Return to Video

Pse ka rëndësi privatësia

  • 0:01 - 0:04
    Ka një zhanër të tërë videosh YouTube
  • 0:04 - 0:06
    kushtuar rasteve të cilat,
  • 0:06 - 0:08
    jam i sigurt se kushdo në
    këtë sallë i ka provuar.
  • 0:08 - 0:10
    Bëhet fjalë për rastet kur dikush,
  • 0:10 - 0:12
    duke menduar që është vetëm,
  • 0:12 - 0:15
    fillon e sillet paksa haptazi —
  • 0:15 - 0:18
    të kënduar të tërbuar, kërcim tërë tundje,
  • 0:18 - 0:20
    ndonjë veprim të butë seksual —
  • 0:20 - 0:23
    për të zbuluar më pas që,
    në fakt, s’është vetëm,
  • 0:23 - 0:26
    që dikush po e vëzhgon dhe përgjon,
  • 0:26 - 0:28
    zbulim që e bën
  • 0:28 - 0:30
    të ndalë në vend çka po bënte,
  • 0:30 - 0:31
    i tmerruar.
  • 0:31 - 0:34
    Në fytyrën e tij, ndjesia e turpit
  • 0:34 - 0:36
    dhe poshtërimit është e prekshme.
  • 0:36 - 0:38
    Është ndjesia e,
  • 0:38 - 0:39
    “Kjo është diçka që dua ta bëj
  • 0:39 - 0:43
    vetëm kur nuk më sheh njeri.”
  • 0:43 - 0:45
    Ky është thelbi i punës
  • 0:45 - 0:47
    mbi të cilën jam përqendruar tërësisht
  • 0:47 - 0:49
    në 16 muajt e fundit,
  • 0:49 - 0:51
    pyetja pse ka rëndësi privatësia,
  • 0:51 - 0:53
    pyetje që ka lindur
  • 0:53 - 0:56
    në kontekstin e një debati global,
  • 0:56 - 0:59
    shkaktuar nga zbulimet
    e Edward Snowden-it
  • 0:59 - 1:01
    sipas të cilave ShBA-të
    dhe partnerët e tij,
  • 1:01 - 1:03
    fshehurazi krejt botës,
  • 1:03 - 1:05
    e kanë shndërruar Internetin,
  • 1:05 - 1:08
    dikur të mbajtur si një mjet të paparë
  • 1:08 - 1:11
    çlirimi dhe demokratizimi,
  • 1:11 - 1:13
    në një zonë të paparë survejimi
  • 1:13 - 1:17
    masiv dhe pa dallim.
  • 1:17 - 1:19
    Ka një ndjesi të rëndomtë
  • 1:19 - 1:21
    që lind nga ky debat,
  • 1:21 - 1:23
    madje edhe mes personave
    që s’ndihen rehat
  • 1:23 - 1:25
    me survejimin në masë, sipas të cilës
  • 1:25 - 1:27
    nuk ka rrezik të njëmendtë
  • 1:27 - 1:29
    që vjen prej kësaj mësymjeje
    në shkallë të gjerë,
  • 1:29 - 1:33
    ngaqë vetëm ata që merren
    me punë të mbrapshta
  • 1:33 - 1:35
    kanë arsye për të dashur të fshihen
  • 1:35 - 1:37
    dhe të merakosen për privatësinë e tyre.
  • 1:37 - 1:40
    Ky botëkuptim bazohet heshtur
  • 1:40 - 1:42
    në tezën se në botë ka dy lloje njerëzish,
  • 1:42 - 1:44
    njerëz të mirë dhe të këqij.
  • 1:44 - 1:47
    Të këqij janë ata që
    thurin sulme terroriste
  • 1:47 - 1:49
    ose që kryejnë krime të dhunshme,
  • 1:49 - 1:52
    ndaj ka arsye të duan të fshehin sa bëjnë,
  • 1:52 - 1:54
    kanë arsye të merakosen
    për privatësinë e tyre.
  • 1:54 - 1:57
    Përkundrazi, njerëzit e mirë
  • 1:57 - 1:59
    janë ata që shkojnë në punë,
  • 1:59 - 2:02
    kthehen në shtëpi, rritin
    kalamaj, shohin televizor.
  • 2:02 - 2:04
    Internetin e përdorin jo
    për të thurur sulme me bomba
  • 2:04 - 2:07
    por për të lexuar lajmet dhe
    shkëmbyer receta gatimesh
  • 2:07 - 2:09
    apo për të planifikuar lojërat e kalamajve,
  • 2:09 - 2:12
    dhe këta nuk bëjnë asgjë të dëmshme
  • 2:12 - 2:14
    ndaj nuk kanë se ç’të fshehin,
  • 2:14 - 2:16
    as arsye për të pasur frikë
  • 2:16 - 2:18
    se mos i mbikëqyr qeveria.
  • 2:18 - 2:20
    Njerëzit që shprehen kështu
  • 2:20 - 2:23
    i kanë hyrë një valleje tejet të skajshme
  • 2:23 - 2:25
    vetë-nënvlerësimi.
  • 2:25 - 2:26
    Që faktikisht duhet kuptuar kështu,
  • 2:26 - 2:29
    “Kam rënë dakord ta bëj veten
  • 2:29 - 2:31
    një person kaq të padëmshëm dhe për
  • 2:31 - 2:34
    të mos u pasur frikë,
    sa në fakt nuk trembem
  • 2:34 - 2:38
    se mos qeveria e merr vesh se ç’po bëj.”
  • 2:38 - 2:40
    Kjo mendësi, sipas meje,
  • 2:40 - 2:42
    gjeti shprehjen e saj më të kulluar,
  • 2:42 - 2:44
    në një intervistë të 2009-s me
  • 2:44 - 2:47
    CEO-n e Google-it, Eric Schmidt, i cili,
  • 2:47 - 2:49
    i pyetur mbi tërë ato rrugë
    me të cilat kompania e tij
  • 2:49 - 2:52
    po shkakton mësymjen ndaj privatësisë
  • 2:52 - 2:54
    së qindra milionë njerëzve anembanë botës,
  • 2:54 - 2:56
    u shpreh:
  • 2:56 - 2:58
    “Nëse bëni diçka që s’doni
  • 2:58 - 3:00
    ta marrin vesh të tjerët,
  • 3:00 - 3:04
    ndoshta më mirë s’duhet ta bënit fare.”
  • 3:04 - 3:06
    Për këtë mendësi mund
  • 3:06 - 3:08
    të thuhen plot gjëra,
  • 3:08 - 3:11
    e para, njerëzit që thonë se,
  • 3:11 - 3:14
    privatësia s’është kushedi e rëndësishme,
  • 3:14 - 3:16
    nuk e besojnë këtë,
  • 3:16 - 3:18
    dhe rruga se si ta dini që
    s’e besojnë me tërë mend
  • 3:18 - 3:21
    është se, teksa me fjalë thonë
    se privatësia nuk ka rëndësi,
  • 3:21 - 3:24
    me vepra bëjnë çmos të ruajnë
  • 3:24 - 3:27
    privatësinë e tyre të paprekur .
  • 3:27 - 3:29
    Email-in dhe llogaritë e mediave shoqërore
  • 3:29 - 3:31
    i mbrojnë me fjalëkalime,
  • 3:31 - 3:33
    dhomat e gjumit dhe banjat
  • 3:33 - 3:34
    me brava dhe çelësa, hapa
  • 3:34 - 3:37
    të konceptuar që të gjithë
    për t’u penguar të tjerëve
  • 3:37 - 3:40
    hyrjen në çka e konsiderojnë
    si zonë private
  • 3:40 - 3:43
    dhe të dinë ato çka këta
    nuk duan t’i marrin vesh të tjerët.
  • 3:43 - 3:46
    Po i njëjti Eric Schmidt, CEO i Google-it,
  • 3:46 - 3:49
    i urdhëroi të punësuarit në Google
  • 3:49 - 3:51
    të ndalnin së komunikuari me revistën
  • 3:51 - 3:53
    internet CNET,
  • 3:53 - 3:56
    pasi CNET-i botoi një artikull
  • 3:56 - 3:58
    plot të dhëna personale, private
  • 3:58 - 4:00
    mbi Eric Schmidt-in,
  • 4:00 - 4:03
    të cilat i patën vetëm
    përmes kërkimesh me Google
  • 4:03 - 4:06
    dhe duke përdorur produkte
    të tjera Google. (Të qeshura)
  • 4:06 - 4:08
    E njëjta mospërputhje mund të shihet
  • 4:08 - 4:11
    edhe me CEO-n e Facebook-ut,
    Mark Zuckerberg, i cili
  • 4:11 - 4:14
    në një intervistë famëkeqe të 2010-s
  • 4:14 - 4:17
    njoftoi se privatësia nuk është më
  • 4:17 - 4:20
    një “normë sociale”.
  • 4:20 - 4:22
    Vjet, Mark Zuckerberg dhe e bashkëshortja
    e tij e re,
  • 4:22 - 4:24
    blenë në Palo Alto
    jo vetëm shtëpinë e tyre,
  • 4:24 - 4:28
    por që të katra shtëpitë ngjitur,
  • 4:28 - 4:30
    me një vlerë prej 30 milionë
    dollarësh gjithsej,
  • 4:30 - 4:33
    që të jenë të sigurt se
    gëzojnë një zonë privatësie
  • 4:33 - 4:36
    që i pengon njerëzit të mbikëqyrin
  • 4:36 - 4:39
    se ç’bëjnë ata në jetën e tyre private.
  • 4:39 - 4:42
    Këto 16 muajt e fundit, teksa e kam
    diskutuar këtë temë nëpër botë,
  • 4:42 - 4:44
    sa herë që dikush më thoshte,
  • 4:44 - 4:46
    “Nuk merakosem për
    mësymjet ndaj privatësisë
  • 4:46 - 4:47
    ngaqë nuk kam se ç’të fsheh.”
  • 4:47 - 4:49
    U them gjithnjë të njëjtën gjë.
  • 4:49 - 4:51
    Marr një laps, shkruaj
    adresën time të email-it.
  • 4:51 - 4:53
    Dhe u them, “Ja adresa ime email.
  • 4:53 - 4:55
    Dua që kur të shkoni në shtëpi
  • 4:55 - 4:57
    dërgomëni me email fjalëkalimet
  • 4:57 - 4:58
    e krejt llogarive tuaja email,
  • 4:58 - 5:01
    jo të të mirit, të respektueshmit
    të punës, me emrin tuaj,
  • 5:01 - 5:02
    por të krejt llogarive,
  • 5:02 - 5:04
    dua thjesht të mundem të hedh një sy
  • 5:04 - 5:06
    se ç’bëni në Internet,
  • 5:06 - 5:09
    të lexoj ç’të kem qejf dhe të botoj
    ç’më duket me interes.
  • 5:09 - 5:11
    Tek e fundit, nëse s’jeni njeri i keq,
  • 5:11 - 5:12
    nëse nuk bëni gjëra të mbrapshta,
  • 5:12 - 5:15
    s’keni se ç’të fshihni.”
  • 5:15 - 5:19
    Ofertën time nuk e shfrytëzoi
    as edhe një i vetëm.
  • 5:19 - 5:23
    E kontrolloj — (Duartrokitje)
  • 5:23 - 5:26
    gjithë kohën atë llogari email,
    me devotshmëri prej fetari.
  • 5:26 - 5:29
    Atë vend të shkretë.
  • 5:29 - 5:31
    Kjo e ka një arsye, që është
  • 5:31 - 5:33
    se ne, si qenie njerëzore,
  • 5:33 - 5:35
    madje edhe ata prej nesh, që me fjalë
  • 5:35 - 5:38
    e shfuqizojnë rëndësinë
    e privatësisë së secilit,
  • 5:38 - 5:40
    e kuptojmë instinktivisht
  • 5:40 - 5:42
    rëndësinë e thellë të saj.
  • 5:42 - 5:45
    Është e vërtetë se ne, si qenie njerëzore,
    jemi kafshë shoqërore,
  • 5:45 - 5:47
    që do të thotë se kemi nevojë që të tjerët
  • 5:47 - 5:50
    të dinë se ç’bëjmë, ç’themi, ç’mendojmë,
  • 5:50 - 5:54
    dhe kjo është arsyeja pse publikojmë me
    dashje në Internet të dhëna rreth vetes.
  • 5:54 - 5:57
    Por, po njësoj thelbësore për të qenët
  • 5:57 - 5:59
    qenie njerëzore e lirë dhe e plotësuar
  • 5:59 - 6:01
    është të kemi një vend ku mund të shkojmë
  • 6:01 - 6:05
    dhe të jemi të lirë nga sytë
    gjykues të njerëzve të tjerë.
  • 6:05 - 6:07
    Ka një arsye pse kërkojmë ta arrijmë këtë.
  • 6:07 - 6:10
    Dhe arsyeja jonë është se të gjithë ne —
  • 6:10 - 6:14
    jo thjesht terroristët dhe
    keqbërësit, krejt ne —
  • 6:14 - 6:16
    kemi gjëra për të fshehur.
  • 6:16 - 6:18
    Bëjmë dhe mendojmë lloj-lloj gjërash
  • 6:18 - 6:21
    që pranojmë t’ia tregojmë mjekut,
  • 6:21 - 6:25
    avokatit, psikologut, apo bashkëshortes,
  • 6:25 - 6:27
    apo shokut të ngushtë, por
    që do të na poshtëronte
  • 6:27 - 6:29
    po t’i marrë vesh bota.
  • 6:29 - 6:31
    Ne japim gjykime çdo ditë
  • 6:31 - 6:34
    mbi gjërat që themi, mendojmë dhe bëjmë,
  • 6:34 - 6:36
    të cilat jemi të gatshëm
    t’ua bëjmë të ditura të tjerëve,
  • 6:36 - 6:38
    por dhe mbi gjëra që themi,
    mendojmë dhe bëjmë
  • 6:38 - 6:40
    dhe që nuk duam t’i dijë tjetërkush.
  • 6:40 - 6:43
    Njerëzit, me fjalë, mund
    të pretendojnë fare kollaj
  • 6:43 - 6:45
    se nuk i japin vlerë privatësisë së tyre,
  • 6:45 - 6:50
    por veprimet e tyre e mohojnë
    mirëfilltësinë e këtij besimi.
  • 6:50 - 6:54
    Ka një arsye pse privatësia
    dëshirohet me kaq zjarr
  • 6:54 - 6:56
    gjithkund dhe instinktivisht.
  • 6:56 - 6:58
    Nuk është thjesht një veprim refleksiv
  • 6:58 - 7:00
    si thithja e ajrit apo pirja e ujit.
  • 7:00 - 7:03
    Arsyeja është se, kur gjendemi në rrethana
  • 7:03 - 7:06
    prej ku mund të vëzhgohemi,
    prej ku mund të mbikëqyremi,
  • 7:06 - 7:08
    sjellja jonë ndryshon në mënyrë dramatike.
  • 7:08 - 7:11
    Gama e sjelljeve të mundshme
    që bluajmë me veten,
  • 7:11 - 7:13
    kur mendojmë se po mbikëqyremi,
  • 7:13 - 7:15
    zvogëlohet rreptësisht.
  • 7:15 - 7:17
    Ky është thjesht fakt i natyrës njerëzore
  • 7:17 - 7:20
    që është mirëpranuar nga shkenca shoqërore
  • 7:20 - 7:22
    letërsia dhe feja
  • 7:22 - 7:24
    dhe praktikisht nga çdo fushë e llojit.
  • 7:24 - 7:27
    Ka me dhjetëra studime psikologjike
  • 7:27 - 7:29
    që provojnë se kur dikush e di
  • 7:29 - 7:31
    se mund të jetë duke u mbikëqyrur,
  • 7:31 - 7:32
    sjellja që shfaq
  • 7:32 - 7:36
    është shumë më konformiste
    dhe në pajtim me normat.
  • 7:36 - 7:39
    Turpërimi është motivues shumë i fuqishëm,
  • 7:39 - 7:42
    siç është edhe dëshira për ta shmangur,
  • 7:42 - 7:44
    dhe kjo është arsyeja pse njerëzit,
  • 7:44 - 7:46
    kur gjenden nën vëzhgim, marrin vendime
  • 7:46 - 7:49
    që nuk janë fryt i vullnetit të tyre,
  • 7:49 - 7:51
    por janë ajo çka presin
  • 7:51 - 7:53
    të tjerët prej tyre,
  • 7:53 - 7:57
    ose ato që dikton ortodoksia shoqërore.
  • 7:57 - 8:00
    Kjo nuhatje, për qëllime pragmatike
  • 8:00 - 8:04
    u shfrytëzua më fort nga filozofi
    i shekullit të 18-të, Jeremy Bentham,
  • 8:04 - 8:06
    i cili iu vu zgjidhjes së
    një problemi të rëndësishëm
  • 8:06 - 8:08
    të prurë nga epoka industriale, kur
  • 8:08 - 8:11
    për herë të parë, institucionet u bënë
  • 8:11 - 8:13
    kaq të mëdha dhe të centralizuara
  • 8:13 - 8:14
    sa që s’qenë më në gjendje të mbikëqyrnin,
  • 8:14 - 8:17
    ndaj edhe të kontrollonin, secilin
    prej anëtarëve të saj individualë,
  • 8:17 - 8:19
    dhe zgjidhja që hartoi
  • 8:19 - 8:22
    qe një koncept arkitekturor
  • 8:22 - 8:24
    i menduar fillimisht për burgjet
  • 8:24 - 8:27
    të cilin e pat quajtur panoptikon
  • 8:27 - 8:29
    atributi parësor i të cilit ishte ngritja e
  • 8:29 - 8:32
    një kulle të stërmadhe në
    qendër të institucionit,
  • 8:32 - 8:34
    ku, cilido që kontrollonte institucionin,
  • 8:34 - 8:37
    mundej në çfarëdo çasti të vëzhgonte
    këdo nga të dënuarit,
  • 8:37 - 8:40
    edhe pse nuk i vëzhgonin dot
    të gjithë dhe tërë kohën.
  • 8:40 - 8:42
    Thelbësore për këtë konceptim
  • 8:42 - 8:44
    qe fakti që të dënuarit s’mund
  • 8:44 - 8:47
    të shihnin dot në panoptikon, në kullë,
  • 8:47 - 8:49
    ndaj s’kish nga ta dinin
  • 8:49 - 8:51
    nëse vëzhgoheshin, ose kur.
  • 8:51 - 8:54
    Ajo që e ngazëlleu më shumë te ky zbulim
  • 8:54 - 8:56
    qe se kjo do të thoshte që të burgosurve
  • 8:56 - 8:59
    do t’u duhej të supozonin se vëzhgoheshin
  • 8:59 - 9:01
    në çfarëdo çasti,
  • 9:01 - 9:03
    çka do të qe mjeti i përsosur shtrëngues
  • 9:03 - 9:06
    për bindje dhe konformizëm.
  • 9:06 - 9:09
    Filozofi frëng i shekullit të 20-të,
    Michel Foucault
  • 9:09 - 9:11
    kuptoi që ky model mund të përdorej
  • 9:11 - 9:14
    jo thjesht për burgjet, por
    për çdo institucion
  • 9:14 - 9:16
    që përpiqet të kontrollojë sjelljen njerëzore:
  • 9:16 - 9:19
    shkolla, spitale, fabrika, vende pune.
  • 9:19 - 9:21
    Dhe, sipas tij, kjo mendësi,
  • 9:21 - 9:24
    kjo strukturë e zbuluar nga Bentham,
  • 9:24 - 9:27
    qe mjeti kyç i kontrollit mbi shoqërinë
  • 9:27 - 9:29
    për shoqëritë moderne, perëndimore
  • 9:29 - 9:31
    të cilat nuk kanë më nevojë
  • 9:31 - 9:33
    për armët e tiranisë së hapët —
  • 9:33 - 9:35
    ndëshkim, burgosje ose vrasje të disidentëve,
  • 9:35 - 9:39
    apo besnikëri të detyruar ligjërisht
    ndaj një partie të dhënë —
  • 9:39 - 9:41
    ngaqë survejimi në masë krijon
  • 9:41 - 9:44
    brenda mendjes një burg
  • 9:44 - 9:45
    që është shumë më i hollë
  • 9:45 - 9:47
    por shumë më i efektshëm për
  • 9:47 - 9:50
    farkëtimin e pajtueshmërisë
    me normat shoqërore
  • 9:50 - 9:52
    apo me ortodoksinë sociale,
  • 9:52 - 9:53
    shumë më i efektshëm
  • 9:53 - 9:56
    se sa mund të jetë dhuna e pastër.
  • 9:56 - 9:59
    Vepra letrare më përfaqësuese mbi survejimin
  • 9:59 - 10:03
    dhe privatësinë është romani
    i George Orwell-it "1984",
  • 10:03 - 10:06
    studiuar nga tërë ne në shkollë, ndaj
    edhe është bërë si një lloj klisheje.
  • 10:06 - 10:08
    Në fakt, sa herë që e përmendni
    në ndonjë debat mbi survejimin,
  • 10:09 - 10:11
    njerëzit ta hedhin poshtë menjëherë
  • 10:11 - 10:13
    si diçka që nuk ka vend, duke të thënë,
  • 10:13 - 10:16
    “Te "1984" në shtëpitë
    e miletit kishte monitorë,
  • 10:16 - 10:18
    vëzhgoheshin në çdo çast,
  • 10:18 - 10:22
    por kjo nuk hyn gjëkundi te gjendja
    e survejimit me të cilën përballemi.”
  • 10:22 - 10:25
    Ka një keqkuptim themelor
  • 10:25 - 10:28
    të alarmeve të dhëna
    nga Orwell-i tek "1984".
  • 10:28 - 10:30
    Alarmi që ai dha,
  • 10:30 - 10:31
    lidhej me shtetin e survejimit,
  • 10:31 - 10:33
    jo se ky mbikëqyrte këdo gjithë kohën,
  • 10:33 - 10:35
    por ngaqë njerëzit e dinin se mund
  • 10:35 - 10:37
    mbikëqyreshin në çdo çast.
  • 10:37 - 10:40
    Ja si e përshkruan sistemin e survejimit
  • 10:40 - 10:42
    me të cilin përballeshin,
  • 10:42 - 10:44
    rrëfimtari i Orwell-it, Winston Smith:
  • 10:44 - 10:46
    “Sigurisht që s’kish mundësi të dihej
  • 10:46 - 10:48
    nëse po vëzhgoheshit apo jo
    në një çast të dhënë.”
  • 10:48 - 10:50
    Për të vazhduar më tej,
  • 10:50 - 10:51
    “Sido që të ishte, fishën tuaj
  • 10:51 - 10:53
    mund ta lidhnin kur të donin.
  • 10:53 - 10:56
    Duhej të jetonit, në fakt jetonit,
  • 10:56 - 10:58
    me zakonin që u bë instinkt,
  • 10:58 - 11:00
    me hamendjen se çdo tingull i juaji
  • 11:00 - 11:03
    kapej dhe analizohej nga dikush në errësirë,
  • 11:03 - 11:05
    çdo lëvizje merrej në shqyrtim.”
  • 11:05 - 11:09
    Në mënyrë të ngjashme,
    fetë abrahamike postulojnë
  • 11:09 - 11:12
    se ka një autoritet të padukshëm,
    të gjithëditur
  • 11:12 - 11:13
    i cili, ngaqë di gjithçka,
  • 11:13 - 11:15
    mbikëqyr gjithë kohën çfarëdo që bëni,
  • 11:15 - 11:18
    që do të thotë se nuk ju mbetet
    kurrë një çast privat,
  • 11:18 - 11:20
    mjeti i përsosur shtrëngues
  • 11:20 - 11:23
    për bindje ndaj diktatit të tij.
  • 11:23 - 11:26
    Ato çka këto vepra, në dukje
    pa lidhje me njëra-tjetrën,
  • 11:26 - 11:29
    lejojnë të shihet, përfundimi
    që del nga krejt ato,
  • 11:29 - 11:31
    është se një shoqëri në të cilën njerëzit
  • 11:31 - 11:34
    mund të mbikëqyren gjithë kohën
  • 11:34 - 11:36
    është një shoqëri që pjell konformizëm
  • 11:36 - 11:39
    bindje pa kushte dhe nënshtrim,
  • 11:39 - 11:40
    prandaj çdo tiran,
  • 11:40 - 11:42
    nga më i paskrupulli te më i stërholluari,
  • 11:42 - 11:44
    kanë uri për atë sistem.
  • 11:44 - 11:47
    Në të kundërt, madje më me rëndësi,
  • 11:47 - 11:49
    aftësia për t’u tërhequr diku
  • 11:49 - 11:52
    ku mund të mendojmë,
  • 11:52 - 11:56
    arsyetojmë, ndërveprojmë dhe flasim
  • 11:56 - 11:59
    pa pasur mbi kurriz sytë e botës,
  • 11:59 - 12:03
    diku ku fryma krijuese, zhbiruese
  • 12:03 - 12:06
    dhe mospajtimi kanë vatrën e tyre,
  • 12:06 - 12:08
    hyn te sfera e privatësisë.
  • 12:08 - 12:10
    Kur lejojmë ekzistencën e një shoqërie
  • 12:10 - 12:12
    te e cila jemi subjekt mbikëqyrjeje
  • 12:12 - 12:15
    konstante, lejojmë gjymtimin e rëndë
  • 12:15 - 12:18
    të thelbit të lirisë njerëzore.
  • 12:18 - 12:21
    Pika e fundit që dua të prek
    lidhur me këtë mendësi,
  • 12:21 - 12:23
    idenë se vetëm personat që
    bëjnë diçka të mbrapshtë
  • 12:23 - 12:27
    kanë se ç’të fshehin, pra edhe arsye
    për t’u kujdesur për privatësinë,
  • 12:27 - 12:31
    është ngulitja prej saj e dy
    mesazheve shumë rrënuese,
  • 12:31 - 12:33
    e dy mësimeve rrënuese.
  • 12:33 - 12:35
    I pari është se të vetmit
  • 12:35 - 12:37
    që merakosen për privatësinë,
  • 12:37 - 12:39
    të vetmit që kërkojnë privatësi,
  • 12:39 - 12:43
    janë, me përkufizim, të ligjtë.
  • 12:43 - 12:45
    Ky është një përfundim për të cilin i kemi
  • 12:45 - 12:48
    të gjitha arsyet pse duhet shmangur,
  • 12:48 - 12:51
    më e rëndësishmja prej tyre
    është se kur thoni,
  • 12:51 - 12:53
    “dikush po bën diçka të mbrapshtë”,
  • 12:53 - 12:56
    ka gjasa që e keni fjalën për gjëra
    të tilla si plani për një sulm terrorist
  • 12:56 - 12:58
    apo pjesëmarrja në krime të dhunshme,
  • 12:58 - 13:01
    një kuptim shumë i ngushtë
  • 13:01 - 13:03
    i asaj që njerëzit që kanë
    pushtetin nënkuptojnë
  • 13:03 - 13:05
    kur thonë, “po bën gjëra të mbrapshta”.
  • 13:05 - 13:07
    Për ta, “të bësh gjëra të mbrapshta”
    zakonisht nënkupton
  • 13:07 - 13:10
    të bërit e diçkaje që paraqet
    sfida kuptimplote
  • 13:10 - 13:14
    ndaj ushtrimit të pushtetit që u japim.
  • 13:14 - 13:15
    Mësimi tjetër vërtet rrënues
  • 13:15 - 13:17
    dhe, mendoj, edhe më tinëzar,
  • 13:17 - 13:20
    që vjen prej pranimit të kësaj mendësie,
  • 13:20 - 13:23
    është se ka një përfitim të pashprehur,
  • 13:23 - 13:26
    të pranuar nga njerëzit
    që pranojnë këtë mendësi,
  • 13:26 - 13:28
    dhe ky përfitim është:
  • 13:28 - 13:30
    Nëse pranoni ta bëni vetveten
  • 13:30 - 13:32
    mjaftueshëm të parrezik,
  • 13:32 - 13:34
    mjaftueshëm jo kërcënues
  • 13:34 - 13:36
    për ata që kanë pushtet politik,
  • 13:36 - 13:39
    atëherë dhe vetëm atëherë
    mund të jeni të lirë
  • 13:39 - 13:41
    nga rreziqet e survejimit.
  • 13:41 - 13:43
    Vetëm ata që janë mospajtues,
  • 13:43 - 13:45
    që sfidojnë pushtetet,
  • 13:45 - 13:47
    paskan pse të shqetësohen.
  • 13:47 - 13:50
    I kemi të gjitha arsyet pse
    duhet t’i shmangim këto mësime.
  • 13:50 - 13:52
    Mund të jeni një person që, tani për tani,
  • 13:52 - 13:54
    nuk dëshiron të merret me diçka me spec,
  • 13:54 - 13:57
    por mund të dojë në të ardhmen.
  • 13:57 - 13:58
    Edhe nëse jeni dikush që vendos
  • 13:58 - 14:00
    vetë se rasti s’do të vijë kurrë,
  • 14:00 - 14:02
    fakti që ka të tjerë persona
  • 14:02 - 14:04
    që duan dhe janë në gjendje
    të bëjnë qëndresë
  • 14:04 - 14:06
    dhe të jenë kundërshtarë të atyre në pushtet —
  • 14:06 - 14:08
    disidentë, gazetarë
  • 14:08 - 14:10
    veprimtarë, dhe një gamë
    e tërë rastesh të tjera —
  • 14:10 - 14:12
    është diçka që na sjell krejt
    neve një të mirë kolektive
  • 14:12 - 14:15
    që do të ishte mirë ta ruanim.
  • 14:15 - 14:17
    Po njësoj jetik është fakti që kuti
  • 14:17 - 14:20
    se sa e lirë është një shoqëri,
  • 14:20 - 14:22
    s’është mënyra si i trajton ajo shtetasit
  • 14:22 - 14:24
    e mirë, të bindurit, ata në rregull me normat,
  • 14:24 - 14:26
    por se si trajton mospajtuesit
  • 14:26 - 14:29
    dhe ata që i bëjnë qëndresë
    ortodoksisë sociale.
  • 14:29 - 14:31
    Por arsyeja më e rëndësishme
  • 14:31 - 14:33
    është se një sistem i survejimit masiv
  • 14:33 - 14:36
    shtyp lirinë tonë në të gjitha drejtimet.
  • 14:36 - 14:38
    Na i bën të ndaluara krejt
  • 14:38 - 14:40
    zgjedhjet mbi mundësitë e sjelljeve
  • 14:40 - 14:43
    pa e ditur ne hiç se ka ndodhur.
  • 14:43 - 14:46
    Veprimtarja e njohur socialiste,
    Rosa Luxemburg
  • 14:46 - 14:48
    dikur tha, “Ai që nuk luan vendit
  • 14:48 - 14:51
    nuk i vë re vargonjtë e tij.”
  • 14:51 - 14:53
    Mund të orvatemi për t’i bërë të padukshëm
  • 14:53 - 14:56
    ose të pakapshëm vargonjtë
    e survejimit në masë,
  • 14:56 - 14:59
    por kufizimet që imponojnë mbi ne
  • 14:59 - 15:01
    nuk bëhen më pak të fuqishme.
  • 15:01 - 15:03
    Shumë faleminderit.
  • 15:03 - 15:04
    (Duartrokitje)
  • 15:04 - 15:06
    Faleminderit.
  • 15:06 - 15:11
    (Duartrokitje)
  • 15:11 - 15:13
    Faleminderit.
  • 15:13 - 15:16
    (Duartrokitje)
  • 15:19 - 15:22
    Bruno Giussani: Faleminderit, Glen.
  • 15:22 - 15:24
    Më duhet të them që shtjellimi
    është jo pak bindës,
  • 15:24 - 15:25
    por dua që t’u kthehemi
  • 15:25 - 15:29
    16 muajve të fundit dhe Edward Snowden-it
  • 15:29 - 15:31
    për pak pyetje, nëse s’prish punë.
  • 15:31 - 15:33
    E para është personale për ju.
  • 15:33 - 15:36
    Të gjithë kemi lexuar për
    arrestimin e partnerit tuaj,
  • 15:36 - 15:40
    David Miranda, në Londër,
    dhe vështirësi të tjera,
  • 15:40 - 15:42
    por them se lidhur me
  • 15:42 - 15:45
    angazhimin dhe rreziqet personale,
  • 15:45 - 15:47
    atë trysni mbi ju,
    s’është edhe aq e lehtë
  • 15:47 - 15:50
    të merresh me organizmat më
    të mëdhenj sovranë të botës.
  • 15:50 - 15:52
    Na tregoni pak mbi këtë anë.
  • 15:52 - 15:54
    Glenn Greenwald: Mendoj se
    një nga gjërat që ndodh
  • 15:54 - 15:56
    është se kuraja e njerëzve në këtë
  • 15:56 - 15:58
    drejtim bëhet ngjitëse,
  • 15:58 - 16:01
    ndaj, edhe pse unë dhe gazetarë
    të tjerë me të cilët punoja
  • 16:01 - 16:03
    ishim të ndërgjegjshëm për rrezikun —
  • 16:03 - 16:05
    ShBA-të vazhdojnë të jenë
    vendi më i fuqishëm në botë
  • 16:05 - 16:07
    dhe nuk gëzohen kur ju
  • 16:07 - 16:09
    botoni në Internet, sipas qejfit,
  • 16:09 - 16:12
    mijëra të fshehta të tyre —
  • 16:12 - 16:15
    kur sheh dikë që është 29 vjeç
  • 16:15 - 16:17
    njeri i rëndomtë që u rrit në
  • 16:17 - 16:20
    në një mjedis më se të rëndomtë,
  • 16:20 - 16:23
    të shfaqë atë shkallë kuraje
    të parimtë, siç rrezikoi Edward Snowden-i,
  • 16:23 - 16:26
    duke e ditur se e priste burgu për
    gjithë jetën nga këtej e tutje
  • 16:26 - 16:27
    ose jeta e tij do të shkërmoqej,
  • 16:27 - 16:29
    më frymëzoi mua dhe gazetarë të tjerë
  • 16:29 - 16:31
    dhe frymëzoi, mendoj, njerëz kudo në botë,
  • 16:31 - 16:33
    përfshi sekretnxjerrës të ardhshëm,
  • 16:33 - 16:36
    të kuptojnë se mund t’i hyjnë
    edhe ata kësaj valleje.
  • 16:36 - 16:39
    BG: Jam kureshtar të di mbi
    marrëdhëniet tuaja me Ed Snowden-in,
  • 16:39 - 16:42
    ngaqë ju keni folur mjaft me të,
  • 16:42 - 16:44
    dhe sigurisht që vazhdoni ende,
  • 16:44 - 16:46
    por në librin tuaj,
    s’e thërrisni kurrë Eduard,
  • 16:46 - 16:50
    as Ed; ju thoni "Snowden". Pse?
  • 16:50 - 16:51
    GG: Jam i sigurt se kjo është diçka
  • 16:51 - 16:55
    që duhet parë nga ndonjë ekip psikologësh
    (Të qeshura)
  • 16:55 - 16:58
    Vërtet nuk e di. Arsyeja, mendoj, është se
  • 16:58 - 17:02
    një nga objektivat
    e rëndësishëm që ai pati,
  • 17:02 - 17:04
    një nga taktikat e tij
    më të rëndësishme, mendoj,
  • 17:04 - 17:07
    qe që e dinte se një nga rrugët
  • 17:07 - 17:09
    për të shmangur vëmendjen nga
    thelbi i zbulimeve do të ish
  • 17:09 - 17:12
    orvatja për personalizim
    të vëmendjes mbi të,
  • 17:12 - 17:14
    dhe për këtë arsye ai
    ndenji jashtë medias.
  • 17:14 - 17:16
    U përpoq që jeta e tij
    personale të mos qe kurrë
  • 17:16 - 17:18
    subjekt ekzaminimi,
  • 17:18 - 17:21
    ndaj mendoj që ta thërrasësh Snowden
  • 17:21 - 17:24
    është një rrugë për identifikimin e tij
    si një aktor të rëndësishëm historik
  • 17:24 - 17:26
    në vend se të orvatesh
    ta personalizosh në një mënyrë
  • 17:26 - 17:29
    që mund të shmangë vëmendjen prej thelbit.
  • 17:29 - 17:31
    Moderatori: Zbulimet e tij, analiza juaj,
  • 17:31 - 17:32
    puna e gazetarëve të tjerë,
  • 17:32 - 17:35
    i dha vërtet jetë debatit,
  • 17:35 - 17:38
    dhe mjaft qeveri, bie fjala, kanë reaguar,
  • 17:38 - 17:40
    përfshi Brazilin, me projekte dhe programe
  • 17:40 - 17:43
    për ta ripunuar paksa
    formën e Internetit, etj.
  • 17:43 - 17:46
    Ka plot gjëra që po bëhen në atë drejtim.
  • 17:46 - 17:48
    Pyes veten, për ju personalisht,
  • 17:48 - 17:50
    cila është mbyllja e gjithë kësaj?
  • 17:50 - 17:51
    Në ç’pikë do të mendoni se,
  • 17:51 - 17:54
    më në fund ia dolëm
    ta rregullojmë me sukses?
  • 17:54 - 17:57
    GG: Për mua si gazetar, mbyllja
  • 17:57 - 17:59
    është shumë e thjeshtë, të sigurohemi
  • 17:59 - 18:01
    se çdo dokument që ia vlen
  • 18:01 - 18:03
    dhe që duhet të publikohet
  • 18:03 - 18:04
    të përfundojë i publikuar,
  • 18:04 - 18:06
    dhe të fshehtat që nuk duhej
    të ishin ruajtur fare të fshehta,
  • 18:06 - 18:08
    të dalin sheshit.
  • 18:08 - 18:10
    Për mua, ky është thelbi i gazetarisë
  • 18:10 - 18:11
    dhe këtij i jam përkushtuar.
  • 18:11 - 18:14
    Si dikush të cilit survejimi
    në masë i duket i urryer,
  • 18:14 - 18:16
    për krejt arsyet që sapo
    preka dhe mjaft të tjera,
  • 18:16 - 18:18
    këtë punë e shoh si një
    që nuk mbaron kurrë,
  • 18:18 - 18:21
    deri sa qeveri anembanë botës
  • 18:21 - 18:23
    të mos jenë më në gjendje t’ia nënshtrojnë
  • 18:23 - 18:25
    popullsi të tëra mbikëqyrjes dhe survejimit,
  • 18:25 - 18:27
    veç kur bindin një gjykatë apo ent tjetër
  • 18:27 - 18:29
    se personi që kanë në shënjestër
  • 18:29 - 18:32
    ka bërë vërtet diçka të mbrapshtë.
  • 18:32 - 18:35
    Për mua, kjo është rruga me të cilën
    mund të ripërtërihet privatësia.
  • 18:35 - 18:37
    BG: Snowden-i siç e kemi
    parë në TED, është shumë,
  • 18:37 - 18:40
    shumë elokuent në paraqitjen
    dhe portretizimin
  • 18:40 - 18:42
    e vetes si mbrojtës i vlerave
  • 18:42 - 18:44
    dhe parimeve demokratike.
  • 18:44 - 18:47
    Por shumë njerëz e kanë vërtet
    të vështirë të besojnë
  • 18:47 - 18:49
    se ky është motivacioni i tij i vetëm.
  • 18:49 - 18:51
    E kanë të vështirë të besojnë
  • 18:51 - 18:52
    se paraja nuk hyn gjëkundi,
  • 18:52 - 18:54
    se nuk ka shitur ndonjë të fshehtë,
  • 18:54 - 18:56
    te Kina apo Rusia,
  • 18:56 - 18:59
    që dihet se nuk janë miqtë më të mirë
  • 18:59 - 19:01
    të Shteteve të Bashkuara sot për sot.
  • 19:01 - 19:03
    Dhe jam i sigurt se shumë
    vetë në këtë sallë
  • 19:03 - 19:05
    bëjnë të njëjtën pyetje.
  • 19:05 - 19:07
    Mendoni se mundet të ketë edhe
  • 19:07 - 19:09
    një anë të tillë të Snowden-it
    që s’e kemi parë ende?
  • 19:09 - 19:13
    GG: Jo, mua kjo më duket absurde dhe idiote.
  • 19:13 - 19:15
    (Të qeshura) Nëse do të donit,
  • 19:15 - 19:17
    e di që thjesht po bëni avokatin e djallit,
  • 19:17 - 19:21
    por nëse do të donit t’i shisni
  • 19:21 - 19:23
    të fshehta një vendi tjetër,
  • 19:23 - 19:24
    çka mund ta kish bërë, dhe të gdhihej
  • 19:24 - 19:26
    tejet i pasur nga kjo,
  • 19:26 - 19:28
    gjëja e fundit që do të bënit
    është t’ua jepnit këto të fshehta
  • 19:28 - 19:31
    gazetarëve dhe t’u kërkonit t’i botojnë,
  • 19:31 - 19:33
    pasi kjo i bën të pavlera të fshehtat.
  • 19:33 - 19:34
    Njerëzit që duan të pasurojnë veten
  • 19:34 - 19:36
    e bëjnë këtë fshehtas, duke
    ia shitur të fshehtat qeverisë,
  • 19:36 - 19:38
    por mendoj se ka një gjë
    të rëndësishme për të thënë,
  • 19:38 - 19:40
    faktin se këto akuza vijnë nga
  • 19:40 - 19:42
    persona në qeverinë e ShBA-ve,
  • 19:42 - 19:44
    nga persona në media që janë
  • 19:44 - 19:46
    besnikë qeverish të ndryshme,
  • 19:46 - 19:49
    dhe mendoj se, shpesh, kur dikush bën
    akuza si kjo kundër të tjerëve —
  • 19:49 - 19:51
    “Oh, vërtet, s’mund ta bëjë dot
  • 19:51 - 19:52
    nisur nga parimet,
  • 19:52 - 19:54
    do ketë ndonjë arsye
    të korruptuari, të poshtër” —
  • 19:54 - 19:57
    tregon më shumë mbi vetveten,
  • 19:57 - 19:58
    se sa mbi objektivin e akuzave të tyre,
  • 19:58 - 20:03
    ngaqë — (Duartrokitje) —
  • 20:03 - 20:05
    këta njerëz, këta që bëjnë akuza të tilla,
  • 20:05 - 20:07
    këta vetë nuk veprojnë kurrë
  • 20:07 - 20:09
    për tjetër motiv veç motivesh të korruptuarish,
  • 20:09 - 20:11
    ndaj besojnë se
  • 20:11 - 20:13
    këdo tjetër e ka pllakosur po ajo sëmundje
  • 20:13 - 20:15
    e pashpirtësisë, si ata vetë,
  • 20:15 - 20:17
    dhe ky është thelbi i gjithë kësaj.
  • 20:17 - 20:19
    (Duartrokitje)
  • 20:19 - 20:21
    BG: Glen, shumë faleminderit.
    GG: Faleminderit juve.
  • 20:21 - 20:24
    BG: Glenn Greenwald.
  • 20:24 - 20:25
    (Duartrokitje)
Title:
Pse ka rëndësi privatësia
Speaker:
Glenn Greenwald
Description:

Glenn Greenwald qe nga reporterët e parë që vunë re — dhe shkruan mbi — dokumentet e Edward Snowden-it, me zbulimin në to të survejimit të thellë të qytetarëve privatë në Shtetet e Bashkuara. Në këtë bisedë përvëluese, Greenwald-i mbron idenë pse lypset të shqetësoheni dhe kujdeseni për privatësinë, edhe kur nuk “po bëni ndonjë gjë që duhet fshehur."

more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
20:37
Helena Bedalli edited Albanian subtitles for Why privacy matters
Helena Bedalli edited Albanian subtitles for Why privacy matters
Helena Bedalli edited Albanian subtitles for Why privacy matters
Helena Bedalli approved Albanian subtitles for Why privacy matters
Besnik Bleta commented on Albanian subtitles for Why privacy matters
Dejvi Azis accepted Albanian subtitles for Why privacy matters
Dejvi Azis edited Albanian subtitles for Why privacy matters
Dejvi Azis edited Albanian subtitles for Why privacy matters
Show all
  • Dejv,

    Faleminderit për shqyrtimin.

    Lidhur me anë konkrete të shqyrtimit:

    "qeveriu" nuk është shkruar gabim, në vend se "qeveria". Qeveriu është një mënyrë shprehje që përmban pak qesëndi.

    Kalimi nga "rreket" në "kërkon" ose "përpiqet" është i pranueshëm si përkthim, por teknikisht dhe stilistikisht nuk i shton gjë përkthimit, në rastin tonë i heq:

    "që përpiqet të kontrollojë sjelljen njerëzore:"

    e ka kaluar vargun nga 45 në 48 shenja gjatësi (maksimumi i këshilluar është 43)

    Diku tjetër zëvendësimi i "rreket" me "kërkon" i shton k-të një togfjalëshi që kish tashmë jo pak k.

    Kalimi i "koncept" në "kornizë" është i gabuar. "Korniza" në shqip nuk e ka pasur kurrë kuptimin e "framework"-ut të Anglishtes.

    N.B. Përpara se të të heqin vërejtje operatorët e Amara-s, po ta sinjalizoj unë:
    “I have also noticed you are a beginner; and according to our standards
    **Don’t start a review task until you have translated/transcribed 90 minutes of talks.**”

Albanian subtitles

Revisions