Return to Video

چۆن زمان پەرەی دەسەنێت - ئەلێکس گێندڵەر

  • 0:07 - 0:10
    لە چیرۆکی تاوەری بابل کە لە
    ئینجیلدا باس کراوە
  • 0:10 - 0:13
    هەموو مرۆڤایەتی ڕۆژێک بووە بە
    یەک زمان قسەیان کردووە
  • 0:13 - 0:15
    هەتا لە ناکاو جیابوونەوە بۆ
    چەندەها کۆمەڵە
  • 0:15 - 0:17
    کە نەیان دەتوانی لە یەک تێ بگەن.
  • 0:17 - 0:21
    ئێمە دڵنیا نیین ئەگەر ئەم زمانە هاوبەشە
    لە ڕاستیدا بوونی هەبوبێت،
  • 0:21 - 0:24
    بەڵام دەزانین ئەمڕۆ هەزاران زمان
    بوونیان هەیە
  • 0:24 - 0:27
    کە ڕەگ و ڕیشەیان دەگەڕێتەوە بۆ
    چەند زمانێكی کەم.
  • 0:27 - 0:29
    کەواتە چۆن ئەم هەموو زمانە هاتنە بوون؟
  • 0:29 - 0:32
    لە ڕۆژانی سەرەتای کۆچی مرۆڤایەتیدا،
  • 0:32 - 0:34
    ژمارەی دانیشتوانی زەوی زۆر کەم بوو.
  • 0:34 - 0:37
    ئەو کۆمەڵانەی هاوزمان و هاوکلتور بوون
  • 0:37 - 0:39
    زۆر کات دابەش دەبوون بۆ هۆزی جیاواز،
  • 0:39 - 0:42
    ڕیگەی جودایان دەگرتە بەر و دەگەڕان بە شوێن
    نێچیر و زەوی بە پیتدا.
  • 0:42 - 0:45
    کە کۆچیان کرد و لە شوێنی نوێ جێگیر بوون،
  • 0:45 - 0:47
    لە یەکتر دابڕان
  • 0:47 - 0:49
    و گەشەیان کرد بە ڕێگەی جیاواز.
  • 0:49 - 0:50
    چەندین سەدە ژیان
    لە دۆخی جیاوازدا،
  • 0:50 - 0:52
    خواردنی جیاوازیان دەخوارد،
  • 0:52 - 0:54
    و بەرکەوتنیان دەبوو لەگەڵ دراوسێی جیاواز
  • 0:54 - 0:57
    بووە هۆی ئەو دایەلێکتانەی کە
    تەنها لە وشە و خوێندنەوە جیاواز بوو
  • 0:57 - 0:59
    ببنە دوو زمانی تەواو جیاواز،
  • 0:59 - 1:03
    ئەم دابەشبونە بەردەوام بوو لەگەل زیادبوونی
    دانیشتوان و بڵاوبونەوەیان.
  • 1:03 - 1:07
    وەک بۆماوەزانەکان، زمانناسە نوێیەکان هەوڵ
    دەدەن ئەم پڕۆسەیە وا نەخشە بکەن
  • 1:07 - 1:10
    بە گەڕاندنەوەی دوو زمانی جیا
    هەتا ئەوەندەی دەتوانن
  • 1:10 - 1:13
    بۆ زمانی باوانی هاوبەشیان،
    یان کۆنترین زمانیان.
  • 1:13 - 1:17
    کۆمەڵەیەک لە هەموو زمانەکان کە بەم جۆرە بە
    یەک دەگەنەوە پێیان دەوترێت خێزانێکی زمان،
  • 1:17 - 1:20
    کە دەکرێت پێکهاتبێت لە چەندین
    خێزانی بچوکتری ناسەرەکی.
  • 1:20 - 1:24
    کەواتە پێش هەموو شتێک چۆن بڕیار دەدەین
    کە دوو زمان پەیوەندیان بە یەکەوە هەیە؟
  • 1:24 - 1:27
    وشەی نزیک لە یەک زۆر یارمەتیدەر نییە.
  • 1:27 - 1:30
    دەکرێت نەژادێکی هەڵەی هەبێت
    یان وشەی خوازراو بن
  • 1:30 - 1:32
    نەک هەمان سەرچاوەیان هەبێت.
  • 1:32 - 1:35
    ڕێزمان و سینتاکس زیاتر دەکرێت
    پشتیان پێ ببەسترێت،
  • 1:35 - 1:36
    لەگەڵ وشە سەرەتاییەکان،
  • 1:36 - 1:39
    وەک جێناوەکان، ژمارەکان و
    چەمکەکانی خزمایەتی،
  • 1:39 - 1:42
    کە کەمتر گومانی خوازراو بوونیان لێ دەکرێت.
  • 1:42 - 1:44
    بە بەراورد کردنی ئەم تایبەتمەندیانە
  • 1:44 - 1:46
    و گەڕان بۆ گۆڕانە دەنگییەکان و
  • 1:46 - 1:49
    لێکچوونی نێوان دوو زمانەکە،
  • 1:49 - 1:51
    زمانناسەکان دەتوانن پەیوەندی
    نێوانیان دیاری بکەن،
  • 1:51 - 1:53
    و هەنگاوەکانی پەرەسەندنیان بدۆزنەوە
  • 1:53 - 1:57
    و تەنانەت زمانە کۆنەکان دروست بکەنەوە بێ
    ئەوەی هیچ بەڵگەیەکی نوسراوی زمانەکە هەبێت،
  • 1:57 - 2:01
    زمانناسەکان دەتوانن ڕاستی تری
    مێژوویی ئاشکرا بکەن،
  • 2:01 - 2:05
    وەک ئەو جوگرافیایەی تیای ژیاون یان
    شێوازی ژیانی خەڵکی کۆن
  • 2:05 - 2:07
    لەسەر بنەمای ئەوەی کام وشانەیان ڕەسەنن،
  • 2:07 - 2:09
    و کام وشانەیان خوازراون.
  • 2:09 - 2:11
    ئەمە دوو کێشەی سەرەکی زمانناسەکانە
  • 2:11 - 2:13
    لە کاتی درووست کردنی
    درەختی ئەم زمانانە.
  • 2:13 - 2:16
    یەکەم هیچ ڕێگەیەک نییە بۆ بڕیار دان
  • 2:16 - 2:18
    کە دەبێت لقەکانی ئەم زمانە لەکوێدا
    کۆتایی پێ بێت،
  • 2:18 - 2:23
    و کام لەم دایەلێکتانە بە زمانی
    جیاواز ئەژمار بکرێن و بە پێچەوانەوە.
  • 2:23 - 2:25
    چین پۆلێن کراوە وەک یەک زمان،
  • 2:25 - 2:29
    بەڵام شێوەزارەکانی بە ڕادەیەک جیاوازە
    کە ناتوانن لە یەکتر تێ بگەن،
  • 2:29 - 2:31
    لە کاتێکدا قسەکەرانی ئیسپانی و پرتوگالی
  • 2:31 - 2:33
    زۆر کات لە یەکتر تێ دەگەن.
  • 2:33 - 2:36
    لە ڕاستیدا ئەو زمانانەی خەڵکی قسەی پێدەکەن
  • 2:36 - 2:38
    بوونیان نییە لە زمانێکی تردا،
  • 2:38 - 2:40
    بەڵام خودکارانە بڵاو دەبنەوە،
  • 2:40 - 2:43
    و سنوورەکان و پۆلێنەکان دەشكێنن.
  • 2:43 - 2:45
    زۆر کات جیاوازی نێوان زمان و شێوەزارەکان
  • 2:45 - 2:48
    بەهۆی گۆڕانە لە کێشە سیاسی و
    نەتەوەییەکانە،
  • 2:48 - 2:50
    نەوەک بەهۆی هیچ تایبەتمەندنی زمانەوانی.
  • 2:50 - 2:53
    لەبەر ئەمەیە وەڵامەکە بۆ ئەم پرسیارە،
    "چەند زمان بوونی هەیە؟"
  • 2:53 - 2:56
    بریتییە لە نێوان ٣ بۆ ٨ هەزار زمان.
  • 2:56 - 2:58
    بە پشت بەستن بەوەی کێ دەیژمێرێت.
  • 2:58 - 3:01
    و کێشەی دووەم ئەوەیە تا زیاتر بگەڕێینەوە
    بۆ مێژوو
  • 3:01 - 3:02
    بەرەو بەشی سەرەوەی درەختەکەمان،
  • 3:02 - 3:05
    بەڵگەکانمان کەم دەبنەوە لەسەر
    بوونی زمان لەوێدا.
  • 3:05 - 3:07
    دابەشبوونی ئێستای خێزانەکانی زمان
  • 3:07 - 3:11
    سنورداری پەیوەندی نێوان زمانەکانمان
    نیشان دەدات
  • 3:11 - 3:13
    بە بەڵگەی دڵنیا کەرەوەوە،
  • 3:13 - 3:14
    بەو مانایەی زمانەکانی
    خێزانە جیاوازەکان
  • 3:14 - 3:17
    لەسەر هیچ ئاستێک پەیوەندییان
    نییە بە یەکەوە.
  • 3:17 - 3:19
    بەڵام ئەمە لەوانەیە بگۆڕێت.
  • 3:19 - 3:22
    هەرچەندە زۆرێک پێشنیار بۆ
    هەبوونی پەیوەندی لە نێوان
  • 3:22 - 3:24
    خێزانە گەورەکان -- بێ بەڵگەن،
  • 3:24 - 3:25
    بەڵام زۆربەیان دانیان پێدا نراوە
  • 3:25 - 3:27
    و ئەوانی تریش لەبەر چاو گیراون،
  • 3:27 - 3:30
    بە تایبەت بۆ ئەو زمانانەی کە
    قسەکەرێکی کەمیان هەیە
  • 3:30 - 3:32
    و توێژینەوەی قوڵیان لێ نەکراوە.
  • 3:32 - 3:35
    لەوانەیە قەت ئێمە نەزانین
    زمان چۆن درووست بووە،
  • 3:35 - 3:39
    یاخود ئایا هەموو زمانەکان یەک
    زمانی باوانی هاوبەشیان هەبووە
  • 3:39 - 3:41
    و بڵاو بۆتەوە بەهۆێ کۆچکردنەوە.
  • 3:41 - 3:44
    بەڵام جاری دواتر کە گوێت لە زمانێکی بیانی
    بوو، تەرکیز بخە سەری.
  • 3:44 - 3:47
    لەوانەیە لە ڕاستییدا زمانەکە بیانیی نەبێت.
Title:
چۆن زمان پەرەی دەسەنێت - ئەلێکس گێندڵەر
Description:

تەواوی وانەکە لێرە ببینە: http://ed.ted.com/lessons/how-languages-evolve-alex-gendler

لەسەر ڕێڕەوی مێژووی مرۆڤ، هەزارەها زمان گەشەیان کردووە لە چەند زمانێکی کەمەوە. چۆن ئەم هەموو زمانە هاتنە بوون؟ گرنگی ژمارە و جۆراو جۆریان چییە؟ ئالێکس گێندلەر ڕوونی دەکاتەوە چۆنە زمانناسان، زمانەکان دابەش دەکەن بەسەر خێزانەکانی زماندا، و پێمان دەڵێت کە چؤن ئەم زمانانە زانیاریمان دەدەنێ لەسەر ڕابردوو.

وانە لەلایەن ئەڵیکس گێندڵە، وێنەی جوڵاو لەلایەنن ئیگۆر کۆریک.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:03

Kurdish (Central) subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.