W biblijnej opowieści o wieży Babel
cała ludzkość mówiła jednym językiem
dopóki nagle nie rozdzieliła się
na wiele grup,
które nie rozumiały się wzajemnie.
Nie wiemy, czy kiedykolwiek istniał
taki źródłowy język,
ale wiemy, że tysiące
współczesnych języków
wzięło się z dużo mniejszej liczby.
Jak wylądowaliśmy z tyloma językami?
W początkowej fazie ludzkich migracji
świat był znacznie mniej zaludniony.
Grupy ludzi dzielących język i kulturę
często rozdzielały się
na mniejsze plemiona,
w poszukiwaniu zwierzyny łownej
i żyznej ziemi.
Kiedy tak migrowali
i osiedlali w nowych miejscach,
odizolowani od innych,
rozwijali się w odmienny sposób.
Stulecia życia w odmiennych warunkach,
inna żywność
oraz inni sąsiedzi,
zamieniły zbliżone dialekty
ze zróżnicowaną wymową i słownictwem
w radykalnie różne języki,
które dalej się rozdzielały
wraz z rosnącą populacją.
Jak genealodzy, współcześni językoznawcy
próbują opisać ten proces
wywodząc historię różnych języków
od wspólnego przodka albo protojęzyka.
Powiązana ze sobą grupa języków,
zwana rodziną językową,
może obejmować wiele gałęzi i podrodzin.
Jak ustalić, czy języki są spokrewnione?
Podobnie brzmiące słowa
niewiele nam mówią.
Fałszywe wyrazy pokrewne
lub zapożyczone słowa
nie muszą pochodzić ze wspólnego źródła.
Gramatyka i składnia są lepszą wskazówką.
Tak samo podstawowe słownictwo,
takie jak zaimki, liczby
czy pokrewieństwo,
przypuszczalnie nie są zapożyczone.
Przez systematyczne
porównywanie takich cech,
szukanie regularności w dźwiękach mowy
oraz podobieństw między językami,
lingwiści mogą określić pokrewieństwo,
odnaleźć poszczególne kroki w ewolucji,
a nawet odtworzyć języki
bez świadectwa pisanego.
Lingwiści mogą odsłonić
inne ważne historyczne wskazówki,
takie jak pochodzenie geograficzne
i styl życia ludów starożytnych
na bazie słów rodzimych
i zapożyczonych.
Lingwiści napotykają dwa główne problemy
konstruując językowe drzewa genealogiczne.
Pierwszy to brak jasnego zakończenia
dolnych gałęzi,
Kktóre dialekty uznać
za osobne języki i odwrotnie.
Chiński jest sklasyfikowany
jako jeden język,
ale jego dialekty różnią się tak dalece,
że są wzajemnie niezrozumiałe,
natomiast mówiący
hiszpańskim i portugalskim
mogą się wzajemnie zrozumieć.
Języki, którymi posługują się ludzie,
nie mają wyraźnie oddzielonych kategorii,
ale zmieniają się stopniowo,
przekraczając granice i kategorie.
Często różnice między
językami i dialektami
są kwestią zmiennych
uwarunkowań politycznych,
a nie cech językowych.
Stąd odpowiedź na pytanie:
"Ile jest języków?"
może wynosić od 3000 do 8000,
w zależności od tego, kto liczy.
Poza tym im dalej wstecz,
czyli bliżej wierzchołka drzewa,
tym mniej materiału dowodowego.
Obecny podział na główne rodziny językowe
to granica możliwości
ustalenia związków językowych
z uzasadnioną pewnością,
w tym sensie, że języki z różnych rodzin
przypuszczalnie nie są spokrewnione
na żadnym poziomie.
Ale to może się zmienić.
Wiele teorii dotyczących
związków na wyższym poziomie
lub super rodzin to przypuszczenia,
niektóre ogólnie przyjęte,
a inne dopiero brane pod uwagę.
Dotyczy to zwłaszcza języków
z małą liczbą użytkowników,
które nie są dokładnie zbadane.
Może nigdy nie ustalimy,
jak powstały języki
i czy wszystkie faktycznie
miały wspólnego przodka,
a potem rozproszył je chaos migracji.
Następnym razem słysząc
język obcy, przysłuchaj się.
Być może nie jest tak obcy, jak myślisz.