Çawa nûçeyên derewîn dikarin belav bibin - Nûh Tavlin

Tevahiya waneyê bibînin: http://ed.ted.com/lessons/how-false-news-can-spread-noah-tavlin

Di dehsalên borî de, piraniya nûçeyên bi gihîştina cîhanî ji gelek rojname û tevnên mezin ên bi çavkaniyên ku rasterast agahdariyê kom dikin, Leza ku agahdarî niha belav dibin, lêbelê, ji bo tiştek bi navê ragihandina dorpêçê mercên nimûneyî çêkirin, Nûh Tavlin vê diyardeyê ronî dike.

Wane ji aliyê Nûh Tavlin, anîmasyon Patrîk simîs.

Gotinek heye ku bi gelemeperî dihête vegotin
ji nivîskar Mark Tiwêyin re ku,

"Derewek dikare
nîvco li dora cîhanê bigere

dema ku rastî pêlavên xwe li xwe dike."

tiştê gewz liser wê.

li vir sedemek heye ku guman bike
ku mark tiwêyin çi caran ev tişt negotiye,

bi vî rengî, bi henek, nîqaşê piştrast dikin.

û îro, pêşniyar, kî gotibe,
ji her carê rasttir e.

di dehsalên berê de,
piraniya medyaya bi gihîştina gerdûnî

ji çend rojnameyên mezin
û toran pêkdihat

ku çavkaniyên wan hebû
ku rasterast agehdaryê kom bikin.

Ajansên weke Royterz
û esosyatêd Press (AP)

ew berhevok an çîrokên ji nû ve rapor kirî
bi rêjeyî li gor îro kêmbûn.

leza ku niha
agehdarî pê belav dibe

mercên nimûneyî afirandine ji bo
diyardeyek a ku wekî ragihandina dorpêç tê zanîn.

ev e ku weşana A yê
agehdariyên çewt diweşîne,

weşana b yê wê ji nû ve çap dike,

û weşana a yê paşî b yê
wekî çavkaniya agehdariyê nîşan dike.

ew dihête hijmartin wekî şêwazekê
nûçedanê yê girrovirr

gava gelek weşan

nûçedan li ser heman perçe ya
agehdariya derewîn a destpêkê,

ku paşî ji nivîskarek din re xuya dike
ku ji hêla gelek çavkaniyan ve hatiye rastandin.

Wek mînak, weşana 1998-an
a yek kaxezî ya ne zanistî

digotin ku derzîlêdana asayî a zarokan
dibe sedemê otîzmê

îlhamek da tevahiya
tevgera dijî lêdana vaksînê,

digel ku kaxeza orjînal
bi berdewamî hatiye bêrûmet kirin

ji hêla civakê zanistî ve.

Zarokên bi zanebûn ên ne derzî kirî
niha bi nexweşiyên vegirtî dikevin

ku bi rastî hate
tune kirin li dewletên yekbûyî,

digel hin vegirtina êşan mirinê piştrast dikin.

di mînakek hinekî kêmtir tirsinak de,

nivîsarên tinazî yên ku hatine rêxistin
ku dişibin yên rastîn

herwiha dikare were hildan ji hêla dezgehên
ku ne di henekan de ne jî.

Wek mînak, nivîseka henekî di
kovara bijîşkî ya navdar a birîtanî de bi navê

"lêçûnên enerjiyê behtir di ciwanan de
ku lîstkên kompîterê yên nifşê nû dileyîzin."

hatiye jêderkirin di weşanên
zanyarî yên cidî de zêdetir ji 400 cara.

naveroka hilberîner a bikarhîner, wekî wîkîpedyayê,

herwiha beşdaryek a hevpar a
ragihandin a dûrpêçê.

her ku bêtir nivîskar têne
ser rupelên wisa ji bo agehdariya zûbizû,

rastiyek neverastkirî di rûpelek wîkîpedyayê de
dikare rê li gotarek a weşandî veke

dibe ku were zêdekirin wekî çavkanî
ji bo heman agehdariya wîkîpedyayê,

pûçkirina wê pir dijwartir dike.

pêşveçûnên nû yên
di teknolojiya ragihhandinê de

mifayên wan ên bê pîvan hebin

di şikandina astengiyên
di navbera agehdarî û mirovan.

lê daxwaza me ji bo bersivên bilez

dibe ku daxwazê zêde bike
ji bo ku ji pêbaweriya xwe piştrast bin.

û dema ku ev alîgirî dikare zêde bibe
li milyaran mirovên li seranserîcîhanê,

hema di cih de,
bêtir hişyarbûn di rêzde ye.

ji medyaya hestiyar dûr bikevin,

lêgerîna li rexneyên
agehdariya gumanbar,

û şopandina çavkaniyên orjînal ên
ragihandinê dikare bibe alîkar ku derewek hêdî bibe,

ji rastiyê re bêtir dem dide
da ku pêlavên xwe li xwe bike.