WEBVTT

00:00:07.369 --> 00:00:09.722
W biblijnej opowieści o wieży Babel

00:00:09.722 --> 00:00:12.566
cała ludzkość mówiła jednym językiem

00:00:12.566 --> 00:00:14.818
dopóki nagle nie rozdzieliła się
na wiele grup,

00:00:14.818 --> 00:00:16.973
które nie rozumiały się wzajemnie.

00:00:16.973 --> 00:00:20.526
Nie wiemy, czy kiedykolwiek istniał
taki źródłowy język,

00:00:20.526 --> 00:00:23.792
ale wiemy, że tysiące 
współczesnych języków

00:00:23.792 --> 00:00:27.021
wzięło się z dużo mniejszej liczby.

00:00:27.021 --> 00:00:29.245
Jak wylądowaliśmy z tyloma językami?

00:00:29.245 --> 00:00:31.607
W początkowej fazie ludzkich migracji

00:00:31.607 --> 00:00:33.652
świat był znacznie mniej zaludniony.

00:00:33.652 --> 00:00:36.621
Grupy ludzi dzielących język i kulturę

00:00:36.621 --> 00:00:38.726
często rozdzielały się 
na mniejsze plemiona,

00:00:38.726 --> 00:00:42.166
w poszukiwaniu zwierzyny łownej 
i żyznej ziemi.

00:00:42.166 --> 00:00:44.600
Kiedy tak migrowali 
i osiedlali w nowych miejscach,

00:00:44.600 --> 00:00:46.611
odizolowani od innych,

00:00:46.611 --> 00:00:48.652
rozwijali się w odmienny sposób.

00:00:48.652 --> 00:00:50.475
Stulecia życia w odmiennych warunkach,

00:00:50.475 --> 00:00:51.569
inna żywność

00:00:51.569 --> 00:00:53.482
oraz inni sąsiedzi,

00:00:53.482 --> 00:00:56.886
zamieniły zbliżone dialekty 
ze zróżnicowaną wymową i słownictwem

00:00:56.886 --> 00:00:59.197
w radykalnie różne języki,

00:00:59.197 --> 00:01:02.912
które dalej się rozdzielały
wraz z rosnącą populacją.

00:01:02.912 --> 00:01:06.597
Jak genealodzy, współcześni językoznawcy
próbują opisać ten proces

00:01:06.597 --> 00:01:09.705
wywodząc historię różnych języków

00:01:09.705 --> 00:01:12.651
od wspólnego przodka albo protojęzyka.

00:01:12.651 --> 00:01:16.865
Powiązana ze sobą grupa języków,
zwana rodziną językową,

00:01:16.865 --> 00:01:20.271
może obejmować wiele gałęzi i podrodzin.

00:01:20.271 --> 00:01:24.416
Jak ustalić, czy języki są spokrewnione?

00:01:24.416 --> 00:01:26.570
Podobnie brzmiące słowa 
niewiele nam mówią.

00:01:26.570 --> 00:01:30.361
Fałszywe wyrazy pokrewne 
lub zapożyczone słowa

00:01:30.444 --> 00:01:32.382
nie muszą pochodzić ze wspólnego źródła.

00:01:32.382 --> 00:01:34.756
Gramatyka i składnia są lepszą wskazówką.

00:01:34.756 --> 00:01:36.463
Tak samo podstawowe słownictwo,

00:01:36.463 --> 00:01:39.146
takie jak zaimki, liczby 
czy pokrewieństwo,

00:01:39.146 --> 00:01:41.504
przypuszczalnie nie są zapożyczone.

00:01:41.504 --> 00:01:43.790
Przez systematyczne 
porównywanie takich cech,

00:01:43.790 --> 00:01:46.346
szukanie regularności w dźwiękach mowy

00:01:46.346 --> 00:01:48.556
oraz podobieństw między językami,

00:01:48.556 --> 00:01:50.501
lingwiści mogą określić pokrewieństwo,

00:01:50.501 --> 00:01:52.718
odnaleźć poszczególne kroki w ewolucji,

00:01:52.718 --> 00:01:56.723
a nawet odtworzyć języki
bez świadectwa pisanego.

00:01:56.723 --> 00:02:00.744
Lingwiści mogą odsłonić
inne ważne historyczne wskazówki,

00:02:00.744 --> 00:02:04.683
takie jak pochodzenie geograficzne
i styl życia ludów starożytnych

00:02:04.683 --> 00:02:06.542
na bazie słów rodzimych

00:02:06.542 --> 00:02:08.761
i zapożyczonych.

00:02:08.761 --> 00:02:10.724
Lingwiści napotykają dwa główne problemy

00:02:10.724 --> 00:02:13.049
konstruując językowe drzewa genealogiczne.

00:02:13.049 --> 00:02:16.044
Pierwszy to brak jasnego zakończenia

00:02:16.044 --> 00:02:17.505
dolnych gałęzi,

00:02:17.505 --> 00:02:22.755
Kktóre dialekty uznać 
za osobne języki i odwrotnie.

00:02:22.755 --> 00:02:25.248
Chiński jest sklasyfikowany 
jako jeden język,

00:02:25.248 --> 00:02:29.052
ale jego dialekty różnią się tak dalece,
że są wzajemnie niezrozumiałe,

00:02:29.052 --> 00:02:31.297
natomiast mówiący 
hiszpańskim i portugalskim

00:02:31.297 --> 00:02:32.885
mogą się wzajemnie zrozumieć.

00:02:32.885 --> 00:02:35.626
Języki, którymi posługują się ludzie,

00:02:35.626 --> 00:02:38.041
nie mają wyraźnie oddzielonych kategorii,

00:02:38.041 --> 00:02:40.111
ale zmieniają się stopniowo,

00:02:40.111 --> 00:02:42.621
przekraczając granice i kategorie.

00:02:42.621 --> 00:02:44.900
Często różnice między
językami i dialektami

00:02:44.900 --> 00:02:48.011
są kwestią zmiennych 
uwarunkowań politycznych,

00:02:48.011 --> 00:02:50.637
a nie cech językowych.

00:02:50.637 --> 00:02:52.877
Stąd odpowiedź na pytanie:
"Ile jest języków?"

00:02:52.877 --> 00:02:56.026
może wynosić od 3000 do 8000,

00:02:56.026 --> 00:02:58.080
w zależności od tego, kto liczy.

00:02:58.080 --> 00:03:00.784
Poza tym im dalej wstecz,

00:03:00.784 --> 00:03:02.337
czyli bliżej wierzchołka drzewa,

00:03:02.337 --> 00:03:04.390
tym mniej materiału dowodowego.

00:03:05.445 --> 00:03:07.499
Obecny podział na główne rodziny językowe

00:03:07.499 --> 00:03:10.675
to granica możliwości 
ustalenia związków językowych

00:03:10.675 --> 00:03:12.615
z uzasadnioną pewnością,

00:03:12.615 --> 00:03:14.634
w tym sensie, że języki z różnych rodzin

00:03:14.634 --> 00:03:17.359
przypuszczalnie nie są spokrewnione
na żadnym poziomie.

00:03:17.359 --> 00:03:18.819
Ale to może się zmienić.

00:03:18.819 --> 00:03:21.593
Wiele teorii dotyczących 
związków na wyższym poziomie

00:03:21.593 --> 00:03:23.706
lub super rodzin to przypuszczenia,

00:03:23.706 --> 00:03:25.436
niektóre ogólnie przyjęte,

00:03:25.436 --> 00:03:27.015
a inne dopiero brane pod uwagę.

00:03:27.015 --> 00:03:29.992
Dotyczy to zwłaszcza języków 
z małą liczbą użytkowników,

00:03:29.992 --> 00:03:32.432
które nie są dokładnie zbadane.

00:03:32.432 --> 00:03:35.293
Może nigdy nie ustalimy, 
jak powstały języki

00:03:35.293 --> 00:03:38.808
i czy wszystkie faktycznie
miały wspólnego przodka,

00:03:38.808 --> 00:03:41.426
a potem rozproszył je chaos migracji.

00:03:41.426 --> 00:03:44.158
Następnym razem słysząc 
język obcy, przysłuchaj się.

00:03:44.158 --> 00:03:46.571
Być może nie jest tak obcy, jak myślisz.