ngungunhane, die het verzet

tegen de Portugezen leidde in de 19e eeuw.

Over huwelijksrituelen
in een afgelegen dorp

aan de kust van de Kaspische Zee
in Turkmenistan.

Ik ontdekte de Bridget Jones van Koeweit.

(Gelach)

En ik las over een orgie
in een boom in Angola.

Maar misschien
het meest bijzondere voorbeeld

van hoe ver mensen gingen
om mij hulp te bieden

bij het rond de wereld lezen,

kwam aan het einde van mijn tocht,

toen ik op zoek was naar een boek
uit het hele kleine, Portugeestalige

Afrikaanse eilandenrijk
São Tomé en Príncipe.

Na maandenlang alles gedaan te hebben

om een boek van dit land te vinden
dat vertaald was in het Engels,

leek mijn allerlaatste mogelijkheid

om te proberen iets speciaal voor mij
te laten vertalen.

Ik had sterke twijfels

of iemand dat zou willen doen --

of iemand zijn tijd
aan zoiets zou willen besteden.

Maar minder dan een week nadat ik
een oproep op Twitter en Facebook

had geplaatst voor Portugeestaligen,

had ik reacties van meer mensen
dan er aan het project konden meedoen,

inclusief Margaret Jull Costa,
vooraanstaand in haar vakgebied --

ze heeft het werk van Nobelprijswinnaar
José Saramago vertaald.

Toen ik negen vrijwilligers had,

vond ik een boek
van een Santomese schrijver

waarvan ik online
genoeg exemplaren kon kopen.

Dit is er één van.

Ik stuurde alle vrijwilligers
een exemplaar toe.

Iedereen nam een paar korte verhalen
voor zijn rekening,

iedereen hield zich aan zijn woord,
stuurde de vertalingen terug

en binnen zes weken
kon ik het complete boek lezen.

Het was toen, net als zo vaak
tijdens mijn jaar rond de wereld lezen,

dat mijn gebrek aan kennis
en mijn openheid over mijn beperkingen

werden omgezet in een enorme kans.

In het geval van São Tomé en Príncipe

omvatte die kans niet alleen

iets nieuws leren
en nieuwe verhalen ontdekken,

maar ook het samenbrengen
van een groep mensen

en het mogelijk maken
van een gezamenlijke creatieve klus.

Mijn zwakke punt was de kracht
van het project geworden.

De boeken die ik dat jaar heb gelezen
hebben echt mijn ogen geopend.

Zoals iedereen
die van lezen houdt wel weet,

hebben boeken de buitengewone kracht
om je mee te voeren

in de gedachten van iemand anders

zodat je, voor even tenminste,

de wereld door andere ogen ziet.

Dat kan ongemakkelijk voelen,

vooral als je een boek leest

uit een cultuur met waarden
die sterk verschillen van de jouwe.

Maar het kan ook groot inzicht bieden.

Het worstelen met onbekende ideëen
kan onze gedachten verhelderen.

Het kan ook blinde vlekken blootleggen

met betrekking tot hoe je de wereld zag.

Toen ik terugkeek naar
veel van de Engelstalige literatuur

waar ik mee opgroeide bijvoorbeeld,

zag ik in hoe beperkt het meeste ervan was

vergeleken bij de rijkdom
die de wereld te bieden heeft.

En in de loop van de tijd

gebeurde er nog iets.

Stukje bij beetje

veranderde die lange lijst met landen
waar ik het jaar mee begonnen was,

van een droge, feitelijke lijst
met plaatsnamen

in authentieke, levende eenheden.

Ik wil natuurlijk niet suggereren
dat het mogelijk is

een volledig beeld van een land te krijgen
door één boek te lezen.

Maar alles bij elkaar opgeteld
stelden de verhalen die ik dat jaar las,

me meer open dan ooit

voor de rijkdom, diversiteit en complexiteit
van onze bijzondere aardbol.

Alsof de verhalen van de wereld

en de mensen die mij zo hadden geholpen,
waardoor ik ze kon lezen,

deze werkelijker hadden gemaakt.

Als ik nu naar mijn boekenkast kijk,

of de werken op mijn e-reader bekijk,

vertellen ze een heel ander verhaal.

Het verhaal van de kracht
die boeken hebben om ons te verbinden

over politieke, geografische, culturele,
sociale en religieuze grenzen heen.

Het vertelt hoe mensen de potentie
hebben om samen te werken.

En het toont

in welk een bijzondere tijd we leven.

Dankzij internet is het nu
eenvoudiger dan ooit tevoren

om als vreemdeling een verhaal,
een wereldbeeld, een boek te delen

met iemand die je misschien nooit ontmoet,
aan de andere kant van de wereld.

Het is hopelijk een verhaal
dat ik nog vele jaren zal lezen.

En ik hoop dat veel mensen gaan meedoen.

Als iedereen veelzijdiger leest,

worden uitgevers gestimuleerd
om meer boeken te vertalen,

en daar worden we allemaal rijker van.

Dank je wel.

(Applaus)