Evren neden var?

Neden bir şeyler yok değil de var? Diğer bir deyişle: Evren neden var (ve neden içinde yaşıyoruz)? Filozof ve yazar Jim Holt üç olası cevap ile bu sorunun peşine düşüyor. Veya dört. Veya hiç.

Evren neden var?

Neden — Tamam. Tamam. (Gülüşmeler)

Bu kozmik bir gizem. Ciddi olalım.

Neden bir dünya var,
neden bu dünyanın içindeyiz

ve neden yok değiliz de varız?

Yani, bu en uç "neden" sorusu.

Bu yüzden varlığın gizemi
hakkında konuşacağım,

"varlık" bulmacası,

bulmacayı nereye yönlendiriyoruz

ve neden önemsemelisiniz

ve umuyorum önemsiyorsunuzdur.

Filozof Arthur Schopenhauer demiş ki:

"Var oluşlarının ihtimalini,
dünyanın varoluşunun

ihtimalini düşünmemiş olanların

akıllarında bir noksanlık vardır."

Bu biraz sert olmuş, ama yine de... (Gülüşmeler)

Bu bilinen en büyük

ve en harika gizem;

en derin ve insanoğlunun cevaplamaya

en uzak olduğu soru.

Büyük düşünürleri
takıntılı hale getirmiştir.

Ludwig Wittgenstein, belki de

20. yüzyılın en büyük filozofu,

bir dünyanın var olması
gerekmesine şaşırmıştı.

"Tractatus"unun 4.66
önermesinde şöyle yazdı:

"Mistik olan, dünyada

bir şeylerin var olması değil,

dünyanın var olmasıdır."

Eğer bir filozofun nükteli sözlerini

dinlemek istemiyorsanız,
bir de bilim adamı deneyelim.

John Archibald Wheeler, 20. yüzyılın

en iyi fizikçilerinden biri,

Richard Feynman'ın öğretmeni,

"kara delik" ifadesinin yaratıcısı,

şöyle demiştir: "Kuantum nereden geliyor,

evren nereden geliyor,

var oluş nereden geliyor
öğrenmek istiyorum."

Ve benim arkadaşım Martin Amis

- konuşma sırasında çok fazla
isim verdiğim için kusura bakmayın

yani alışsanız iyi edersiniz -

değerli dostum Martin Amis bir keresinde

evrenin nereden geldiği gizemini çözmeye

yaklaşık beş Einstein uzaklıkta
olduğumuzu söylemişti.

Ve bu gece seyirciler arasında,

beş Einstein olmadığına adım gibi eminim.

Einstein olan? Elleri göreyim? Hayır mı?

Einstein yok yani? Tamam.

Şu soru: neden bir şeyler yok değil de var?

Bu yüce soru, entellektüel tarihte

kısmen geç çıkmıştır ortaya.

17. yüzyılın sonlarına doğru

bunu soran filozof Leibniz,

oldukça zeki adam, Liebniz

neredeyse aynı zamanlarda

Isaac Newton'dan habersiz
Calculus'ü icat etmiştir.

Neden bir şeyler yok değil de var
diye soran Liebniz için

bu büyük bir gizem değildi.

Liebniz metafiziksel dış görünüşüyle,

bir Ortodoks Hristiyandı
ya da öyle davranıyordu

ve dünyanın neden var olduğunu
şöyle belirtmiştir:

Çünkü onu Tanrı yarattı.

Ve Tanrı yarattı, yoktan var etti.

Tanrı işte bu kadar güçlü.

Bir dünya üretmek için hiçbir önceden
var olan malzemeye ihtiyaç duymaz.

Tam bir hiçlikten bunu çıkartabilir,

yoktan var edebilir.

Bu arada, bugün

çoğu Amerikalı'nın inandığı şey bu.

Var oluşun hiçbir gizemi yok onların için.

Tanrı yarattı.

Hadi bunu bir denkleme koyalım.

Sunum hazırlamadım o yüzden
görsellerimi taklitle anlatacağım,

hayal gücünüzü kullanın.

Tanrı + Hiçlik = Dünya

Tamam mı? Denklemimiz bu.

Belki de Tanrı'ya inanmıyorsunuzdur.

Belki bilimsel bir ateistsiniz

ya da bilimsel olmayan bir ateistsinizdir
ve Tanrı'ya inanmıyorsunuzdur.

Bu durumdan da hoşnut değilsinizdir.

Bu arada, elimizde bu denklem olsa dahi,

Tanrı + Hiçlik = Dünya,

şimdiden bir sorun var:

Neden Tanrı var ki?

Tanrı sadece mantıkla var olamaz,

tabi ontolojik argümanlara inanmıyorsanız

ve umarım inanmıyorsunuzdur,
çünkü pek de iyi değiller.

Kavranabilir bir şey,
eğer Tanrı var ise,

düşünmüş olmalı,
ben sonsuzum, sonsuz güçteyim,

ama ben nereden geldim ki?

(Gülüşler)

Nereden geliyorum ben?

Tanrı daha resmi bir İngilizce konuşurdu.

(Gülüşmeler)

Evet, bir teori de Tanrı kendi
varlığı ile ilgili bulmacayı

düşünmekten çok sıkılmıştı, bu yüzden

Dünya'yı yarattı,
sırf dikkatini dağıtmak için.

Ama her neyse,
hadi Tanrı'yı bir unutalım.

Tanrı'yı denklemden çıkaralım: Elimizden

_____ + Hiçlik = Dünya kalıyor.

Eğer Budist'seniz,

burada bir durmak isteyebilirsiniz

çünkü aslında elinizde kalan

Hiçlik = Dünya

ve denklemin simetriği olan

Dünya = Hiçlik. Tamam?

Bir Budist'e göre de,
Dünya sadece bir hiçliktir.

Sadece büyük, kozmik bir anlamsızlıktır.

Bizse, dışarıda çok şey
olduğunu düşünüyoruz,

ama bu sadece arzularımızın
esiri olduğumuz için.

Eğer arzularımızın
yok olmasına izin verirsek,

dünyanın gerçekte
ne olduğunu göreceğiz.

Bir anlamsızlık, hiçlik

ve bunu başarınca
ölmekten keyif alacak kadar

yaşamış olmak şeklinde tanımlanan

mutluluk seviyesi
nirvanaya ulaşacağız. (Gülüşmeler)

Evet, Budist düşüncesi böyle.

Ama ben bir Batılıyım ve hâlâ varoluş

bulmacasını düşünüyorum ve elimde

________ +

- bir dakikaya işler
ciddileşecek, o yüzden -

_______ + Hiçlik = Dünya

Bu boşluğa ne koyacağız?

Bilime ne dersiniz?

Gerçekliğin doğasının
en büyük rehberi bilimdir

ve en temel bilim de fiziktir.

Bu bize çıplak gerçeğin
aslında ne olduğunu gösterir,

EGEÜV dediğim şeyi açığa kavuşturur:

Evrenin Gerçek ve Esas Demirbaşı.

Belki fizik bu boşluğu doldurur

ve gerçekten, 60'ların sonu veya 70'lerden beri

fizikçilerin bizimki gibi bir evrenin

tam bir hiçlikten nasıl varolduğunu,

hiçbir şey yokken evrenin oluşmasına

sebep olan kuantum
dalgalanmasını açıklayacak

saf bir bilimsel temel
bulacaklarına dair iddiaları vardı.

Stephen Hawking, bu fizikçilerden biri.

Yakın zamanlardan da Alex Vilenkin var.

Tüm bunlar

"Hiçlikten Oluşmuş Evren"
kitabının yazarı ve

arkadaşım olan başka iyi bir
fizikçi Lawrence Krauss tarafından

halk seviyesine indirildi.

Ve Lawrence

- bu arada kendisi koyu bir ateisttir -

Tanrı'yı devre dışı bıraktı.

Kuantum alan teorisi kanunları,

fiziğin geldiği son nokta, bizlere

saf bir yokluktan,

uzay, zaman, madde olmadan, bir hiçlikten

sadece küçük bir yanlış vakumun

varoluş için bir dalgalanma
oluşturabildiğini gösteriyor.

Sonra da, genişleme denilen mucize

etrafımızda gördüğümüz bu büyüklük ve

çeşitliliğe sahip evreni oluşturuyor.

Evet, bu gerçekten dahice bir senaryo.

Çok kuramsal. Büyüleyici.

Ama bu teoriyle büyük bir sorunum var

ve sorun şu:

Bu sahte-dinci bakış açısı.

Şimdi, Lawrence bir ateist olduğunu düşünüyor,

ama hâlâ dini bir dünya görüşünün kölesi.

O fiziksel kanunları ilâhi emirler gibi görüyor.

Kuantum Alan Teorisi'nin kanunları onun için

"Fiat lux" gibi, "Işık olsun!"

Yasaların sanki boşluğu biçimlendirecek,

varoluşa gebe olmasını sağlayacak

bir ontolojik gücü ya da etkisi var.

Sanki hiçlikten, bir dünyayı çağırabilirler.

Ama bu fiziksel yasanın ne olduğuna

çok ilkel bir bakış değil mi?

Fiziksel yasaların aslında dünyadaki

kalıp ve standartların
genelleştirilmiş hâli

olduğunu biliyoruz.

Dünya'nın dışında geçerli değiller.

Kendilerini var eden bir özleri yoktur.

Dünyanın hiçlikten var olmasını

sağlayamazlar.

Bu bilimsel yasanın ne olduğuna

çok ilkel bakış.

Eğer bu konuda bana inanmıyorsanız,

Stephen Hawking'i dinleyin.

Kendisi müstakil, dışarıdan bir etkiyi ve

bir yaratıcıyı gerektirmeyen

kozmos modeli üretmiştir.

Bunu öne sürdükten sonra da,

Hawking kafasının hâlâ
karışık olduğunu kabul etmiştir.

Dediğine göre, bu model
sadece bir denklemdi.

Peki denklemlere ateş püsküren

ve tarif edebilecekleri dünyayı yaratan neydi?

Kafasını karıştıran buydu.

Denklemler büyüyü gerçekleştiremezler;

varoluş bulmacasını çözemezler.

Kaldı ki, yasalar bunu yapıyor olsa bile,

bu kadar yasa neden var?

Evrendeki belli sayıda
kuvvveti ve parçacıkları vb.

tanımlayan Kuantum Alan Teorisi

neden var?

Neden tamamen farklı yasalar yok?

Ortada çok ama çok sayıda matematiksel
olarak tutarlı yasalar var.

Yasalar olmasa ne olur?
Neden tam bir hiçlik yok?

Yani bu bir sorun,
ister inanın ister inanmayın,

düşünceli fizikçiler bu konuda
kafa patlatıyorlar

ve bu noktada metafiziğe kayma eğilimindeler.

Diyelim ki, belki de

evrenimizi betimleyen yasalar

sadece bir grup yasa

ve bunlar gerçeğin bir kısmını açıklıyor,

fakat belki de her tutarlı yasalar grubu

gerçeğin başka
kısımlarını açıklıyordur

ve aslında tüm olası fiziksel dünyalar

gerçekten varlar, hepsi orada.

Bizler, kuantum alan teorisi
ile tanımlanan gerçeğin

çok küçük bir kısmını görüyoruz,

fakat çok ama çok başka dünyalar var.

Bizimkinden hayal
edemeyeceğimiz kadar farklı,

anlaşılmaz şekilde tuhaf olan

çok farklı teorilerle tanımlanan

gerçeklikten bölümler.

Steven Weinberg,

standart model parçacık fiziğinin babası,

tüm olası gerçekliklerin aslında

var olduğu fikri ile
bizzat flört etmiştir.

Ayrıca, genç bir fizikçi olan Max Tegmark,

tüm matematiksel yapıların var olduğuna

ve matematiksel var oluşun
fiziksel var oluşla

aynı şey olduğuna inanırdı.

Yani elimizde her mantıksal
olasılığı kapsayan

bu son derece zengin çoklu evren var.

Bu metafizik yolu çıkarmak için

bu fizikçiler ve felsefeciler aslında

Eflatun'a uzanan çok eski bir fikre

dayanıyorlar.

Bolluk veya verimlilik prensibi

veya büyük var oluş zincirine göre

gerçeklik mümkün olduğunca doludur.

Hiçlikten uzaklaştırıldığı kadar

yakın da olabilir.

Yani elimizde bu iki aşırı uç var.

Bir tarafta tam bir hiçlik var

ve öbür tarafta ise, diğer aşırı uçtaki

her akla yatkın dünyayı
kapsayan gerçeklik görüşü:

En üst olası gerçeklik.

Hiçlik: en basit olası gerçeklik.

Peki bu iki aşırı uç arasında ne var?

Ortada bir şeyleri içeren ve
diğerlerini dışarıda bırakan

her türden orta derece gerçekler vardır.

Ve bu orta derece gerçeklerden birisi,

diyelim ki, zarif olmayan
parçaları, çirkin asimetrileri vb.

dışarıda bırakan

matematiksel olarak en zarif gerçek olsun.

Şimdi, bazı fizikçiler var ki size

bizim aslında en zarif
gerçeklikte yaşadığımızı söyler.

Sanırım Brian Green dinleyenler arasında.

Kendisi "Zarif Evren"
adında bir kitap yazdı.

Kendisi yaşadığımız evrenin
matematiksel olarak çok zarif

olduğunu iddia ediyor.

Ona inanmayın. (Gülüşler)

Göstermelik bir umut, keşke gerçek olsaydı.

Fakat sanırım geçen gün,
kendisi evrenin

çok çirkin olduğunu kabul etti.

Aptalca yapılmış,

çok fazla keyfi çiftlenme sabiti

ve büyük oranlar

ve gereksiz temel parçacık aileleri var.

Hem karanlık enerji de ne oluyor?

Bir çubuk ve ciklet mekanizması.

Hiç de zarif bir evren değil. (Gülüşmeler)

Bir de, ortada etik anlamda tüm olası dünyaların

en iyisi var.

Şimdi ciddi olmalısınız,

çünkü bu dünyada duyarlı insanlar

boş yere acı çekmiyor,

burada çocuk kanseri veya

soykırım gibi şeyler yok.

Bu ahlaki bir anlayış.

Neyse, yani hiçlik ve

olası en üst gerçeklik arasında

çeşitli özel gerçekler var.

Hiçlik özeldir. En basitidir.

Sonra en zarif muhtemel gerçeklik var.

Bu özeldir.

Olası en üst gerçeklik, bu özeldir.

Peki neyi hesaba katmadık?

Ortada ayrıca kötü,

genel gerçekler var.

Hiçbir şekilde özel değiller,

oldukça sıradanlar.

Bunlar hiçlikten sonsuz uzaktır,

fakat tam bir doluluktan da sonsuz eksiktir.

Bunlar kaos ve düzenin,

matematiksel zariflik
ve çirkinliğin karışımıdır.

Bu gerçeklikleri şöyle tanımlıyorum:

Sonsuz, vasat, eksik bir karışıklık.

Jenerik bir gerçeklik,
bir tür kozmik çöp tıkama.

Ve bu gerçeklikler,

acaba bu gerçekliklerde tanrı var mı?

Belki var fakat Yahudi-Hristiyan

tanrısı gibi mükemmel değil.

Bu tanrı çok merhametli
ve her şeye kadir değil.

%100 kötü kalpli olmasa da

%80 verimli olabilir,

ki sanırım bu durum etrafımızdaki
dünyayı az buçuk tarif ediyor. (Gülüşmeler)

Varlık gizemine çözüm olarak

teklifim şöyle:

İçinde var olduğumuz gerçeklik

bu genel gerçekliklerden birisidir.

Hakikat bir şekilde ortaya çıkmalı.

Ya hiçbir şey olduğu veya

her şey veya arada bir şey
olduğu ortaya çıkabilir.

Yani eğer çok zarif olmak gibi

bir özelliği varsa veya

hiçlik gibi çok dolu
veya çok basit ise

bu bir açıklama gerektirir.

Fakat eğer sıradan,
genel gerçekliklerden biri ise

bunun için başka bir açıklama yok.

Ve hakikaten, diyorum ki

içinde yaşadığımız gerçeklik bu.

İşte bilim bize bunu anlatıyor.

Hafta başında aldığımız

heyecan verici bir bilgiye göre

enflasyon teorisi, ki bu teori büyük,

sonsuz, karmaşık, keyfi,
anlamsız bir gerçeği öngörür.

Bu, şişeden hiç durmadan fışkıran

büyük bir şampanyaya benzer.

Biraz albeni, düzen ve barış olan

geniş ve daha çok çorak bir evren.

Bu enflasyon senaryosu,

Büyük Patlamanın hemen öncesinden

yerçekimsel dalga işaretlerinin

Antartika'daki radyo teleskoplar ile

gözlemlenmesi sonucu onaylandı.

Eminim bunu hepiniz biliyorsunuzdur.

Her neyse, yani bence,
saplanıp kaldığımızın

bu gerçek olduğuna dair
bazı kanıtlar olduğunu düşünüyorum.

Peki, neden umrunuzda olmalı?

Evet — (Gülüşmeler) —

"Dünya neden var?" sorusu

kozmik bir soru, daha yakın

bir soru ile kafiyeli gibi:

Neden varım? Neden varsın?

Varlığımız şaşırtıcı şekilde
olasılıksız görünüyor.

Çünkü ortada genetik olarak
çok büyük sayıda muhtemel insan var.

Eğer bunu genlerin sayısına

ve alellere vb. bakarak
hesaplayabilirseniz

ve yuvarlak bir hesap size

genetik olarak 10 üzeri 10.000

muhtemel insan olduğunu söyleyecektir.

Bu googol (10^100) ve
googolplex(10^10^100) arasındadır.

Ve yaşamış asıl insan sayısı

100 milyar, belki de 50 milyar,

son derece küçük bir kesir, yani hepimiz

bu şaşırtıcı kozmik piyangonun kazananıyız.

Buradayız. Tamam.

Peki nasıl bir gerçeklikte
yaşamak istiyoruz?

Özel bir gerçeklikte mi yaşamak istiyoruz?

Ya en zarif olası
gerçeklikte yaşıyor olsaydık?

Üzerimizdeki varoluşsal baskıyı hayal edin,

ayak uydurmak, zarif olmak için,

ahengi bozmamak için.

Veya, ya en üst olası
gerçeklikte yaşasaydık?

Yani o zaman varlığımız
garanti altında olacak,

çünkü her olası şey

o gerçeklikte mevcuttur

fakat seçimlerimiz anlamsız olacaktır.

Eğer ahlaken gerçekten
mücadele eder ve acı çekersem

ve doğru olanı yapmaya karar verirsem,

ne fark eder ki?

Çünkü benim versiyonlarımdan

sonsuz sayıda var

ve onlar da doğru olanı yapıyor

ve sonsuz sayıda da yanlış yapanı var.

Yani seçimlerim anlamsız.

Yani biz bu özel gerçeklikte
yaşamak istemiyoruz.

Hiçlik özel gerçekliği söz konusu olsaydı da,

bu konuşmayı yapıyor olmazdık.

Bence sıradan olan üretken
bir gerçeklikte yaşamanın

iyi ve kötü tarafları var.

İyi taraflarını büyütüp

kötü taraflarını küçültmek de

bize hayatta bir amaç verir.

Evren saçmadır,

fakat yine de bizler
bir amaç oluşturabiliriz,

ki bu oldukça iyi bir amaç

ve gerçekliğin bütün sıradanlığı

kendi varlığımızın temelinde

hissettiğimiz sıradanlıkla hoşça yankılanyor.

Bunu hissettiğinizi biliyorum.

Hepiniz özelsiniz, biliyorum,

fakat yine de biraz gizlice vasatsınız,

sizce de öyle değil mi?

(Gülüşmeler) (Alkış)

Neyse, diyebilirsiniz ki,
bu bulmaca, varlık gizemi,

sadece aptalca gizem tellallığıdır.

Evrenin var olması sizi şaşırtmadı

ve bu konuda yalnız değilsiniz.

Bertrand Russell demiş ki,

"Evrenin var olduğunu söylemeliyim, o kadar."

Anlaşılmaz bir gerçek.

Columbia'daki profesörüm Sidney Morgenbesser,

- harika felsefi bir mizaha sahiptir -

ona dedim ki, "Profesör Morgenbesser,

neden bir şeyler yok değil de var?"

O da dedi ki, "Bir şey olmasaydı,

yine de tatmin olmazdın."

Yani - (Gülüşmeler) - tamam.

Yani şaşırmadınız. Umrumda değil.

Fakat size son olarak anlatacağım şeyin

sizi şaşırtacağını garanti ederim.

Çünkü TED konferansında tanıştığım

zeki, harika insanların hepsi

bunu söylediğimde şaşırdı.

Hayatımda hiç cep telefonum olmadı

Teşekkür ederim.

(Gülüşmeler) (Alkışlar)