Jak ewoluują języki - Alex Gendler

Cała lekcja: http://ed.ted.com/lessons/how-languages-evolve-alex-gendler

Z niewielkiej liczby języków na przestrzeni historii rozwinęły się ich tysiące. Jak doszliśmy do tak wielu? Jak się w nich połapać? Alex Gendler objaśnia, jak językoznawcy grupują języki w rodziny i jak znaczący wgląd w historię dają nam drzewa językowe.

Lekcja: Alex Gendler, animacja: Igor Coric.

W biblijnej opowieści o wieży Babel

cała ludzkość mówiła jednym językiem

dopóki nagle nie rozdzieliła się
na wiele grup,

które nie rozumiały się wzajemnie.

Nie wiemy, czy kiedykolwiek istniał
taki źródłowy język,

ale wiemy, że tysiące
współczesnych języków

wzięło się z dużo mniejszej liczby.

Jak wylądowaliśmy z tyloma językami?

W początkowej fazie ludzkich migracji

świat był znacznie mniej zaludniony.

Grupy ludzi dzielących język i kulturę

często rozdzielały się
na mniejsze plemiona,

w poszukiwaniu zwierzyny łownej
i żyznej ziemi.

Kiedy tak migrowali
i osiedlali w nowych miejscach,

odizolowani od innych,

rozwijali się w odmienny sposób.

Stulecia życia w odmiennych warunkach,

inna żywność

oraz inni sąsiedzi,

zamieniły zbliżone dialekty
ze zróżnicowaną wymową i słownictwem

w radykalnie różne języki,

które dalej się rozdzielały
wraz z rosnącą populacją.

Jak genealodzy, współcześni językoznawcy
próbują opisać ten proces

wywodząc historię różnych języków

od wspólnego przodka albo protojęzyka.

Powiązana ze sobą grupa języków,
zwana rodziną językową,

może obejmować wiele gałęzi i podrodzin.

Jak ustalić, czy języki są spokrewnione?

Podobnie brzmiące słowa
niewiele nam mówią.

Fałszywe wyrazy pokrewne
lub zapożyczone słowa

nie muszą pochodzić ze wspólnego źródła.

Gramatyka i składnia są lepszą wskazówką.

Tak samo podstawowe słownictwo,

takie jak zaimki, liczby
czy pokrewieństwo,

przypuszczalnie nie są zapożyczone.

Przez systematyczne
porównywanie takich cech,

szukanie regularności w dźwiękach mowy

oraz podobieństw między językami,

lingwiści mogą określić pokrewieństwo,

odnaleźć poszczególne kroki w ewolucji,

a nawet odtworzyć języki
bez świadectwa pisanego.

Lingwiści mogą odsłonić
inne ważne historyczne wskazówki,

takie jak pochodzenie geograficzne
i styl życia ludów starożytnych

na bazie słów rodzimych

i zapożyczonych.

Lingwiści napotykają dwa główne problemy

konstruując językowe drzewa genealogiczne.

Pierwszy to brak jasnego zakończenia

dolnych gałęzi,

Kktóre dialekty uznać
za osobne języki i odwrotnie.

Chiński jest sklasyfikowany
jako jeden język,

ale jego dialekty różnią się tak dalece,
że są wzajemnie niezrozumiałe,

natomiast mówiący
hiszpańskim i portugalskim

mogą się wzajemnie zrozumieć.

Języki, którymi posługują się ludzie,

nie mają wyraźnie oddzielonych kategorii,

ale zmieniają się stopniowo,

przekraczając granice i kategorie.

Często różnice między
językami i dialektami

są kwestią zmiennych
uwarunkowań politycznych,

a nie cech językowych.

Stąd odpowiedź na pytanie:
"Ile jest języków?"

może wynosić od 3000 do 8000,

w zależności od tego, kto liczy.

Poza tym im dalej wstecz,

czyli bliżej wierzchołka drzewa,

tym mniej materiału dowodowego.

Obecny podział na główne rodziny językowe

to granica możliwości
ustalenia związków językowych

z uzasadnioną pewnością,

w tym sensie, że języki z różnych rodzin

przypuszczalnie nie są spokrewnione
na żadnym poziomie.

Ale to może się zmienić.

Wiele teorii dotyczących
związków na wyższym poziomie

lub super rodzin to przypuszczenia,

niektóre ogólnie przyjęte,

a inne dopiero brane pod uwagę.

Dotyczy to zwłaszcza języków
z małą liczbą użytkowników,

które nie są dokładnie zbadane.

Może nigdy nie ustalimy,
jak powstały języki

i czy wszystkie faktycznie
miały wspólnego przodka,

a potem rozproszył je chaos migracji.

Następnym razem słysząc
język obcy, przysłuchaj się.

Być może nie jest tak obcy, jak myślisz.