Vi trùng lây lan như thế nào (và tại sau chúng lại làm ta đổ bệnh)? - Yannay Khaikin và Nicole Mideo
-
0:07 - 0:08Mặt trời lên.
-
0:08 - 0:10Chim ca hót.
-
0:10 - 0:13Dường như đây là khởi đầu
của một ngày đẹp tươi. -
0:13 - 0:16Bạn vui vẻ đi dạo trong công viên,
Bất ngờ,"ắt xì!" -
0:16 - 0:20Một người lạ mặt
phun dịch và nước bọt ra từ miệng và mũi. -
0:20 - 0:23Bạn cảm thấy
những giọt ẩm ẩm rơi trên da, -
0:23 - 0:26nhưng không thể cảm nhận
hàng ngàn, hoặc thậm chí hàng triệu, -
0:26 - 0:30con vi trùng
đang bí mật đi qua không khí -
0:30 - 0:33tiếp xúc quần áo,
tay và mặt của bạn. -
0:33 - 0:35Nghe có vẻ thô thiển
nhưng thực sự -
0:35 - 0:39cơ thể ta rất thường xuyên
tiếp xúc với vi trùng, -
0:39 - 0:41và hầu hết, không thể
được nhìn thấy bằng mắt thường. -
0:41 - 0:45Vi trùng được tìm thấy trên hầu hết
các bề mặt mà ta tiếp xúc. -
0:45 - 0:46Nói về vi trùng,
-
0:46 - 0:50chúng ta đang đề cập đến
nhiều loại vi sinh vật, -
0:50 - 0:55bao gồm cả vi khuẩn, nấm,
nguyên sinh vật và virút. -
0:55 - 0:59Nhưng điểm chung của tất cả vi trùng
là khả năng tương tác với cơ thể -
0:59 - 1:02và thay đổi cách
mà chúng ta cảm nhận và hoạt động. -
1:02 - 1:05Các nhà nghiên cứu bệnh truyền nhiễm,
trong nhiều thập kỉ, đã tự hỏi -
1:05 - 1:09tại sao một số vi trùng
tương đối vô hại, -
1:09 - 1:14trong khi một số khác lại
phá huỷ và đôi khi là gây tử vong. -
1:14 - 1:16Câu đố vẫn chưa
được giải đáp trọn vẹn, -
1:16 - 1:20nhưng những gì ta biết là
tác hại, hoặc độc lực của vi trùng -
1:20 - 1:22là kết quả của quá trình tiến hoá.
-
1:22 - 1:24Làm thế nào để biết
một quá trình tiến hoá -
1:24 - 1:28có thể tạo ra các vi khuẩn
với mức độ gây hại khác nhau? -
1:28 - 1:32Câu trả lời trở nên rõ ràng
khi xem xét cách lây lan của vi trùng -
1:32 - 1:36thông qua chiến lược mà nó sử dụng
để có được chủ thể kế tiếp. -
1:36 - 1:39Một cách lây lan thông thường
là qua không khí, -
1:39 - 1:41ví dụ như hắt hơi,
như bạn vừa thấy, -
1:41 - 1:44một vi trùng sử dụng phương pháp này
là vi rút Rhinovirus, -
1:44 - 1:46trú ngụ ở đường hô hấp trên
-
1:46 - 1:49và là nguyên nhân gây ra
một nửa số bệnh cảm thông thường. -
1:49 - 1:51Hãy tưởng tượng
sau khi hắt hơi, -
1:51 - 1:54một trong ba giả thuyết
về rhinovirus, -
1:54 - 1:58hãy gọi chúng là
"quá nhiều", "quá ít", và "vừa phải", -
1:58 - 2:01đã gặp hên
khi đáp được xuống cơ thể bạn. -
2:01 - 2:04Những vi rút này được lập trình
để nhân bản, -
2:04 - 2:07nhưng vì khác biệt di truyền,
chúng chỉ làm được ở mức độ khác nhau. -
2:07 - 2:12"Quá nhiều" nhân lên khá thường xuyên,
đưa đến thành công trong thời gian ngắn. -
2:12 - 2:16Tuy nhiên, thành công này làm bạn
- chủ thể - phải trả giá. -
2:16 - 2:19Một vi rút nhân lên nhanh chóng có thể
gây guy hiểm cho cơ thể, -
2:19 - 2:22làm cho triệu chứng cảm lạnh
trở nặng. -
2:22 - 2:24Nếu quá mệt
để đi ra khỏi nhà, -
2:24 - 2:28bạn đã không cho vi rút này
có cơ hội tìm kiếm chủ thể mới. -
2:28 - 2:30Và nếu bệnh tật
giết chết bạn, -
2:30 - 2:33chu kì sống của vi rút này
cũng sẽ kết thúc ở đó. -
2:33 - 2:36"Quá ít", mặt khác, hiếm khi nhân lên
-
2:36 - 2:38và ít gây nguy hiểm hơn.
-
2:38 - 2:41Nó giữ cho bạn đủ khoẻ bạn để tiếp xúc
với một chủ thể tiềm năng khác, -
2:41 - 2:45không có triệu chứng
nghĩa là bạn sẽ không hắt hơi, -
2:45 - 2:49hoặc nếu có, có thể vài virút
trong nước bọt sẽ lây sang người khác. -
2:49 - 2:53Trong khi đó, " Vừa phải"
được nhân bản vừa đủ -
2:53 - 2:56để đảm bảo rằng
bạn mang đủ lượng virút để lây lan -
2:56 - 3:00nhưng lại không quá mệt mỏi
để nằm liệt trên giường. -
3:00 - 3:02Cuối cùng, nó là virút thành công nhất
-
3:02 - 3:07lây nhiễm tới các chủ thể mới
và thúc đẩy các thế hệ tiếp theo. -
3:07 - 3:11Hiện tượng này được khoa học gọi là
giả thuyết thoả hiệp. -
3:11 - 3:13Được phát triển đầu tiên
đầu những năm 80, -
3:13 - 3:17nó dự đoán rằng vi trùng sẽ tiến hoá
để tối ưu sự thành công của mình -
3:17 - 3:19bằng cách cân bằng
giữa việc nhân bản trong chủ thế, -
3:19 - 3:24và việc gây ra độc lực
và truyền đến một chủ thể mới. -
3:24 - 3:26Trong trường hợp của Rhinovirus,
-
3:26 - 3:31giả thuyết cho rằng sự tiến hoá của nó
tạo thuận lợi cho các dạng ít nguy hiểm hơn -
3:31 - 3:34vì nó phụ thuộc vào việc tiếp xúc gần
với các nạn nhân kế tiếp. -
3:34 - 3:37Với Rhinovirus, một chủ thể di chuyển
là một chủ thể tốt, -
3:37 - 3:39quả thật, đó là những gì
mà ta nhìn thấy. -
3:39 - 3:43Trong khi hầu hết mọi người
đều trải qua việc sổ mũi, ho và hắt hơi, -
3:43 - 3:46cảm lạnh thông thường nói chung
là nhẹ và chỉ kéo dài khoảng 1 tuần. -
3:46 - 3:48Sẽ rất tuyệt nếu câu chuyện
kết thúc ở đấy, -
3:48 - 3:51nhưng còn nhiều phương thức khác
mà vi trùng sử dụng. -
3:51 - 3:55Ví dụ, các kí sinh trùng sốt rét,
do muỗi lây truyền. -
3:55 - 3:59Không giống như rhinovirus, nó nhân bản
mà không cần con người -
3:59 - 4:01và thậm chí hưởng lợi từ
việc làm tổn hại chúng ta -
4:01 - 4:05khi mà người bị bệnh và bất động
thì dễ bị muỗi đốt hơn. -
4:05 - 4:08Vi trùng ít phụ thuộc
vào việc thay đổi chủ thể, -
4:08 - 4:11như vi trùng truyền qua
côn trùng, nước và thức ăn, -
4:11 - 4:13thường gây ra
các bệnh nghiêm trọng hơn. -
4:13 - 4:17Vậy, ta có thể làm những gì để giảm thiểu
tác hại của các bệnh truyền nhiễm? -
4:17 - 4:21Nhà sinh vật học tiến hoá Dr. Paul Ewald
gợi ý việc kiểm soát -
4:21 - 4:25sự tiến hoá của chúng thông qua
các biện pháp phòng chống đơn giản. -
4:25 - 4:28Bằng cách xây nhà chống muỗi,
thiết lập hệ thống nước sạch, -
4:28 - 4:30hay không ra khỏi nhà
khi bị cảm, -
4:30 - 4:33ta có thể cản trở chiến lược lây nhiễm
của các vi trùng có hại -
4:33 - 4:36khiến chúng phụ thuộc
nhiều hơn vào sự thay đổi vật chủ. -
4:36 - 4:39Vì vậy, trong khi các biện pháp
diệt vi trùng truyền thống -
4:39 - 4:41có thể khiến chúng trở nên
mạnh hơn, về lâu dài, -
4:41 - 4:44bằng cách khuyến khích chúng tiến hoá
dưới dạng nhẹ hơn. -
4:44 - 4:48cách tiếp cận sáng tạo này có thể
là một tình huống đôi bên cùng có lợi. -
4:48 - 4:49HO
-
4:49 - 4:52Vâng, đa phần là như thế.
- Title:
- Vi trùng lây lan như thế nào (và tại sau chúng lại làm ta đổ bệnh)? - Yannay Khaikin và Nicole Mideo
- Description:
-
Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/how-do-germs-spread-and-why-do-they-make-us-sick-yannay-khaikin-and-nicole-mideo
Vi trùng được tìm thấy trên hầu hết các bề mặt mà cơ thể ta tiếp xúc. Nhưng tại sao bên cạnh một số các vi khuẩn tương đối vô hại, một số khác lại có thể gây tử vong? Yannay Khaikan và Nicole Mideo đi tìm lời giải cho câu hỏi này thông qua nghiên cứu về các đường lây lan của vi trùng.
Bài giảng của Yannay Khaikin và Nicole Mideo, hoạt hình bởi Ace & Son Moving Picture Co., LLC .
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 05:07