WEBVTT

00:00:06.947 --> 00:00:08.433
Mặt trời lên.

00:00:08.433 --> 00:00:10.227
Chim ca hót.

00:00:10.227 --> 00:00:12.768
Dường như đây là khởi đầu 
của một ngày đẹp tươi.

00:00:12.768 --> 00:00:16.255
Bạn vui vẻ đi dạo trong công viên,
Bất ngờ,"ắt xì!"

00:00:16.255 --> 00:00:20.431
Một người lạ mặt 
phun dịch và nước bọt ra từ miệng và mũi.

00:00:20.431 --> 00:00:22.966
Bạn cảm thấy 
những giọt ẩm ẩm rơi trên da,

00:00:22.966 --> 00:00:26.103
nhưng không thể cảm nhận 
hàng ngàn, hoặc thậm chí hàng triệu,

00:00:26.103 --> 00:00:29.705
con vi trùng 
đang bí mật đi qua không khí

00:00:29.705 --> 00:00:32.642
tiếp xúc quần áo, 
tay và mặt của bạn.

00:00:32.642 --> 00:00:34.735
Nghe có vẻ thô thiển
nhưng thực sự

00:00:34.735 --> 00:00:38.641
cơ thể ta rất thường xuyên
tiếp xúc với vi trùng,

00:00:38.641 --> 00:00:41.385
và hầu hết, không thể 
được nhìn thấy bằng mắt thường.

00:00:41.385 --> 00:00:44.658
Vi trùng được tìm thấy trên hầu hết 
các bề mặt mà ta tiếp xúc.

00:00:44.658 --> 00:00:45.901
Nói về vi trùng,

00:00:45.901 --> 00:00:50.296
chúng ta đang đề cập đến 
nhiều loại vi sinh vật,

00:00:50.296 --> 00:00:55.224
bao gồm cả vi khuẩn, nấm, 
nguyên sinh vật và virút.

00:00:55.224 --> 00:00:59.221
Nhưng điểm chung của tất cả vi trùng 
là khả năng tương tác với cơ thể

00:00:59.221 --> 00:01:01.897
và thay đổi cách 
mà chúng ta cảm nhận và hoạt động.

00:01:01.897 --> 00:01:05.306
Các nhà nghiên cứu bệnh truyền nhiễm, 
trong nhiều thập kỉ, đã tự hỏi

00:01:05.306 --> 00:01:08.859
tại sao một số vi trùng
tương đối vô hại,

00:01:08.859 --> 00:01:13.721
trong khi một số khác lại 
phá huỷ và đôi khi là gây tử vong.

00:01:13.721 --> 00:01:16.062
Câu đố vẫn chưa 
được giải đáp trọn vẹn,

00:01:16.062 --> 00:01:19.911
nhưng những gì ta biết là
tác hại, hoặc độc lực của vi trùng

00:01:19.911 --> 00:01:21.730
là kết quả của quá trình tiến hoá.

00:01:21.730 --> 00:01:24.273
Làm thế nào để biết 
một quá trình tiến hoá

00:01:24.273 --> 00:01:27.960
có thể tạo ra các vi khuẩn 
với mức độ gây hại khác nhau?

00:01:27.960 --> 00:01:32.441
Câu trả lời trở nên rõ ràng 
khi xem xét cách lây lan của vi trùng

00:01:32.441 --> 00:01:36.315
thông qua chiến lược mà nó sử dụng 
để có được chủ thể kế tiếp.

00:01:36.315 --> 00:01:38.851
Một cách lây lan thông thường 
là qua không khí,

00:01:38.851 --> 00:01:40.564
ví dụ như hắt hơi,
như bạn vừa thấy,

00:01:40.564 --> 00:01:43.677
một vi trùng sử dụng phương pháp này
là vi rút Rhinovirus,

00:01:43.677 --> 00:01:45.515
trú ngụ ở đường hô hấp trên

00:01:45.515 --> 00:01:48.772
và là nguyên nhân gây ra 
một nửa số bệnh cảm thông thường.

00:01:48.772 --> 00:01:50.774
Hãy tưởng tượng 
sau khi hắt hơi,

00:01:50.774 --> 00:01:54.006
một trong ba giả thuyết 
về rhinovirus,

00:01:54.006 --> 00:01:57.999
hãy gọi chúng là 
"quá nhiều", "quá ít", và "vừa phải",

00:01:57.999 --> 00:02:00.573
đã gặp hên 
khi đáp được xuống cơ thể bạn.

00:02:00.573 --> 00:02:03.516
Những vi rút này được lập trình
để nhân bản,

00:02:03.516 --> 00:02:07.341
nhưng vì khác biệt di truyền, 
chúng chỉ làm được ở mức độ khác nhau.

00:02:07.341 --> 00:02:12.011
"Quá nhiều" nhân lên khá thường xuyên, 
đưa đến thành công trong thời gian ngắn.

00:02:12.011 --> 00:02:15.716
Tuy nhiên, thành công này làm bạn
- chủ thể - phải trả giá.

00:02:15.716 --> 00:02:19.136
Một vi rút nhân lên nhanh chóng có thể 
gây guy hiểm cho cơ thể,

00:02:19.136 --> 00:02:21.671
làm cho triệu chứng cảm lạnh 
trở nặng.

00:02:21.671 --> 00:02:23.735
Nếu quá mệt 
để đi ra khỏi nhà,

00:02:23.735 --> 00:02:27.737
bạn đã không cho vi rút này 
có cơ hội tìm kiếm chủ thể mới.

00:02:27.737 --> 00:02:29.574
Và nếu bệnh tật 
giết chết bạn,

00:02:29.574 --> 00:02:32.936
chu kì sống của vi rút này 
cũng sẽ kết thúc ở đó.

00:02:32.936 --> 00:02:35.595
"Quá ít", mặt khác, hiếm khi nhân lên

00:02:35.595 --> 00:02:37.659
và ít gây nguy hiểm hơn.

00:02:37.659 --> 00:02:41.394
Nó giữ cho bạn đủ khoẻ bạn để tiếp xúc 
với một chủ thể tiềm năng khác,

00:02:41.394 --> 00:02:44.666
không có triệu chứng 
nghĩa là bạn sẽ không hắt hơi,

00:02:44.666 --> 00:02:49.480
hoặc nếu có, có thể vài virút 
trong nước bọt sẽ lây sang người khác.

00:02:49.480 --> 00:02:52.801
Trong khi đó, " Vừa phải" 
được nhân bản vừa đủ

00:02:52.801 --> 00:02:56.435
để đảm bảo rằng 
bạn mang đủ lượng virút để lây lan

00:02:56.435 --> 00:02:59.671
nhưng lại không quá mệt mỏi 
để nằm liệt trên giường.

00:02:59.671 --> 00:03:02.463
Cuối cùng, nó là virút thành công nhất

00:03:02.463 --> 00:03:07.442
lây nhiễm tới các chủ thể mới 
và thúc đẩy các thế hệ tiếp theo.

00:03:07.442 --> 00:03:10.777
Hiện tượng này được khoa học gọi là
giả thuyết thoả hiệp.

00:03:10.777 --> 00:03:13.094
Được phát triển đầu tiên 
đầu những năm 80,

00:03:13.094 --> 00:03:16.579
nó dự đoán rằng vi trùng sẽ tiến hoá 
để tối ưu sự thành công của mình

00:03:16.579 --> 00:03:19.454
bằng cách cân bằng 
giữa việc nhân bản trong chủ thế,

00:03:19.454 --> 00:03:23.908
và việc gây ra độc lực 
và truyền đến một chủ thể mới.

00:03:23.908 --> 00:03:25.926
Trong trường hợp của Rhinovirus,

00:03:25.926 --> 00:03:30.599
giả thuyết cho rằng sự tiến hoá của nó 
tạo thuận lợi cho các dạng ít nguy hiểm hơn

00:03:30.599 --> 00:03:34.273
vì nó phụ thuộc vào việc tiếp xúc gần 
với các nạn nhân kế tiếp.

00:03:34.273 --> 00:03:37.103
Với Rhinovirus, một chủ thể di chuyển 
là một chủ thể tốt,

00:03:37.103 --> 00:03:39.331
quả thật, đó là những gì 
mà ta nhìn thấy.

00:03:39.331 --> 00:03:42.923
Trong khi hầu hết mọi người 
đều trải qua việc sổ mũi, ho và hắt hơi,

00:03:42.923 --> 00:03:46.254
cảm lạnh thông thường nói chung
là nhẹ và chỉ kéo dài khoảng 1 tuần.

00:03:46.254 --> 00:03:48.313
Sẽ rất tuyệt nếu câu chuyện
kết thúc ở đấy,

00:03:48.313 --> 00:03:50.833
nhưng còn nhiều phương thức khác
mà vi trùng sử dụng.

00:03:50.833 --> 00:03:55.408
Ví dụ, các kí sinh trùng sốt rét, 
do muỗi lây truyền.

00:03:55.408 --> 00:03:58.850
Không giống như rhinovirus, nó nhân bản 
mà không cần con người

00:03:58.850 --> 00:04:01.493
và thậm chí hưởng lợi từ 
việc làm tổn hại chúng ta

00:04:01.493 --> 00:04:05.112
khi mà người bị bệnh và bất động
thì dễ bị muỗi đốt hơn.

00:04:05.112 --> 00:04:07.879
Vi trùng ít phụ thuộc 
vào việc thay đổi chủ thể,

00:04:07.879 --> 00:04:10.555
như vi trùng truyền qua 
côn trùng, nước và thức ăn,

00:04:10.555 --> 00:04:12.989
thường gây ra 
các bệnh nghiêm trọng hơn.

00:04:12.989 --> 00:04:16.772
Vậy, ta có thể làm những gì để giảm thiểu 
tác hại của các bệnh truyền nhiễm?

00:04:16.772 --> 00:04:21.354
Nhà sinh vật học tiến hoá Dr. Paul Ewald 
gợi ý việc kiểm soát

00:04:21.354 --> 00:04:24.559
sự tiến hoá của chúng thông qua 
các biện pháp phòng chống đơn giản.

00:04:24.559 --> 00:04:28.011
Bằng cách xây nhà chống muỗi, 
thiết lập hệ thống nước sạch,

00:04:28.011 --> 00:04:30.161
hay không ra khỏi nhà
khi bị cảm,

00:04:30.161 --> 00:04:33.132
ta có thể cản trở chiến lược lây nhiễm 
của các vi trùng có hại

00:04:33.132 --> 00:04:35.935
khiến chúng phụ thuộc
nhiều hơn vào sự thay đổi vật chủ.

00:04:35.935 --> 00:04:38.696
Vì vậy, trong khi các biện pháp 
diệt vi trùng truyền thống

00:04:38.696 --> 00:04:41.272
có thể khiến chúng trở nên 
mạnh hơn, về lâu dài,

00:04:41.272 --> 00:04:44.012
bằng cách khuyến khích chúng tiến hoá 
dưới dạng nhẹ hơn.

00:04:44.012 --> 00:04:47.690
cách tiếp cận sáng tạo này có thể 
là một tình huống đôi bên cùng có lợi.

00:04:47.690 --> 00:04:49.137
HO

00:04:49.137 --> 00:04:51.782
Vâng, đa phần là như thế.