Vẻ đẹp của những điều chúng ta sẽ không bao giờ biết

Gần 30 năm trước, Pico Iyer đã thực hiện một chuyến đi tới Nhât, ông đã phải lòng với đất nước này và chuyển đến sống ở đây. Là một người quan sát sắc bén tâm hồn con người, Iyer tự nhận là ông hiện nay còn biết ít hơn về Nhật - thực sự là về bất cứ điều gì -- hơn là ông đã nghĩ là ông biết ba thập kỷ trước. Trong suy ngẫm sâu về sự hiểu biết, Iyer mở ra nhận thức kỳ lạ về tri thức đạt được theo tuổi tác: đó là chúng ta càng biết nhiều thì chúng ta càng nhận thấy mình chẳng biết được là bao.

Một buổi sáng tháng Mười nóng nực,

Tôi xuống chuyến tàu đi xuyên đêm

ở Mandalay,

cố đô hoàng gia của Burma,

bây giờ là Myanmar.

Trên phố tôi bắt gặp một nhóm
đàn ông với dáng vẻ thô kệch

đang đứng bên cạnh những
chiếc xe kéo của mình.

Một người đi về phía tôi

và mời chào đưa tôi đi
tham quan xung quanh.

Mức giá mà anh ta đưa ra thật bất ngờ.

Nó còn rẻ hơn một thanh sô-cô-la
tôi mua ở nhà.

Thế là tôi leo lên xe kéo của anh ta,

và anh ta bắt đầu chậm rãi đưa tôi
qua các cung điện và những ngôi chùa.

Lúc đi anh ta kể tôi nghe chuyện
anh ta từ quê lên thành phố.

Anh có một tấm bằng về toán học.

Ước mơ của anh là
trở thành một giáo viên.

Nhưng cuộc sống quá khắc nghiệt
dưới chế độ độc tài quân sự,

và cho đến giờ, đây là cách duy nhất
để anh kiếm sống.

Anh ta nói với tôi, nhiều đêm phải
ngủ lại trên chiếc xe kéo của mình

để có thể kiếm được những vị khách
đầu tiên xuống chuyến tàu đêm.

Chẳng mấy chốc chúng tôi nhận ra,
ở nhiều phương diện

chúng tôi có rất nhiều điểm chung

chúng tôi đều đang ở
độ tuổi đôi mươi,

đều say mê với văn hóa ngoại quốc,

thế nên anh đã mời tôi về nhà mình

Chúng tôi dần rời xa
những con phố rộng, đông đúc,

và bắt đầu đi vào những hẻm nhỏ,
gồ ghề, vắng vẻ.

Có rất nhiều căn lều
mục nát xung quanh.

Tôi thực sự mất đi cảm giác
về nơi mình đang đi,

và tôi nhận ra bất cứ chuyện gì đều
có thể xảy ra với mình lúc này.

Tôi có thể bị cướp giật hoặc đánh thuốc

hoặc thứ gì đó tệ hại hơn.

Không ai có thể biết được.

Cuối cùng anh dừng lại và dẫn tôi
vào trong một ngôi nhà tranh,

nơi chỉ có duy nhất một phòng rất nhỏ.

Và sau đó anh ta cúi xuống,

với tay dưới gầm giường.

Có gì đó khiến tôi đông cứng lại.

Tôi chờ đợi xem anh ta sẽ lôi ra thứ gì.

Và cuối cùng anh kéo ra một chiếc hộp.

Trong nó là những bức thư
anh ta từng nhận được

từ những vị khách nước ngoài,

và anh dán lên một vài bức thư

những tấm hình đen trắng đã mờ

của những người bạn
nước ngoài mới của mình.

Khi chúng tôi tạm biệt nhau tối hôm đó,

Tôi nhận ra anh ta đã chỉ cho tôi thấy

bí mật của việc du lịch,

đó chính là dám mạo hiểm,

đi vào sâu bên trong lẫn hướng ra ngoài

những nơi mà bạn chưa từng đi,

để thử làm những điều không chắc chắn,

những thứ còn mơ hồ,

thậm chí là nỗi sợ hãi.

Ở nhà, sẽ rất dễ mắc sai lầm

cho rằng chúng ta kiểm soát được mọi thứ.

Ở thế giới bên ngoài, mỗi khoảnh khắc
đều nhắc cho bạn rằng không phải như vậy,

và bạn cũng không thể
hiểu hết tất cả mọi điều.

Mọi nơi, "Con người đều mong ước
được ổn định"

Ralph Waldo Emerson đã nhắc nhở chúng ta,

"nhưng chỉ khi chúng ta bất ổn

thì mới có hi vọng cho chúng ta."

Tại buổi hội thảo này,
chúng ta đủ may mắn

để nghe những khám phá
và những ý tưởng mới mẻ thú vị

và, thực sự là, về tất cả các cách

mà tri thức đang được mở rộng
một cách đầy hứng thú về phía trước.

Nhưng ở điểm nào đó,
tri thức bị cạn kiệt.

Và đó là thời điểm

mà cuộc đời bạn thực sự
được quyết định:

khi nào bạn yêu;

bạn mất đi một người bạn;

ánh sáng vụt tắt.

Và sau đó khi bạn lạc lối hay bất an
hay phải tự lo cho mình,

bạn tìm ra mình là ai.

Tôi không tin vô tri là hạnh phúc.

Khoa học rõ ràng đã làm
cuộc sống của chúng ta

tươi sáng hơn, kéo dài hơn
và khỏe mạnh hơn.

Và tôi mãi biết ơn những thầy cô đã
chỉ cho tôi những quy luật vật lý

và chỉ ra rằng ba nhân ba bằng chín.

Tôi có thể đếm nó trên
những ngón tay của mình

bất kể ngày hay đêm.

Nhưng khi một nhà toán học

nói với tôi rằng âm ba
nhân âm ba bằng chín,

đó lại là một loại logic dường như
rất đáng tin cậy.

Mặt khác, sự đối lập của tri thức
không phải luôn là sự vô tri.

Nó có thể là sự kỳ diệu.

Hay bí ẩn.

Hay một khả năng.

Và trong cuộc đời mình, tôi nhận ra
những thứ mà tôi không biết

đã nâng tôi lên và đẩy tôi về phía trước

nhiều hơn những điều tôi biết chắc.

Cũng là những điều tôi không biết

đã mang tôi đến gần mọi người
xung quanh tôi hơn.

Đã tám tháng Mười Một
những năm gần đây,

tôi đi dọc nước Nhật với Dalai Lama.

Và mỗi ngày ông đều nói với tôi một điều

điều mà dường như cho con người ta
cảm giác yên lòng và tự tin nhất

là "Tôi không biết"

"Điều gì sẽ xảy ra với Tây Tạng?"

"Khi nào chúng ta có được
một thế giới hòa bình?"

"Cách tốt nhất để nuôi lớn trẻ nhỏ là gì?"

"Thực sự" người đàn ông thông thái này nói

"Tôi không biết"

Nhà kinh tế học đạt giải Nobel hòa bình
Daniel Kahneman

đã dành hơn 60 năm cho đến nay
để nghiên cứu về hành vi của con người,

và kết luận của ông là

chúng ta luôn tự tin về những gì
mà chúng ta nghĩ là mình biết

hơn là chúng ta nên.

Như ông nói, chúng ta có

"một khả năng vô hạn để lờ đi
sự vô tri của chúng ta."

Chúng ta biết đội của mình
sẽ thắng cuối tuần này

và chúng ta chỉ nhớ tri thức

trong những dịp hiếm hoi
khi chúng ta đúng

Thường thì chúng ta ở trong bóng tối.

và đó là nơi sự thân thuộc tồn tại.

Bạn có biết người yêu bạn
sẽ làm gì vào ngày mai không?

Bạn có muốn biết không?

Cha mẹ của tất cả chúng ta,
như một vài người gọi họ

là Adam và Eve

có thể không bao giờ chết nếu họ
vẫn đang ăn quả từ cây đời.

nhưng giây phút họ bắt đầu gặm trái

từ cây tri thức của điều thiện và điều ác,

họ đã mất đi sự trong sáng của mình.

Họ bắt đầu biết xấu hổ và phiền muộn,

tự nhận thức về bản thân.

Và họ biết rằng, có lẽ hơi muộn,

rằng chắc chắn có những thứ mà
chúng ta cần phải biết,

nhưng có quá nhiều thứ
tốt hơn không nên khám phá.

Khi tôi là một đứa trẻ,

đương nhiên là tôi biết mọi thứ.

Tôi đã dành 20 năm trong các lớp học
để thu thập dữ liệu,

và tôi thực sự ở trong ngành
kinh doanh thông tin,

viết các bài báo cho tạp chí Time.

Tôi thực hiện chuyến đi đầu tiên
đến Nhật khoảng hai tuần rưỡi,

và tôi trở lại với một bài luận 40 trang

giải thích từng chi tiết mới nhất về
những ngôi đền,

thời trang, môn bóng chày,

và cả linh hồn của Nhật.

Nhưng dưới tất cả những điều đó,

có những thứ mà tôi không thể hiểu

điều mà đã lay động tôi vì nhiều lý do
mà tôi vẫn không thể giải thích được,

nên tôi đã quyết định đến sống ở Nhật.

Cho đến giờ tôi đã ở đó khoảng 28 năm,

Tôi thực sự không thể kể
cho bạn quá nhiều

về ngôi nhà đã tiếp nhận tôi.

Một ngôi nhà tuyệt vời,

vì mỗi ngày tôi lại khám phá ra
điều gì đó mới lạ,

và trong quá trình này,

nhìn quanh từng góc nhỏ và
thấy hàng trăm nghìn thứ

Tôi sẽ không bao giờ biết.

Tri thức là một món quà vô giá.

Nhưng ảo tưởng về tri thức có thể
nguy hiểm hơn cả sự vô tri.

Nghĩ rằng bạn biết về
người yêu của bạn

hay kẻ thù của bạn

có thể giả dối

hơn việc thừa nhận bạn sẽ
không bao giờ biết về họ.

Mỗi sáng ở Nhật, khi mặt trời tràn ngập
căn hộ nhỏ bé của chúng tôi,

Tôi cố gắng hết sức không xem
dự báo thời tiết,

ví nếu tôi xem,

tâm trí tôi sẽ trở nên u ám, xao nhãng,

thậm chí khi mà ngày đó rất tươi sáng.

Tôi đã là một người cầm bút
toàn thời gian khoảng 34 năm.

Và có một thứ mà tôi học được

là sự chuyển đổi sẽ đến khi
tôi không còn làm chủ mọi thứ,

khi tôi không biết điều gì sẽ đến,

khi tôi không thể cho rằng tôi vĩ đại hơn
mọi thứ xung quanh mình.

Và điều tương tự cũng đúng với tình yêu

hay trong những thời điểm khủng hoảng.

Đột nhiên, chúng ta quay trở lại
chiếc xe kéo đó

và chúng ta đi trên những con phố
đầy ánh sáng và rộng lớn;

chúng ta được nhắc về
quy luật đầu tiên của du lịch

và vì thế, quy luật của cuộc đời

là bạn chỉ mạnh khi bạn
sãn sàng đầu hàng

Có lẽ, cho đến cuối cùng

trở thành một con người

quan trọng hơn nhiều

việc trở thành người biết mọi thứ.

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay)