WEBVTT

00:00:00.855 --> 00:00:03.798
Ka një zhanër të tërë videosh YouTube

00:00:03.798 --> 00:00:05.811
kushtuar rasteve të cilat,

00:00:05.811 --> 00:00:08.388
jam i sigurt se kushdo në
këtë sallë i ka provuar.

00:00:08.388 --> 00:00:10.401
Bëhet fjalë për rastet kur dikush,

00:00:10.401 --> 00:00:12.364
duke menduar që është vetëm,

00:00:12.364 --> 00:00:15.170
fillon e sillet paksa haptazi —

00:00:15.170 --> 00:00:17.677
të kënduar të tërbuar, kërcim tërë tundje,

00:00:17.677 --> 00:00:19.980
ndonjë veprim të butë seksual —

00:00:19.980 --> 00:00:22.878
për të zbuluar më pas që,
në fakt, s’është vetëm,

00:00:22.878 --> 00:00:25.923
që dikush po e vëzhgon dhe përgjon,

00:00:25.923 --> 00:00:27.678
zbulim që e bën

00:00:27.678 --> 00:00:29.578
të ndalë në vend çka po bënte,

00:00:29.578 --> 00:00:31.468
i tmerruar.

00:00:31.468 --> 00:00:33.550
Në fytyrën e tij, ndjesia e turpit

00:00:33.550 --> 00:00:35.833
dhe poshtërimit është e prekshme.

00:00:35.833 --> 00:00:37.565
Është ndjesia e,

00:00:37.565 --> 00:00:39.298
“Kjo është diçka që dua ta bëj

00:00:39.298 --> 00:00:42.898
vetëm kur nuk më sheh njeri.”

00:00:42.898 --> 00:00:45.316
Ky është thelbi i punës

00:00:45.316 --> 00:00:47.363
mbi të cilën jam përqendruar tërësisht

00:00:47.363 --> 00:00:49.238
në 16 muajt e fundit,

00:00:49.238 --> 00:00:51.300
pyetja pse ka rëndësi privatësia,

00:00:51.300 --> 00:00:53.238
pyetje që ka lindur

00:00:53.238 --> 00:00:56.360
në kontekstin e një debati global,

00:00:56.360 --> 00:00:58.848
shkaktuar nga zbulimet
e Edward Snowden-it

00:00:58.848 --> 00:01:01.189
sipas të cilave ShBA-të
dhe partnerët e tij,

00:01:01.189 --> 00:01:03.211
fshehurazi krejt botës,

00:01:03.211 --> 00:01:05.303
e kanë shndërruar Internetin,

00:01:05.303 --> 00:01:08.104
dikur të mbajtur si një mjet të paparë

00:01:08.104 --> 00:01:11.420
çlirimi dhe demokratizimi,

00:01:11.420 --> 00:01:13.189
në një zonë të paparë survejimi

00:01:13.189 --> 00:01:16.723
masiv dhe pa dallim.

00:01:16.723 --> 00:01:19.150
Ka një ndjesi të rëndomtë

00:01:19.150 --> 00:01:20.726
që lind nga ky debat,

00:01:20.726 --> 00:01:22.683
madje edhe mes personave
që s’ndihen rehat

00:01:22.683 --> 00:01:24.737
me survejimin në masë, sipas të cilës

00:01:24.737 --> 00:01:26.660
nuk ka rrezik të njëmendtë

00:01:26.660 --> 00:01:29.405
që vjen prej kësaj mësymjeje
në shkallë të gjerë,

00:01:29.405 --> 00:01:32.679
ngaqë vetëm ata që merren
me punë të mbrapshta

00:01:32.679 --> 00:01:34.748
kanë arsye për të dashur të fshihen

00:01:34.748 --> 00:01:37.459
dhe të merakosen për privatësinë e tyre.

00:01:37.459 --> 00:01:40.240
Ky botëkuptim bazohet heshtur

00:01:40.240 --> 00:01:42.416
në tezën se në botë ka dy lloje njerëzish,

00:01:42.416 --> 00:01:44.452
njerëz të mirë dhe të këqij.

00:01:44.452 --> 00:01:47.420
Të këqij janë ata që 
thurin sulme terroriste

00:01:47.420 --> 00:01:49.278
ose që kryejnë krime të dhunshme,

00:01:49.278 --> 00:01:52.070
ndaj ka arsye të duan të fshehin sa bëjnë,

00:01:52.070 --> 00:01:54.377
kanë arsye të merakosen
për privatësinë e tyre.

00:01:54.377 --> 00:01:56.950
Përkundrazi, njerëzit e mirë

00:01:56.950 --> 00:01:58.603
janë ata që shkojnë në punë,

00:01:58.603 --> 00:02:01.505
kthehen në shtëpi, rritin
kalamaj, shohin televizor.

00:02:01.505 --> 00:02:04.261
Internetin e përdorin jo
për të thurur sulme me bomba

00:02:04.261 --> 00:02:06.736
por për të lexuar lajmet dhe
shkëmbyer receta gatimesh

00:02:06.736 --> 00:02:09.210
apo për të planifikuar lojërat e kalamajve,

00:02:09.210 --> 00:02:11.528
dhe këta nuk bëjnë asgjë të dëmshme

00:02:11.528 --> 00:02:13.575
ndaj nuk kanë se ç’të fshehin,

00:02:13.575 --> 00:02:15.937
as arsye për të pasur frikë

00:02:15.937 --> 00:02:18.379
se mos i mbikëqyr qeveria.

00:02:18.379 --> 00:02:20.189
Njerëzit që shprehen kështu

00:02:20.189 --> 00:02:22.968
i kanë hyrë një valleje tejet të skajshme

00:02:22.968 --> 00:02:24.524
vetë-nënvlerësimi.

00:02:24.524 --> 00:02:26.433
Që faktikisht duhet kuptuar kështu,

00:02:26.433 --> 00:02:28.626
“Kam rënë dakord ta bëj veten

00:02:28.626 --> 00:02:31.472
një person kaq të padëmshëm dhe për

00:02:31.472 --> 00:02:34.430
të mos u pasur frikë,
sa në fakt nuk trembem

00:02:34.430 --> 00:02:37.779
se mos qeveria e merr vesh se ç’po bëj.”

00:02:37.779 --> 00:02:39.583
Kjo mendësi, sipas meje,

00:02:39.583 --> 00:02:41.652
gjeti shprehjen e saj më të kulluar,

00:02:41.652 --> 00:02:43.959
në një intervistë të 2009-s me

00:02:43.959 --> 00:02:46.894
CEO-n e Google-it, Eric Schmidt, i cili,

00:02:46.894 --> 00:02:49.436
i pyetur mbi tërë ato rrugë
me të cilat kompania e tij

00:02:49.436 --> 00:02:51.608
po shkakton mësymjen ndaj privatësisë

00:02:51.608 --> 00:02:54.217
së qindra milionë njerëzve anembanë botës,

00:02:54.217 --> 00:02:56.208
u shpreh:

00:02:56.208 --> 00:02:57.884
“Nëse bëni diçka që s’doni

00:02:57.884 --> 00:02:59.898
ta marrin vesh të tjerët,

00:02:59.898 --> 00:03:03.903
ndoshta më mirë s’duhet ta bënit fare.”

00:03:03.903 --> 00:03:05.888
Për këtë mendësi mund

00:03:05.888 --> 00:03:08.233
të thuhen plot gjëra,

00:03:08.233 --> 00:03:11.473
e para, njerëzit që thonë se,

00:03:11.473 --> 00:03:13.588
privatësia s’është kushedi e rëndësishme,

00:03:13.588 --> 00:03:15.595
nuk e besojnë këtë,

00:03:15.595 --> 00:03:18.357
dhe rruga se si ta dini që
s’e besojnë me tërë mend

00:03:18.357 --> 00:03:21.226
është se, teksa me fjalë thonë
se privatësia nuk ka rëndësi,

00:03:21.226 --> 00:03:24.387
me vepra bëjnë çmos të ruajnë

00:03:24.387 --> 00:03:27.154
privatësinë e tyre të paprekur .

00:03:27.154 --> 00:03:28.972
Email-in dhe llogaritë e mediave shoqërore

00:03:28.972 --> 00:03:30.742
i mbrojnë me fjalëkalime,

00:03:30.742 --> 00:03:32.621
dhomat e gjumit dhe banjat

00:03:32.621 --> 00:03:33.970
me brava dhe çelësa, hapa

00:03:33.970 --> 00:03:36.670
të konceptuar që të gjithë
për t’u penguar të tjerëve

00:03:36.670 --> 00:03:39.572
hyrjen në çka e konsiderojnë
si zonë private

00:03:39.572 --> 00:03:43.273
dhe të dinë ato çka këta
nuk duan t’i marrin vesh të tjerët.

00:03:43.273 --> 00:03:46.333
Po i njëjti Eric Schmidt, CEO i Google-it,

00:03:46.333 --> 00:03:48.942
i urdhëroi të punësuarit në Google

00:03:48.942 --> 00:03:50.877
të ndalnin së komunikuari me revistën

00:03:50.877 --> 00:03:53.150
internet CNET,

00:03:53.150 --> 00:03:55.740
pasi CNET-i botoi një artikull

00:03:55.740 --> 00:03:57.773
plot të dhëna personale, private

00:03:57.773 --> 00:03:59.854
mbi Eric Schmidt-in,

00:03:59.854 --> 00:04:02.970
të cilat i patën vetëm
përmes kërkimesh me Google

00:04:02.970 --> 00:04:06.311
dhe duke përdorur produkte
të tjera Google. (Të qeshura)

00:04:06.311 --> 00:04:08.168
E njëjta mospërputhje mund të shihet

00:04:08.168 --> 00:04:10.630
edhe me CEO-n e Facebook-ut,
Mark Zuckerberg, i cili

00:04:10.630 --> 00:04:14.160
në një intervistë famëkeqe të 2010-s

00:04:14.160 --> 00:04:16.559
njoftoi se privatësia nuk është më

00:04:16.559 --> 00:04:19.584
një “normë sociale”.

00:04:19.584 --> 00:04:22.140
Vjet, Mark Zuckerberg dhe e bashkëshortja 
e tij e re,

00:04:22.140 --> 00:04:24.445
blenë në Palo Alto
jo vetëm shtëpinë e tyre,

00:04:24.445 --> 00:04:28.320
por që të katra shtëpitë ngjitur,

00:04:28.320 --> 00:04:29.934
me një vlerë prej 30 milionë
dollarësh gjithsej,

00:04:29.934 --> 00:04:33.466
që të jenë të sigurt se
gëzojnë një zonë privatësie

00:04:33.466 --> 00:04:35.592
që i pengon njerëzit të mbikëqyrin

00:04:35.592 --> 00:04:39.041
se ç’bëjnë ata në jetën e tyre private.

00:04:39.051 --> 00:04:41.944
Këto 16 muajt e fundit, teksa e kam
diskutuar këtë temë nëpër botë,

00:04:41.944 --> 00:04:44.360
sa herë që dikush më thoshte,

00:04:44.360 --> 00:04:45.869
“Nuk merakosem për
mësymjet ndaj privatësisë

00:04:45.869 --> 00:04:47.478
ngaqë nuk kam se ç’të fsheh.”

00:04:47.478 --> 00:04:49.178
U them gjithnjë të njëjtën gjë.

00:04:49.178 --> 00:04:51.471
Marr një laps, shkruaj
adresën time të email-it.

00:04:51.471 --> 00:04:53.113
Dhe u them, “Ja adresa ime email.

00:04:53.113 --> 00:04:54.812
Dua që kur të shkoni në shtëpi

00:04:54.812 --> 00:04:56.522
dërgomëni me email fjalëkalimet

00:04:56.522 --> 00:04:58.332
e krejt llogarive tuaja email,

00:04:58.332 --> 00:05:00.886
jo të të mirit, të respektueshmit
të punës, me emrin tuaj,

00:05:00.886 --> 00:05:02.436
por të krejt llogarive,

00:05:02.436 --> 00:05:04.497
dua thjesht të mundem të hedh një sy

00:05:04.497 --> 00:05:06.176
se ç’bëni në Internet,

00:05:06.176 --> 00:05:08.738
të lexoj ç’të kem qejf dhe të botoj
ç’më duket me interes.

00:05:08.738 --> 00:05:10.538
Tek e fundit, nëse s’jeni njeri i keq,

00:05:10.538 --> 00:05:12.360
nëse nuk bëni gjëra të mbrapshta,

00:05:12.360 --> 00:05:15.340
s’keni se ç’të fshihni.”

00:05:15.340 --> 00:05:18.873
Ofertën time nuk e shfrytëzoi
as edhe një i vetëm.

00:05:18.873 --> 00:05:22.878
E kontrolloj — (Duartrokitje)

00:05:22.878 --> 00:05:26.118
gjithë kohën atë llogari email,
me devotshmëri prej fetari.

00:05:26.118 --> 00:05:29.323
Atë vend të shkretë.

00:05:29.323 --> 00:05:31.110
Kjo e ka një arsye, që është

00:05:31.110 --> 00:05:33.151
se ne, si qenie njerëzore,

00:05:33.151 --> 00:05:35.105
madje edhe ata prej nesh, që me fjalë

00:05:35.105 --> 00:05:37.546
e shfuqizojnë rëndësinë
e privatësisë së secilit,

00:05:37.546 --> 00:05:39.683
e kuptojmë instinktivisht

00:05:39.683 --> 00:05:41.877
rëndësinë e thellë të saj.

00:05:41.877 --> 00:05:44.704
Është e vërtetë se ne, si qenie njerëzore,
jemi kafshë shoqërore,

00:05:44.704 --> 00:05:46.853
që do të thotë se kemi nevojë që të tjerët

00:05:46.853 --> 00:05:49.597
të dinë se ç’bëjmë, ç’themi, ç’mendojmë,

00:05:49.597 --> 00:05:53.867
dhe kjo është arsyeja pse publikojmë me
dashje në Internet të dhëna rreth vetes.

00:05:53.867 --> 00:05:56.713
Por, po njësoj thelbësore për të qenët

00:05:56.713 --> 00:05:59.294
qenie njerëzore e lirë dhe e plotësuar

00:05:59.294 --> 00:06:01.431
është të kemi një vend ku mund të shkojmë

00:06:01.431 --> 00:06:05.459
dhe të jemi të lirë nga sytë
gjykues të njerëzve të tjerë.

00:06:05.459 --> 00:06:07.466
Ka një arsye pse kërkojmë ta arrijmë këtë.

00:06:07.466 --> 00:06:10.376
Dhe arsyeja jonë është se të gjithë ne —

00:06:10.376 --> 00:06:13.704
jo thjesht terroristët dhe
keqbërësit, krejt ne —

00:06:13.704 --> 00:06:15.749
kemi gjëra për të fshehur.

00:06:15.749 --> 00:06:18.496
Bëjmë dhe mendojmë lloj-lloj gjërash

00:06:18.496 --> 00:06:21.197
që pranojmë t’ia tregojmë mjekut,

00:06:21.197 --> 00:06:24.952
avokatit, psikologut, apo bashkëshortes,

00:06:24.952 --> 00:06:27.290
apo shokut të ngushtë, por
që do të na poshtëronte

00:06:27.290 --> 00:06:29.250
po t’i marrë vesh bota.

00:06:29.250 --> 00:06:31.452
Ne japim gjykime çdo ditë

00:06:31.452 --> 00:06:33.910
mbi gjërat që themi, mendojmë dhe bëjmë,

00:06:33.910 --> 00:06:35.631
të cilat jemi të gatshëm 
t’ua bëjmë të ditura të tjerëve,

00:06:35.631 --> 00:06:37.621
por dhe mbi gjëra që themi,
mendojmë dhe bëjmë

00:06:37.621 --> 00:06:39.950
dhe që nuk duam t’i dijë tjetërkush.

00:06:39.950 --> 00:06:43.277
Njerëzit, me fjalë, mund
të pretendojnë fare kollaj

00:06:43.277 --> 00:06:45.439
se nuk i japin vlerë privatësisë së tyre,

00:06:45.439 --> 00:06:50.416
por veprimet e tyre e mohojnë
mirëfilltësinë e këtij besimi.

00:06:50.416 --> 00:06:54.146
Ka një arsye pse privatësia
dëshirohet me kaq zjarr

00:06:54.146 --> 00:06:55.890
gjithkund dhe instinktivisht.

00:06:55.890 --> 00:06:57.777
Nuk është thjesht një veprim refleksiv

00:06:57.777 --> 00:07:00.491
si thithja e ajrit apo pirja e ujit.

00:07:00.491 --> 00:07:02.931
Arsyeja është se, kur gjendemi në rrethana

00:07:02.931 --> 00:07:05.588
prej ku mund të vëzhgohemi,
prej ku mund të mbikëqyremi,

00:07:05.588 --> 00:07:08.264
sjellja jonë ndryshon në mënyrë dramatike.

00:07:08.264 --> 00:07:11.297
Gama e sjelljeve të mundshme
që bluajmë me veten,

00:07:11.297 --> 00:07:13.105
kur mendojmë se po mbikëqyremi,

00:07:13.105 --> 00:07:15.260
zvogëlohet rreptësisht.

00:07:15.260 --> 00:07:17.475
Ky është thjesht fakt i natyrës njerëzore

00:07:17.475 --> 00:07:19.763
që është mirëpranuar nga shkenca shoqërore

00:07:19.763 --> 00:07:21.670
letërsia dhe feja

00:07:21.670 --> 00:07:23.898
dhe praktikisht nga çdo fushë e llojit.

00:07:23.898 --> 00:07:26.680
Ka me dhjetëra studime psikologjike

00:07:26.680 --> 00:07:29.231
që provojnë se kur dikush e di

00:07:29.231 --> 00:07:30.800
se mund të jetë duke u mbikëqyrur,

00:07:30.800 --> 00:07:32.492
sjellja që shfaq

00:07:32.492 --> 00:07:35.974
është shumë më konformiste
dhe në pajtim me normat.

00:07:35.974 --> 00:07:39.319
Turpërimi është motivues shumë i fuqishëm,

00:07:39.319 --> 00:07:42.230
siç është edhe dëshira për ta shmangur,

00:07:42.230 --> 00:07:43.729
dhe kjo është arsyeja pse njerëzit,

00:07:43.729 --> 00:07:45.968
kur gjenden nën vëzhgim, marrin vendime

00:07:45.968 --> 00:07:49.230
që nuk janë fryt i vullnetit të tyre,

00:07:49.230 --> 00:07:51.242
por janë ajo çka presin

00:07:51.242 --> 00:07:52.694
të tjerët prej tyre,

00:07:52.694 --> 00:07:57.128
ose ato që dikton ortodoksia shoqërore.

00:07:57.128 --> 00:07:59.995
Kjo nuhatje, për qëllime pragmatike

00:07:59.995 --> 00:08:04.136
u shfrytëzua më fort nga filozofi
i shekullit të 18-të, Jeremy Bentham,

00:08:04.136 --> 00:08:06.487
i cili iu vu zgjidhjes së
një problemi të rëndësishëm

00:08:06.487 --> 00:08:08.289
të prurë nga epoka industriale, kur

00:08:08.289 --> 00:08:10.647
për herë të parë, institucionet u bënë

00:08:10.647 --> 00:08:12.644
kaq të mëdha dhe të centralizuara

00:08:12.644 --> 00:08:14.472
sa që s’qenë më në gjendje të mbikëqyrnin,

00:08:14.472 --> 00:08:17.425
ndaj edhe të kontrollonin, secilin
prej anëtarëve të saj individualë,

00:08:17.425 --> 00:08:19.306
dhe zgjidhja që hartoi

00:08:19.306 --> 00:08:21.509
qe një koncept arkitekturor

00:08:21.509 --> 00:08:24.225
i menduar fillimisht për burgjet

00:08:24.225 --> 00:08:26.544
të cilin e pat quajtur panoptikon

00:08:26.544 --> 00:08:28.904
atributi parësor i të cilit ishte ngritja e

00:08:28.904 --> 00:08:31.975
një kulle të stërmadhe në
qendër të institucionit,

00:08:31.975 --> 00:08:34.123
ku, cilido që kontrollonte institucionin,

00:08:34.123 --> 00:08:36.808
mundej në çfarëdo çasti të vëzhgonte
këdo nga të dënuarit,

00:08:36.808 --> 00:08:40.130
edhe pse nuk i vëzhgonin dot
të gjithë dhe tërë kohën.

00:08:40.130 --> 00:08:42.183
Thelbësore për këtë konceptim

00:08:42.183 --> 00:08:43.980
qe fakti që të dënuarit s’mund

00:08:43.980 --> 00:08:46.856
të shihnin dot në panoptikon, në kullë,

00:08:46.856 --> 00:08:48.528
ndaj s’kish nga ta dinin

00:08:48.528 --> 00:08:50.700
nëse vëzhgoheshin, ose kur.

00:08:50.700 --> 00:08:54.283
Ajo që e ngazëlleu më shumë te ky zbulim

00:08:54.283 --> 00:08:56.156
qe se kjo do të thoshte që të burgosurve

00:08:56.156 --> 00:08:59.184
do t’u duhej të supozonin se vëzhgoheshin

00:08:59.184 --> 00:09:00.869
në çfarëdo çasti,

00:09:00.869 --> 00:09:02.747
çka do të qe mjeti i përsosur shtrëngues

00:09:02.747 --> 00:09:06.425
për bindje dhe konformizëm.

00:09:06.425 --> 00:09:09.350
Filozofi frëng i shekullit të 20-të,
Michel Foucault

00:09:09.350 --> 00:09:11.275
kuptoi që ky model mund të përdorej

00:09:11.275 --> 00:09:14.390
jo thjesht për burgjet, por
për çdo institucion

00:09:14.390 --> 00:09:16.340
që përpiqet të kontrollojë sjelljen njerëzore:

00:09:16.340 --> 00:09:19.215
shkolla, spitale, fabrika, vende pune.

00:09:19.215 --> 00:09:21.413
Dhe, sipas tij, kjo mendësi,

00:09:21.413 --> 00:09:23.839
kjo strukturë e zbuluar nga Bentham,

00:09:23.839 --> 00:09:27.168
qe mjeti kyç i kontrollit mbi shoqërinë

00:09:27.168 --> 00:09:29.170
për shoqëritë moderne, perëndimore

00:09:29.170 --> 00:09:30.944
të cilat nuk kanë më nevojë

00:09:30.944 --> 00:09:32.851
për armët e tiranisë së hapët —

00:09:32.851 --> 00:09:35.247
ndëshkim, burgosje ose vrasje të disidentëve,

00:09:35.247 --> 00:09:38.561
apo besnikëri të detyruar ligjërisht
ndaj një partie të dhënë —

00:09:38.561 --> 00:09:40.960
ngaqë survejimi në masë krijon

00:09:40.960 --> 00:09:43.515
brenda mendjes një burg

00:09:43.515 --> 00:09:45.358
që është shumë më i hollë

00:09:45.358 --> 00:09:47.247
por shumë më i efektshëm për

00:09:47.247 --> 00:09:50.296
farkëtimin e pajtueshmërisë
me normat shoqërore

00:09:50.296 --> 00:09:51.758
apo me ortodoksinë sociale,

00:09:51.758 --> 00:09:53.320
shumë më i efektshëm

00:09:53.320 --> 00:09:56.445
se sa mund të jetë dhuna e pastër.

00:09:56.445 --> 00:09:59.263
Vepra letrare më përfaqësuese mbi survejimin

00:09:59.263 --> 00:10:02.813
dhe privatësinë është romani 
i George Orwell-it "1984",

00:10:02.813 --> 00:10:06.280
studiuar nga tërë ne në shkollë, ndaj
edhe është bërë si një lloj klisheje.

00:10:06.280 --> 00:10:07.719
Në fakt, sa herë që e përmendni
në ndonjë debat mbi survejimin,

00:10:09.158 --> 00:10:10.598
njerëzit ta hedhin poshtë menjëherë

00:10:10.598 --> 00:10:12.900
si diçka që nuk ka vend, duke të thënë,

00:10:12.900 --> 00:10:16.183
“Te "1984" në shtëpitë
e miletit kishte monitorë,

00:10:16.183 --> 00:10:18.348
vëzhgoheshin në çdo çast,

00:10:18.348 --> 00:10:22.310
por kjo nuk hyn gjëkundi te gjendja
e survejimit me të cilën përballemi.”

00:10:22.310 --> 00:10:25.230
Ka një keqkuptim themelor

00:10:25.230 --> 00:10:27.931
të alarmeve të dhëna
nga Orwell-i tek "1984".

00:10:27.931 --> 00:10:29.582
Alarmi që ai dha,

00:10:29.582 --> 00:10:31.190
lidhej me shtetin e survejimit,

00:10:31.190 --> 00:10:33.354
jo se ky mbikëqyrte këdo gjithë kohën,

00:10:33.354 --> 00:10:35.407
por ngaqë njerëzit e dinin se mund

00:10:35.407 --> 00:10:37.036
mbikëqyreshin në çdo çast.

00:10:37.036 --> 00:10:40.110
Ja si e përshkruan sistemin e survejimit

00:10:40.110 --> 00:10:42.150
me të cilin përballeshin,

00:10:42.150 --> 00:10:43.548
rrëfimtari i Orwell-it, Winston Smith:

00:10:43.548 --> 00:10:45.975
“Sigurisht që s’kish mundësi të dihej

00:10:45.975 --> 00:10:48.292
nëse po vëzhgoheshit apo jo
në një çast të dhënë.”

00:10:48.292 --> 00:10:49.743
Për të vazhduar më tej,

00:10:49.743 --> 00:10:51.454
“Sido që të ishte, fishën tuaj

00:10:51.454 --> 00:10:53.163
mund ta lidhnin kur të donin.

00:10:53.163 --> 00:10:55.742
Duhej të jetonit, në fakt jetonit,

00:10:55.742 --> 00:10:57.995
me zakonin që u bë instinkt,

00:10:57.995 --> 00:11:00.490
me hamendjen se çdo tingull i juaji

00:11:00.490 --> 00:11:02.680
kapej dhe analizohej nga dikush në errësirë,

00:11:02.680 --> 00:11:05.419
çdo lëvizje merrej në shqyrtim.”

00:11:05.419 --> 00:11:08.765
Në mënyrë të ngjashme, 
fetë abrahamike postulojnë

00:11:08.765 --> 00:11:11.708
se ka një autoritet të padukshëm,
të gjithëditur

00:11:11.708 --> 00:11:13.451
i cili, ngaqë di gjithçka,

00:11:13.451 --> 00:11:15.347
mbikëqyr gjithë kohën çfarëdo që bëni,

00:11:15.347 --> 00:11:18.120
që do të thotë se nuk ju mbetet
kurrë një çast privat,

00:11:18.120 --> 00:11:19.804
mjeti i përsosur shtrëngues

00:11:19.804 --> 00:11:22.794
për bindje ndaj diktatit të tij.

00:11:22.794 --> 00:11:26.198
Ato çka këto vepra, në dukje
pa lidhje me njëra-tjetrën,

00:11:26.198 --> 00:11:28.984
lejojnë të shihet, përfundimi
që del nga krejt ato,

00:11:28.984 --> 00:11:31.306
është se një shoqëri në të cilën njerëzit

00:11:31.306 --> 00:11:33.613
mund të mbikëqyren gjithë kohën

00:11:33.613 --> 00:11:36.268
është një shoqëri që pjell konformizëm

00:11:36.268 --> 00:11:38.510
bindje pa kushte dhe nënshtrim,

00:11:38.510 --> 00:11:40.021
prandaj çdo tiran,

00:11:40.021 --> 00:11:42.103
nga më i paskrupulli te më i stërholluari,

00:11:42.103 --> 00:11:44.366
kanë uri për atë sistem.

00:11:44.366 --> 00:11:47.020
Në të kundërt, madje më me rëndësi,

00:11:47.020 --> 00:11:49.460
aftësia për t’u tërhequr diku

00:11:49.460 --> 00:11:52.470
ku mund të mendojmë,

00:11:52.470 --> 00:11:55.628
arsyetojmë, ndërveprojmë dhe flasim

00:11:55.628 --> 00:11:59.282
pa pasur mbi kurriz sytë e botës,

00:11:59.282 --> 00:12:02.825
diku ku fryma krijuese, zhbiruese

00:12:02.825 --> 00:12:05.853
dhe mospajtimi kanë vatrën e tyre,

00:12:05.853 --> 00:12:07.674
hyn te sfera e privatësisë.

00:12:07.674 --> 00:12:10.250
Kur lejojmë ekzistencën e një shoqërie

00:12:10.250 --> 00:12:12.413
te e cila jemi subjekt mbikëqyrjeje

00:12:12.413 --> 00:12:15.390
konstante, lejojmë gjymtimin e rëndë

00:12:15.390 --> 00:12:18.341
të thelbit të lirisë njerëzore.

00:12:18.341 --> 00:12:21.463
Pika e fundit që dua të prek
lidhur me këtë mendësi,

00:12:21.463 --> 00:12:23.388
idenë se vetëm personat që
bëjnë diçka të mbrapshtë

00:12:23.388 --> 00:12:27.270
kanë se ç’të fshehin, pra edhe arsye
për t’u kujdesur për privatësinë,

00:12:27.270 --> 00:12:31.276
është ngulitja prej saj e dy
mesazheve shumë rrënuese,

00:12:31.276 --> 00:12:33.304
e dy mësimeve rrënuese.

00:12:33.304 --> 00:12:35.060
I pari është se të vetmit

00:12:35.060 --> 00:12:37.180
që merakosen për privatësinë,

00:12:37.180 --> 00:12:39.236
të vetmit që kërkojnë privatësi,

00:12:39.236 --> 00:12:43.311
janë, me përkufizim, të ligjtë.

00:12:43.311 --> 00:12:45.443
Ky është një përfundim për të cilin i kemi

00:12:45.443 --> 00:12:47.971
të gjitha arsyet pse duhet shmangur,

00:12:47.971 --> 00:12:50.723
më e rëndësishmja prej tyre
është se kur thoni,

00:12:50.723 --> 00:12:53.100
“dikush po bën diçka të mbrapshtë”,

00:12:53.100 --> 00:12:55.937
ka gjasa që e keni fjalën për gjëra
të tilla si plani për një sulm terrorist

00:12:55.937 --> 00:12:57.978
apo pjesëmarrja në krime të dhunshme,

00:12:57.978 --> 00:13:00.518
një kuptim shumë i ngushtë

00:13:00.518 --> 00:13:02.970
i asaj që njerëzit që kanë
pushtetin nënkuptojnë

00:13:02.970 --> 00:13:05.020
kur thonë, “po bën gjëra të mbrapshta”.

00:13:05.020 --> 00:13:07.327
Për ta, “të bësh gjëra të mbrapshta”
zakonisht nënkupton

00:13:07.327 --> 00:13:10.398
të bërit e diçkaje që paraqet
sfida kuptimplote

00:13:10.398 --> 00:13:13.503
ndaj ushtrimit të pushtetit që u japim.

00:13:13.503 --> 00:13:15.453
Mësimi tjetër vërtet rrënues

00:13:15.453 --> 00:13:17.361
dhe, mendoj, edhe më tinëzar,

00:13:17.361 --> 00:13:20.140
që vjen prej pranimit të kësaj mendësie,

00:13:20.140 --> 00:13:22.906
është se ka një përfitim të pashprehur,

00:13:22.906 --> 00:13:26.250
të pranuar nga njerëzit
që pranojnë këtë mendësi,

00:13:26.250 --> 00:13:27.705
dhe ky përfitim është:

00:13:27.705 --> 00:13:29.677
Nëse pranoni ta bëni vetveten

00:13:29.677 --> 00:13:31.779
mjaftueshëm të parrezik,

00:13:31.779 --> 00:13:33.949
mjaftueshëm jo kërcënues

00:13:33.949 --> 00:13:35.831
për ata që kanë pushtet politik,

00:13:35.831 --> 00:13:38.867
atëherë dhe vetëm atëherë
mund të jeni të lirë

00:13:38.867 --> 00:13:40.975
nga rreziqet e survejimit.

00:13:40.975 --> 00:13:43.360
Vetëm ata që janë mospajtues,

00:13:43.360 --> 00:13:44.841
që sfidojnë pushtetet,

00:13:44.841 --> 00:13:46.653
paskan pse të shqetësohen.

00:13:46.653 --> 00:13:50.060
I kemi të gjitha arsyet pse
duhet t’i shmangim këto mësime.

00:13:50.060 --> 00:13:52.298
Mund të jeni një person që, tani për tani,

00:13:52.298 --> 00:13:54.370
nuk dëshiron të merret me diçka me spec,

00:13:54.370 --> 00:13:56.825
por mund të dojë në të ardhmen.

00:13:56.825 --> 00:13:58.499
Edhe nëse jeni dikush që vendos

00:13:58.499 --> 00:14:00.264
vetë se rasti s’do të vijë kurrë,

00:14:00.264 --> 00:14:01.898
fakti që ka të tjerë persona

00:14:01.898 --> 00:14:04.102
që duan dhe janë në gjendje
të bëjnë qëndresë

00:14:04.102 --> 00:14:06.136
dhe të jenë kundërshtarë të atyre në pushtet —

00:14:06.136 --> 00:14:07.670
disidentë, gazetarë

00:14:07.670 --> 00:14:09.758
veprimtarë, dhe një gamë
e tërë rastesh të tjera —

00:14:09.758 --> 00:14:12.252
është diçka që na sjell krejt
neve një të mirë kolektive

00:14:12.252 --> 00:14:15.230
që do të ishte mirë ta ruanim.

00:14:15.230 --> 00:14:17.324
Po njësoj jetik është fakti që kuti

00:14:17.324 --> 00:14:19.587
se sa e lirë është një shoqëri,

00:14:19.587 --> 00:14:21.737
s’është mënyra si i trajton ajo shtetasit

00:14:21.737 --> 00:14:24.200
e mirë, të bindurit, ata në rregull me normat,

00:14:24.200 --> 00:14:26.040
por se si trajton mospajtuesit

00:14:26.040 --> 00:14:29.155
dhe ata që i bëjnë qëndresë
ortodoksisë sociale.

00:14:29.155 --> 00:14:30.752
Por arsyeja më e rëndësishme

00:14:30.752 --> 00:14:33.153
është se një sistem i survejimit masiv

00:14:33.153 --> 00:14:35.770
shtyp lirinë tonë në të gjitha drejtimet.

00:14:35.770 --> 00:14:37.571
Na i bën të ndaluara krejt

00:14:37.571 --> 00:14:39.577
zgjedhjet mbi mundësitë e sjelljeve

00:14:39.577 --> 00:14:43.130
pa e ditur ne hiç se ka ndodhur.

00:14:43.130 --> 00:14:45.612
Veprimtarja e njohur socialiste,
Rosa Luxemburg

00:14:45.612 --> 00:14:48.105
dikur tha, “Ai që nuk luan vendit

00:14:48.105 --> 00:14:51.461
nuk i vë re vargonjtë e tij.”

00:14:51.461 --> 00:14:53.150
Mund të orvatemi për t’i bërë të padukshëm

00:14:53.150 --> 00:14:56.239
ose të pakapshëm vargonjtë
e survejimit në masë,

00:14:56.239 --> 00:14:58.905
por kufizimet që imponojnë mbi ne

00:14:58.905 --> 00:15:01.450
nuk bëhen më pak të fuqishme.

00:15:01.450 --> 00:15:03.058
Shumë faleminderit.

00:15:03.058 --> 00:15:04.489
(Duartrokitje)

00:15:04.489 --> 00:15:05.996
Faleminderit.

00:15:05.996 --> 00:15:10.893
(Duartrokitje)

00:15:10.893 --> 00:15:13.280
Faleminderit.

00:15:13.280 --> 00:15:16.122
(Duartrokitje)

00:15:19.320 --> 00:15:21.612
Bruno Giussani: Faleminderit, Glen.

00:15:21.612 --> 00:15:23.901
Më duhet të them që shtjellimi 
është jo pak bindës,

00:15:23.901 --> 00:15:25.466
por dua që t’u kthehemi

00:15:25.466 --> 00:15:28.817
16 muajve të fundit dhe Edward Snowden-it

00:15:28.817 --> 00:15:30.882
për pak pyetje, nëse s’prish punë.

00:15:30.882 --> 00:15:33.370
E para është personale për ju.

00:15:33.370 --> 00:15:36.411
Të gjithë kemi lexuar për
arrestimin e partnerit tuaj,

00:15:36.411 --> 00:15:39.721
David Miranda, në Londër,
dhe vështirësi të tjera,

00:15:39.721 --> 00:15:41.805
por them se lidhur me

00:15:41.805 --> 00:15:45.161
angazhimin dhe rreziqet personale,

00:15:45.161 --> 00:15:46.965
atë trysni mbi ju,
s’është edhe aq e lehtë

00:15:46.965 --> 00:15:49.910
të merresh me organizmat më 
të mëdhenj sovranë të botës.

00:15:49.910 --> 00:15:52.345
Na tregoni pak mbi këtë anë.

00:15:52.345 --> 00:15:54.000
Glenn Greenwald: Mendoj se
një nga gjërat që ndodh

00:15:54.000 --> 00:15:55.932
është se kuraja e njerëzve në këtë

00:15:55.932 --> 00:15:57.644
drejtim bëhet ngjitëse,

00:15:57.644 --> 00:16:01.107
ndaj, edhe pse unë dhe gazetarë
të tjerë me të cilët punoja

00:16:01.107 --> 00:16:02.643
ishim të ndërgjegjshëm për rrezikun —

00:16:02.643 --> 00:16:05.365
ShBA-të vazhdojnë të jenë
vendi më i fuqishëm në botë

00:16:05.365 --> 00:16:07.363
dhe nuk gëzohen kur ju

00:16:07.363 --> 00:16:09.285
botoni në Internet, sipas qejfit,

00:16:09.285 --> 00:16:11.796
mijëra të fshehta të tyre —

00:16:11.796 --> 00:16:15.265
kur sheh dikë që është 29 vjeç

00:16:15.265 --> 00:16:17.284
njeri i rëndomtë që u rrit në

00:16:17.284 --> 00:16:19.597
në një mjedis më se të rëndomtë,

00:16:19.597 --> 00:16:23.320
të shfaqë atë shkallë kuraje
të parimtë, siç rrezikoi Edward Snowden-i,

00:16:23.320 --> 00:16:25.540
duke e ditur se e priste burgu për
gjithë jetën nga këtej e tutje

00:16:25.540 --> 00:16:27.322
ose jeta e tij do të shkërmoqej,

00:16:27.322 --> 00:16:29.297
më frymëzoi mua dhe gazetarë të tjerë

00:16:29.297 --> 00:16:31.120
dhe frymëzoi, mendoj, njerëz kudo në botë,

00:16:31.120 --> 00:16:32.808
përfshi sekretnxjerrës të ardhshëm,

00:16:32.808 --> 00:16:36.323
të kuptojnë se mund t’i hyjnë 
edhe ata kësaj valleje.

00:16:36.323 --> 00:16:38.809
BG: Jam kureshtar të di mbi 
marrëdhëniet tuaja me Ed Snowden-in,

00:16:38.809 --> 00:16:41.990
ngaqë ju keni folur mjaft me të,

00:16:41.990 --> 00:16:43.753
dhe sigurisht që vazhdoni ende,

00:16:43.753 --> 00:16:46.389
por në librin tuaj, 
s’e thërrisni kurrë Eduard,

00:16:46.389 --> 00:16:49.849
as Ed; ju thoni "Snowden". Pse?

00:16:49.849 --> 00:16:51.493
GG: Jam i sigurt se kjo është diçka

00:16:51.493 --> 00:16:54.824
që duhet parë nga ndonjë ekip psikologësh
(Të qeshura)

00:16:54.824 --> 00:16:58.413
Vërtet nuk e di. Arsyeja, mendoj, është se

00:16:58.413 --> 00:17:01.967
një nga objektivat
e rëndësishëm që ai pati,

00:17:01.967 --> 00:17:04.303
një nga taktikat e tij
më të rëndësishme, mendoj,

00:17:04.303 --> 00:17:06.510
qe që e dinte se një nga rrugët

00:17:06.510 --> 00:17:09.200
për të shmangur vëmendjen nga
thelbi i zbulimeve do të ish

00:17:09.200 --> 00:17:11.848
orvatja për personalizim
të vëmendjes mbi të,

00:17:11.848 --> 00:17:13.915
dhe për këtë arsye ai
ndenji jashtë medias.

00:17:13.915 --> 00:17:16.425
U përpoq që jeta e tij
personale të mos qe kurrë

00:17:16.425 --> 00:17:18.105
subjekt ekzaminimi,

00:17:18.105 --> 00:17:20.819
ndaj mendoj që ta thërrasësh Snowden

00:17:20.819 --> 00:17:24.393
është një rrugë për identifikimin e tij
si një aktor të rëndësishëm historik

00:17:24.393 --> 00:17:26.265
në vend se të orvatesh
ta personalizosh në një mënyrë

00:17:26.265 --> 00:17:29.145
që mund të shmangë vëmendjen prej thelbit.

00:17:29.145 --> 00:17:30.602
Moderatori: Zbulimet e tij, analiza juaj,

00:17:30.602 --> 00:17:32.378
puna e gazetarëve të tjerë,

00:17:32.378 --> 00:17:35.378
i dha vërtet jetë debatit,

00:17:35.378 --> 00:17:37.506
dhe mjaft qeveri, bie fjala, kanë reaguar,

00:17:37.506 --> 00:17:40.110
përfshi Brazilin, me projekte dhe programe

00:17:40.110 --> 00:17:42.964
për ta ripunuar paksa
formën e Internetit, etj.

00:17:42.964 --> 00:17:45.716
Ka plot gjëra që po bëhen në atë drejtim.

00:17:45.716 --> 00:17:47.986
Pyes veten, për ju personalisht,

00:17:47.986 --> 00:17:49.637
cila është mbyllja e gjithë kësaj?

00:17:49.637 --> 00:17:51.270
Në ç’pikë do të mendoni se,

00:17:51.270 --> 00:17:54.462
më në fund ia dolëm 
ta rregullojmë me sukses?

00:17:54.462 --> 00:17:56.740
GG: Për mua si gazetar, mbyllja

00:17:56.740 --> 00:17:59.183
është shumë e thjeshtë, të sigurohemi

00:17:59.183 --> 00:18:01.195
se çdo dokument që ia vlen

00:18:01.195 --> 00:18:02.841
dhe që duhet të publikohet

00:18:02.841 --> 00:18:04.321
të përfundojë i publikuar,

00:18:04.321 --> 00:18:06.358
dhe të fshehtat që nuk duhej
të ishin ruajtur fare të fshehta,

00:18:06.358 --> 00:18:07.833
të dalin sheshit.

00:18:07.833 --> 00:18:09.680
Për mua, ky është thelbi i gazetarisë

00:18:09.680 --> 00:18:11.207
dhe këtij i jam përkushtuar.

00:18:11.207 --> 00:18:13.681
Si dikush të cilit survejimi
në masë i duket i urryer,

00:18:13.681 --> 00:18:15.868
për krejt arsyet që sapo
preka dhe mjaft të tjera,

00:18:15.868 --> 00:18:18.394
këtë punë e shoh si një
që nuk mbaron kurrë,

00:18:18.394 --> 00:18:20.571
deri sa qeveri anembanë botës

00:18:20.571 --> 00:18:23.190
të mos jenë më në gjendje t’ia nënshtrojnë

00:18:23.190 --> 00:18:24.676
popullsi të tëra mbikëqyrjes dhe survejimit,

00:18:24.676 --> 00:18:27.265
veç kur bindin një gjykatë apo ent tjetër

00:18:27.265 --> 00:18:28.987
se personi që kanë në shënjestër

00:18:28.987 --> 00:18:31.578
ka bërë vërtet diçka të mbrapshtë.

00:18:31.578 --> 00:18:34.813
Për mua, kjo është rruga me të cilën
mund të ripërtërihet privatësia.

00:18:34.813 --> 00:18:37.159
BG: Snowden-i siç e kemi
parë në TED, është shumë,

00:18:37.159 --> 00:18:39.927
shumë elokuent në paraqitjen
dhe portretizimin

00:18:39.927 --> 00:18:42.207
e vetes si mbrojtës i vlerave

00:18:42.207 --> 00:18:43.920
dhe parimeve demokratike.

00:18:43.920 --> 00:18:46.948
Por shumë njerëz e kanë vërtet
të vështirë të besojnë

00:18:46.948 --> 00:18:49.350
se ky është motivacioni i tij i vetëm.

00:18:49.350 --> 00:18:50.828
E kanë të vështirë të besojnë

00:18:50.828 --> 00:18:52.449
se paraja nuk hyn gjëkundi,

00:18:52.449 --> 00:18:54.360
se nuk ka shitur ndonjë të fshehtë,

00:18:54.360 --> 00:18:56.189
te Kina apo Rusia,

00:18:56.189 --> 00:18:58.733
që dihet se nuk janë miqtë më të mirë

00:18:58.733 --> 00:19:00.902
të Shteteve të Bashkuara sot për sot.

00:19:00.902 --> 00:19:02.608
Dhe jam i sigurt se shumë
vetë në këtë sallë

00:19:02.608 --> 00:19:04.878
bëjnë të njëjtën pyetje.

00:19:04.878 --> 00:19:06.761
Mendoni se mundet të ketë edhe

00:19:06.761 --> 00:19:09.373
një anë të tillë të Snowden-it
që s’e kemi parë ende?

00:19:09.373 --> 00:19:12.554
GG: Jo, mua kjo më duket absurde dhe idiote.

00:19:12.554 --> 00:19:14.968
(Të qeshura) Nëse do të donit,

00:19:14.968 --> 00:19:17.430
e di që thjesht po bëni avokatin e djallit,

00:19:17.430 --> 00:19:20.641
por nëse do të donit t’i shisni

00:19:20.641 --> 00:19:22.547
të fshehta një vendi tjetër,

00:19:22.547 --> 00:19:24.264
çka mund ta kish bërë, dhe të gdhihej

00:19:24.264 --> 00:19:25.910
tejet i pasur nga kjo,

00:19:25.910 --> 00:19:27.891
gjëja e fundit që do të bënit
është t’ua jepnit këto të fshehta

00:19:27.891 --> 00:19:30.635
gazetarëve dhe t’u kërkonit t’i botojnë,

00:19:30.635 --> 00:19:32.661
pasi kjo i bën të pavlera të fshehtat.

00:19:32.661 --> 00:19:34.309
Njerëzit që duan të pasurojnë veten

00:19:34.309 --> 00:19:36.279
e bëjnë këtë fshehtas, duke
ia shitur të fshehtat qeverisë,

00:19:36.279 --> 00:19:38.100
por mendoj se ka një gjë
të rëndësishme për të thënë,

00:19:38.100 --> 00:19:40.338
faktin se këto akuza vijnë nga

00:19:40.338 --> 00:19:42.170
persona në qeverinë e ShBA-ve,

00:19:42.170 --> 00:19:44.190
nga persona në media që janë

00:19:44.190 --> 00:19:45.788
besnikë qeverish të ndryshme,

00:19:45.788 --> 00:19:48.936
dhe mendoj se, shpesh, kur dikush bën
akuza si kjo kundër të tjerëve —

00:19:48.936 --> 00:19:50.541
“Oh, vërtet, s’mund ta bëjë dot

00:19:50.541 --> 00:19:52.206
nisur nga parimet,

00:19:52.206 --> 00:19:54.448
do ketë ndonjë arsye
të korruptuari, të poshtër” —

00:19:54.448 --> 00:19:56.555
tregon më shumë mbi vetveten,

00:19:56.555 --> 00:19:58.381
se sa mbi objektivin e akuzave të tyre,

00:19:58.381 --> 00:20:02.766
ngaqë — (Duartrokitje) —

00:20:02.766 --> 00:20:05.286
këta njerëz, këta që bëjnë akuza të tilla,

00:20:05.286 --> 00:20:07.190
këta vetë nuk veprojnë kurrë

00:20:07.190 --> 00:20:09.112
për tjetër motiv veç motivesh të korruptuarish,

00:20:09.112 --> 00:20:10.744
ndaj besojnë se

00:20:10.744 --> 00:20:13.376
këdo tjetër e ka pllakosur po ajo sëmundje

00:20:13.376 --> 00:20:15.378
e pashpirtësisë, si ata vetë,

00:20:15.378 --> 00:20:17.249
dhe ky është thelbi i gjithë kësaj.

00:20:17.249 --> 00:20:18.876
(Duartrokitje)

00:20:18.876 --> 00:20:21.360
BG: Glen, shumë faleminderit.
GG: Faleminderit juve.

00:20:21.360 --> 00:20:23.692
BG: Glenn Greenwald.

00:20:23.692 --> 00:20:24.806
(Duartrokitje)