Vi trùng lây lan như thế nào (và tại sau chúng lại làm ta đổ bệnh)? - Yannay Khaikin và Nicole Mideo

Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/how-do-germs-spread-and-why-do-they-make-us-sick-yannay-khaikin-and-nicole-mideo

Vi trùng được tìm thấy trên hầu hết các bề mặt mà cơ thể ta tiếp xúc. Nhưng tại sao bên cạnh một số các vi khuẩn tương đối vô hại, một số khác lại có thể gây tử vong? Yannay Khaikan và Nicole Mideo đi tìm lời giải cho câu hỏi này thông qua nghiên cứu về các đường lây lan của vi trùng.

Bài giảng của Yannay Khaikin và Nicole Mideo, hoạt hình bởi Ace & Son Moving Picture Co., LLC .

Mặt trời lên.

Chim ca hót.

Dường như đây là khởi đầu
của một ngày đẹp tươi.

Bạn vui vẻ đi dạo trong công viên,
Bất ngờ,"ắt xì!"

Một người lạ mặt
phun dịch và nước bọt ra từ miệng và mũi.

Bạn cảm thấy
những giọt ẩm ẩm rơi trên da,

nhưng không thể cảm nhận
hàng ngàn, hoặc thậm chí hàng triệu,

con vi trùng
đang bí mật đi qua không khí

tiếp xúc quần áo,
tay và mặt của bạn.

Nghe có vẻ thô thiển
nhưng thực sự

cơ thể ta rất thường xuyên
tiếp xúc với vi trùng,

và hầu hết, không thể
được nhìn thấy bằng mắt thường.

Vi trùng được tìm thấy trên hầu hết
các bề mặt mà ta tiếp xúc.

Nói về vi trùng,

chúng ta đang đề cập đến
nhiều loại vi sinh vật,

bao gồm cả vi khuẩn, nấm,
nguyên sinh vật và virút.

Nhưng điểm chung của tất cả vi trùng
là khả năng tương tác với cơ thể

và thay đổi cách
mà chúng ta cảm nhận và hoạt động.

Các nhà nghiên cứu bệnh truyền nhiễm,
trong nhiều thập kỉ, đã tự hỏi

tại sao một số vi trùng
tương đối vô hại,

trong khi một số khác lại
phá huỷ và đôi khi là gây tử vong.

Câu đố vẫn chưa
được giải đáp trọn vẹn,

nhưng những gì ta biết là
tác hại, hoặc độc lực của vi trùng

là kết quả của quá trình tiến hoá.

Làm thế nào để biết
một quá trình tiến hoá

có thể tạo ra các vi khuẩn
với mức độ gây hại khác nhau?

Câu trả lời trở nên rõ ràng
khi xem xét cách lây lan của vi trùng

thông qua chiến lược mà nó sử dụng
để có được chủ thể kế tiếp.

Một cách lây lan thông thường
là qua không khí,

ví dụ như hắt hơi,
như bạn vừa thấy,

một vi trùng sử dụng phương pháp này
là vi rút Rhinovirus,

trú ngụ ở đường hô hấp trên

và là nguyên nhân gây ra
một nửa số bệnh cảm thông thường.

Hãy tưởng tượng
sau khi hắt hơi,

một trong ba giả thuyết
về rhinovirus,

hãy gọi chúng là
"quá nhiều", "quá ít", và "vừa phải",

đã gặp hên
khi đáp được xuống cơ thể bạn.

Những vi rút này được lập trình
để nhân bản,

nhưng vì khác biệt di truyền,
chúng chỉ làm được ở mức độ khác nhau.

"Quá nhiều" nhân lên khá thường xuyên,
đưa đến thành công trong thời gian ngắn.

Tuy nhiên, thành công này làm bạn
- chủ thể - phải trả giá.

Một vi rút nhân lên nhanh chóng có thể
gây guy hiểm cho cơ thể,

làm cho triệu chứng cảm lạnh
trở nặng.

Nếu quá mệt
để đi ra khỏi nhà,

bạn đã không cho vi rút này
có cơ hội tìm kiếm chủ thể mới.

Và nếu bệnh tật
giết chết bạn,

chu kì sống của vi rút này
cũng sẽ kết thúc ở đó.

"Quá ít", mặt khác, hiếm khi nhân lên

và ít gây nguy hiểm hơn.

Nó giữ cho bạn đủ khoẻ bạn để tiếp xúc
với một chủ thể tiềm năng khác,

không có triệu chứng
nghĩa là bạn sẽ không hắt hơi,

hoặc nếu có, có thể vài virút
trong nước bọt sẽ lây sang người khác.

Trong khi đó, " Vừa phải"
được nhân bản vừa đủ

để đảm bảo rằng
bạn mang đủ lượng virút để lây lan

nhưng lại không quá mệt mỏi
để nằm liệt trên giường.

Cuối cùng, nó là virút thành công nhất

lây nhiễm tới các chủ thể mới
và thúc đẩy các thế hệ tiếp theo.

Hiện tượng này được khoa học gọi là
giả thuyết thoả hiệp.

Được phát triển đầu tiên
đầu những năm 80,

nó dự đoán rằng vi trùng sẽ tiến hoá
để tối ưu sự thành công của mình

bằng cách cân bằng
giữa việc nhân bản trong chủ thế,

và việc gây ra độc lực
và truyền đến một chủ thể mới.

Trong trường hợp của Rhinovirus,

giả thuyết cho rằng sự tiến hoá của nó
tạo thuận lợi cho các dạng ít nguy hiểm hơn

vì nó phụ thuộc vào việc tiếp xúc gần
với các nạn nhân kế tiếp.

Với Rhinovirus, một chủ thể di chuyển
là một chủ thể tốt,

quả thật, đó là những gì
mà ta nhìn thấy.

Trong khi hầu hết mọi người
đều trải qua việc sổ mũi, ho và hắt hơi,

cảm lạnh thông thường nói chung
là nhẹ và chỉ kéo dài khoảng 1 tuần.

Sẽ rất tuyệt nếu câu chuyện
kết thúc ở đấy,

nhưng còn nhiều phương thức khác
mà vi trùng sử dụng.

Ví dụ, các kí sinh trùng sốt rét,
do muỗi lây truyền.

Không giống như rhinovirus, nó nhân bản
mà không cần con người

và thậm chí hưởng lợi từ
việc làm tổn hại chúng ta

khi mà người bị bệnh và bất động
thì dễ bị muỗi đốt hơn.

Vi trùng ít phụ thuộc
vào việc thay đổi chủ thể,

như vi trùng truyền qua
côn trùng, nước và thức ăn,

thường gây ra
các bệnh nghiêm trọng hơn.

Vậy, ta có thể làm những gì để giảm thiểu
tác hại của các bệnh truyền nhiễm?

Nhà sinh vật học tiến hoá Dr. Paul Ewald
gợi ý việc kiểm soát

sự tiến hoá của chúng thông qua
các biện pháp phòng chống đơn giản.

Bằng cách xây nhà chống muỗi,
thiết lập hệ thống nước sạch,

hay không ra khỏi nhà
khi bị cảm,

ta có thể cản trở chiến lược lây nhiễm
của các vi trùng có hại

khiến chúng phụ thuộc
nhiều hơn vào sự thay đổi vật chủ.

Vì vậy, trong khi các biện pháp
diệt vi trùng truyền thống

có thể khiến chúng trở nên
mạnh hơn, về lâu dài,

bằng cách khuyến khích chúng tiến hoá
dưới dạng nhẹ hơn.

cách tiếp cận sáng tạo này có thể
là một tình huống đôi bên cùng có lợi.

HO

Vâng, đa phần là như thế.