Hipokampus çıkarılırsa ne olur? - Sam Kean

Henry Molaison (şimdilerde yaygın olarak H.M diye bilinir) bir kazada kafatasını çatlattı ve bayılıp nöbet geçirmeye başladı. Gözüpek bir cerrah olan Dr. William Skoville onu tedavi etmek için yaptığı bir girişimde, H.M.'nin hipokampusunu çıkardı. Neyse ki nöbetleri kayboldu ama yanında uzun süreli belleğini de götürdü. Sam Kean H.M.'nin beyin ve bellek hakkında bize öğrettiği her şeyi detaylandıran bu dudak uçuklatan tıbbi vakanın üzerinden geçiyor.
Anlatım Sam Kean tarafından, animasyon Anton Bogaty tarafından hazırlandı.

1 Eylül 1953'te William Scoville,

bir döndürme kolu ile basit bir
matkap testere kullanarak

genç bir adamın kafatasını deldi
ve beyninin önemli parçalarını çıkarıp

metal bir tüpe emdirdi.

Bu, bir korku filmi sahnesinden ya da
çirkin bir adli rapordan alıntı değildi.

Dr. Scoville zamanının en ünlü
beyin cerrahlarından biriydi.

Genç adamsa beynin nasıl
çalıştığına ışık tutmamızı sağlayan,

'H.M.' olarak bilinen meşhur hasta,
Henry Molaison'dı.

Henry çocukken bir kazada kafatasını
çatlatmıştı; sonrasında nöbet geçirmeye,

bayılmaya, bedensel işlevlerinin
kontrolünü kaybetmeye başladı.

Sık nöbetlere yıllarca dayandıktan
hatta okulu bıraktıktan sonra

umutsuz genç adam,
riskli ameliyatlarıyla bilinen

gözü pek Dr. Scoville'a gitti.

Kısmi lobotomiler; zihinsel işlevlerin,

beyindeki ilgili bölgelere bağlı olduğu
düşüncesine dayanarak

akıl hastalarını tedavi etmek için
yıllardır yapılıyordu.

Psikoz hastalarının nöbetlerini azaltmada
bu yöntemi kullanıp başarılı olunca

Scoville, H.M.'nin hipokampusunu
çıkarmaya karar verdi.

Yani duygularla bağlantılı limbik
sistemin bir parçası olduğu bilinen

ancak işlevi bilinmeyen bölümü.

İlk bakışta ameliyat
başarılı geçmiş göründü.

H.M.'nin nöbetleri adeta kayboldu,
karakterinde bir değişme de olmadı;

hatta IQ'su bile yükseldi.

Ama bir sorun vardı: Hafızası.

H.M., son 10 yılının çoğunu
hatırlayamadığı gibi

yeni hatıralar da edinemiyordu.
Hangi günde olduğunu unutuyor,

söylediklerini tekrar ediyor hatta
art arda birkaç öğün yemek yiyordu.

Scoville başka bir uzman olan
Wilder Penfield'a olanları anlattı.

Penfield da evinde garip
ev işleriyle uğraşıp

aynı klasik filmleri, ilk defa izler gibi
izleyen H.M.'yi gözlemlemesi için

Brenda Milner diye bir doktora
öğrencisini görevlendirdi.

Milner'ın bir dizi test
ve görüşmeyle keşfettiği şeyler,

hafızayla ilgili araştırmalara
katkı sağlamakla kalmadı;

hafızanın tanımını da baştan yaptı.

Milner'ın bulgularının ışık tuttuğu
bilgilerden biri şuydu:

H.M. yeni anılar edinemese de
cümlesini bitirebilecek ya da

banyonun yerini bulabilecek kadar
süre bilgileri hafızasında tutabiliyordu.

Milner ona rastgele bir numara verdiğinde

numarayı, sürekli tekrar ederek

15 dakika aklında tutabiliyordu.

Ama 5 dakika sonrasında
testin yapıldığını bile hatırlamıyordu.

Nörologlar; hafızanın tek parça
ve esasen aynı olduğunu,

ve beynin her yerinde
depolandığını düşünüyorlardı.

Milner'ın edinimleri, şu an aşina olunan

kısa ve uzun süreli belleğin
temellerini atmakla kalmayıp

her birinin, beynin farklı bölümlerini
kullandığını da ortaya çıkardı.

Artık biliyoruz ki hatıralar,
birkaç adımda biçimleniyor.

Duyusal veriler; nöronlar tarafından
kalıcı bir şekilde kortekse kopyalanır,

sonra da kortikal sinaptik bağlantıları
güçlendiren özel proteinlerin olduğu

hipokampusa gider.

Eğer olay yeterince güçlüyse

ya da o olayı ilk birkaç gün içinde
belli aralıklarla hatırlarsak

hipokampus o anıyı kalıcı olarak
depolamak için tekrar kortekse yollar.

H.M.'nin zihni ilk izlenimleri
edinebiliyordu

ama anıyı pekiştirecek bir
hipokampus olmadığından

tıpkı kuma yazılan bir yazı gibi
silinip gidiyordu.

Ancak Milner'ın hafızayla ilgili
farkettiği tek şey bu değildi.

Şu an ünlü olan deneyi yaparak
H.M.'den eş merkezli iki yıldızın

arasındaki dar boşluğa üçüncü bir
yıldız çizmesini istedi.

Bunu yaparken de kağıt ve kalemini
bir aynadan görecekti.

Böylesine garip bir testi ilk defa gören
birçok insan gibi

H.M. de çuvalladı.

Ama şaşırtıcı bir şekilde
testi tekrarladıkça

önceki girişimlerini hatırlamamasına
rağmen, gelişme gösterdi.

H.M.'nin bilinçsiz motor merkezi,
bilinçli zihnin unuttuğu şeyi hatırladı.

Milner isim, tarih
ve bilgi belleğinin; bisiklet sürmek

ya da imza atmak için olan
işlemsel bellekten farklı olduğunu buldu.

Bugün biliyoruz ki işlemsel bellek,

bazal ganglion ve beyincikte yer alıyor,

yani H.M.'nin beynindeki
dokunulmayan bölgelerde.

''Bir şeyi bilmek'' ve ''nasıl olduğunu
bilmek'' arasındaki bu fark

o zamandan beri hafıza araştırmalarının
temelini destekliyor.

H.M. çoğu huzurlu geçen bir hayattan sonra
bir bakımevinde 82 yaşında vefat etti.

Yıllarca 100'den fazla nörolog tarafından
muayene olarak

beyni en çok incelenen insan oldu.

Vefatı üzerine beyni korunup
tarandıktan sonra,

nöronlara kadar dijital bir
haritasının çıkarılması için

400.000 kişi tarafından
izlenilen bir yayında

2000 parçaya ayrıştırıldı
ve fotoğraflandı.

Hayatının çoğunu
bir şeyleri unutarak geçirmiş olsa da

H.M. ve hafızayı
anlamaya yönelik katkıları

nesillerce unutulmayacak.