De kracht van collectieve immuniteit

Hoe helpen vaccinaties ziektes te voorkomen, zelfs voor mensen die nog niet zijn ingeënt? Het antwoord ligt in ‘collectieve immuniteit’, het grootschalig inenten van een gemeenschap, zodanig dat infectieverspreiding wordt tegengehouden. Gezondheidsexpert Romina Libster laat zien hoe dankzij collectieve immuniteit een dodelijke uitbraak van het griepvirus H1N1 in haar stad werd voorkomen.

Een van mijn eerste patiënten die ik
als kinderarts behandelde, was Sol.

Een prachtig meisje van een maand oud,

dat werd opgenomen met
een ernstige infectie van de luchtwegen.

Ik had tot dan toe nooit

een patiënt zo snel achteruit zien gaan.

Binnen slechts twee dagen
ging ze aan de beademing.

Op de derde dag overleed ze.

Sol had kinkhoest.

Na overleg met collega's,

en na de eerste golf
van schrik en verdriet,

zei de arts-assistent tegen me:

kom, diep ademhalen, was je gezicht,

nu komt het moeilijkste:

we moeten het de ouders vertellen.

Er kwamen gelijk duizend vragen in me op,

van: hoe kan een baby'tje van één maand

zo'n vreselijk lot treffen,

tot: hadden we iets kunnen
doen ter voorkoming?

Voordat inentingen bestonden,

stierven jaarlijks miljoenen mensen

aan infectieziekten.

Tijdens de grieppandemie van 1918

stierven 50 miljoen mensen.

Dat is meer dan de huidige
bevolking van Argentinië.

Misschien dat de wat ouderen onder ons

zich nog de polio-epidemie herinneren

die in Argentinië heerste in 1956.

Er was toen nog geen poliovaccin.

Mensen waren radeloos,

ze werden gek.

Ze smeerden kalk op bomen.

Ze stopten zakjes kamfer
in het ondergoed van de kinderen

alsof dat zou helpen.

Tijdens de polio-epidemie stierven
duizenden mensen.

En even zovelen hielden er
neurologische schade aan over.

Ik weet, omdat ik het heb gelezen,

dat dankzij vaccinaties,

mijn generatie het geluk had

om niet zo'n vreselijke epidemie
te hoeven meemaken.

Inentingen zijn één van de grote successen

van de volksgezondheid in de 20ste eeuw.

Na drinkwater

is het de meest succesvolle interventie
waardoor sterftecijfers daalden,

meer nog dan door antibiotica.

Door inentingen kon een vreselijke ziekte

als pokken volledig worden uitgeroeid.

Er kwam een sterke daling
in sterftecijfers

door andere zieken, zoals de mazelen,

kinkhoest, polio en veel meer.

Al deze ziektes behoren tot een groep

die ook wel wordt aangeduid met:
vaccineerbare ziektes.

Wat wil dat zeggen?

Dat ze potentieel
te voorkomen zijn,

maar daarvoor moet men iets doen:

men moet zich inenten.

Ik kan mij voorstellen dat de meerderheid
van de aanwezigen hier,

op zeker moment in hun leven
wel een inenting heeft gehad.

Nu ben ik er niet zo zeker van

of de meesten van jullie wel weten
welke inentingen

wij nodig hebben na de adolescentie.

Heeft u zich ooit afgevraagd
wie wij beschermen

als wij ons vaccineren?

Met andere woorden:

Is er nog een ander gevolg

dan dat wij onszelf beschermen?

Ik zal jullie iets laten zien.

Denk je eens in

dat we in een stad zijn

die volledig onaangetast is
door een bepaalde ziekte,

zoals bijvoorbeeld de mazelen.

Wat wil dat zeggen?

In deze stad heeft niemand
ooit contact gehad met de ziekte,

er is geen natuurlijke weerstand,

en niemand is tegen mazelen ingeënt.

Als op een dag, in deze stad

iemand komt die mazelen heeft,

krijgt de ziekte weinig weerstand

en zal zich van de één op de
ander gaan verspreiden.

Binnen korte tijd verspreidt het zich

over de hele gemeenschap.

Binnen afzienbare tijd

zullen veel inwoners ziek zijn.

Zo ging het toen er nog
geen inentingen waren.

Beeld je nu het tegenovergestelde in.

We zijn in een stad

waar meer dan 90% van de mensen

weerbaar zijn tegen mazelen.

Dat betekent dat de ziekte
er is geweest,

er natuurlijke antistoffen ontstonden,

men overleefde het,

óf men is tegen
mazelen ingeënt.

Als op een dag in deze stad

een persoon komt die de mazelen heeft,

zal de ziekte veel meer
weerstand ondervinden

en zal zich niet in dezelfde mate
gaan verspreiden.

De verspreiding blijft
waarschijnlijk beperkt

en er volgt geen uitbraak.

Ik wil dat jullie goed
opletten op het volgende:

Ingeënte mensen

beschermen niet alleen zichzelf

maar blokkeren ook
verspreiding van de ziekte

binnen de gemeenschap.

Zij beschermen indirect
de mensen om zich heen

die niet zijn ingeënt.

Ze vormen een soort
beschermend schild

waardoor anderen niet
met de ziekte in contact komen

en dus beschermd blijven.

Dit indirecte effect van bescherming

van niet ingeënte mensen
in de gemeenschap,

puur doordat zij omringd worden
met ingeënte mensen,

heet collectieve immuniteit.

Veel mensen binnen de gemeenschap

zijn bijna volledig afhankelijk
van deze collectieve immuniteit

om zich tegen ziektes te beschermen.

Het gaat hier niet om hypothetische
mensen in een animatie.

Het gaat om onze neefjes, nichtjes,

zoons, dochters,

die misschien heel klein zijn

en nog geen inenting hebben gehad.

Het zijn onze ouders, broers, zussen,

onze kennisen

die misschien een ziekte hebben

of medicijnen slikken waardoor
hun weerstand lager is.

Ook gaat het om mensen
met een allergie

tegen bepaalde inentingen.

Het kan zelfs om één van ons gaan

die wél is ingeënt

maar bij wie dit

niet de beoogde uitwerking heeft.

Want niet alle vaccins

zijn altijd 100% effectief.

Al deze mensen zijn bijna
volledig afhankelijk

van collectieve immuniteit

om zich tegen ziektes te beschermen.

Om het effect van collectieve
immuniteit te bereiken,

is het van belang dat een groot
percentage van de bevolking is ingeënt.

Dat percentage heet ook wel de drempel.

Die drempel is afhankelijk
van veel variabelen.

Het hangt af van de kenmerken
van de ziektekiem,

van de kenmerken van de immuunrespons,

die de inenting teweegbrengt.

Maar alle kenmerken hebben dit gemeen:

Als het percentage ingeënte inwoners

binnen een gemeenschap

lager ligt dan het drempelgetal,

dan zal de ziekte zich
vrijer kunnen verspreiden.

Dit kan leiden tot een uitbraak

van die ziekte binnen de gemeenschap.

Zelfs ziektes die tot nu toe

controleerbaar waren
kunnen opnieuw opkomen.

Dat is niet slechts een theorie.

Dit is gebeurd en gebeurt nu.

In 1998 was er een Britse onderzoeker

die een artikel publiceerde
in één van de

belangrijkste geneeskundige
tijdschriften

waarin hij zei dat het drievoudig vaccin,

dat is het BMR-vaccin tegen
bof, mazelen en rodehond,

verband houdt met autisme.

Dit had onmiddellijk grote gevolgen.

Mensen besloten zichzelf en
hun kinderen niet in te enten.

En wat gebeurde er?

Het aantal ingeënte mensen

in vele gemeenschappen op aarde

daalde tot beneden het drempelgetal.

Er kwamen uitbraken van mazelen
in vele steden rond de wereld.

In de Verenigde Staten, in Europa.

Erg veel mensen werden ziek

en er stierven mensen aan mazelen.

Wat gebeurde er?

Het artikel leidde ook
tot enorme opschudding

binnen de medische wereld.

Tientallen onderzoekers gingen na

of het daadwerkelijk zo was.

Niet alleen vond niemand
een oorzakelijk verband

op bevolkingsniveau
tussen het drievoudig vaccin

en autisme,

ook werden er onjuistheden gevonden

in het betreffende artikel.

En dat niet alleen,
het artikel bleek frauduleus.

Het was frauduleus.

Het tijdschrift heeft het artikel

in 2010 publiekelijk ingetrokken.

Eén van de grootste zorgen

en excuses om zich niet in te enten,
zijn bijwerkingen.

Inentingen, net als medicijnen,

kunnen mogelijk bijwerkingen hebben.

De meeste zijn licht en tijdelijk.

Maar de voordelen zijn altijd groter

dan de mogelijke complicaties.

Als we ziek zijn,

willen we snel beter worden.

Velen van de aanwezigen hier

zullen bij een infectie antibiotica nemen.

Bij hoge bloeddruk nemen we
bloeddrukverlagende medicijnen.

We nemen pillen tegen hartklachten.

Waarom? Omdat we ziek zijn

en we willen snel beter worden.

We staan hier niet teveel bij stil.

Waarom is het zo moeilijk om na te denken

over het voorkomen van ziektes,

over bescherming van onszelf
als we gezond zijn?

We zorgen goed voor onszelf bij ziekte,

of beschermen onszelf
in situaties van dreigend gevaar.

Ik kan me voorstellen dat
de meesten van ons hier

zich de pandemie kan herinneren
van de Mexicaanse griep

die hier in Argentinië, en de rest
van de wereld, heerste in 2009.

Toen de eerste gevallen
aan het licht kwamen,

begon hier in Argentinië de winter.

Men wist van niets,

het was één grote chaos.

Mensen droegen buiten mondkapjes,

we gingen massaal langs apotheken

om ontsmettingsmiddel te kopen.

Mensen stonden rijendik bij apotheken
om inentingen te halen,

zelfs als ze niet zeker wisten of dat

het juiste was tegen het nieuwe virus.

Men wist helemaal niks.

Op dat moment was ik,
naast dat ik

onderzoek deed bij stichting Infant,

werkzaam als kinderarts aan huis,

via het verzekerde zorgstelsel.

Ik weet nog dat ik mijn dienst
begon om 8 uur 's ochtends,

en toen was er al een
lijst van 50 geplande bezoeken.

Het was een chaos,
men wist niet wat te doen.

Wat mij opviel, weet ik nog

waren bepaalde kenmerken
van de patiënten die ik zag.

Het waren de wat oudere patiënten,

die wij gewoonlijk in de winter zagen,

met een ziektebeeld
van langdurige koorts.

Ik weet ook nog dat mijn mentor

van mijn onderzoeksprogramma zei

-- en hij wist het op zijn beurt
weer via een collega --

dat een er een groot aantal
zwangere vrouwen

en jongvolwassenen

opgenomen was op de
intensive care,

met zeer moeilijk
behandelbare ziektebeelden.

Op dat moment hadden wij een idee

van wat er aan de hand was.

Op maandag pakten we
's ochtends vroeg meteen de auto

en reden naar een ziekenhuis
in de provincie Buenos Aires,

het ziekenhuis waarnaar we gevallen

van het nieuwe griepvirus
door zouden moeten verwijzen.

Het ziekenhuis bleek overvol te zitten.

Alle zorgverleners waren gekleed in
astronautachtige beschermingspakken.

En wij met een mondkapje in onze zak.

Ik, hypochonder,
ademde twee uur lang niet.

Maar we zagen wat er gebeurde.

Ze brachten ons gelijk in contact

met kinderartsen van zes ziekenhuizen
in de hoofdstad

en omliggende randgemeenten.

We probeerden zo snel mogelijk

te begrijpen hoe dit nieuwe virus
zich gedroeg in onze kinderen.

In een werkmarathon,

binnen drie maanden tijd,

zagen we de kenmerken
van dit nieuwe virus H1N1

bij de 251 kinderen die met dit virus
in ziekenhuizen werden opgenomen.

We zagen welke kinderen het
ernstigst ziek werden.

Dat waren de kinderen jonger dan 4,

met name de kinderen jonger dan 1,

patiëntjes met neurologische ziektes,

kleintjes met chronische longziektes.

Het was ontzettend belangrijk om
de risicogroepen te identificeren,

zodat we ze voorrang konden geven

in het voorschrijven
van het vaccin tegen de griep

niet alleen hier in Argentinië,

maar ook in andere landen,
waar de pandemie

nog niet was uitgebroken.

Eén jaar later, er was inmiddels

een vaccin beschikbaar tegen H1N1,

wilden we kijken wat er
precies was gebeurd.

Na een grootschalige vaccinatiecampagne

gericht op bescherming van risicogroepen,

bleek er in de ziekenhuizen

waar 93% van de risicopatiënten
waren ingeënt,

na de campagne
niet één opgenomen patiënt

met het pandemische virus H1N1.

(Applaus)

In 2009: 251.

In 2010: nul.

Inenten is een daad van
individuele verantwoordelijkheid,

maar heeft ook een enorme
collectieve impact.

Als ik me inent, bescherm ik
niet alleen mezelf

maar ook de ander.

Sol had kinkhoest.

Sol was nog heel klein,
en had haar eerste inenting

tegen kinkhoest nog niet gehad.

Ik vraag mij nog steeds af
wat er gebeurd was

als alle mensen om Sol heen

ingeënt waren.

(Applaus)