Mikroplar nasıl bulaşır (ve neden hasta olmamıza sebep olur)? - Yannay Khaikin ve Nicole Mideo

Tamamını izlemek için: http://ed.ted.com/lessons/how-do-germs-spread-and-why-do-they-make-us-sick-yannay-khaikin-and-nicole-mideo

Mikroplar, temas ettiğimiz hemen hemen her yüzeyde bulunur; bu da vücudumuzun onlara maruz kalmasını yaygınlaştırır. Fakat diğerleri ölümcül olabiliyorken, neden bu mikroplardan bazıları (nispeten) zararsız olabiliyor? Yannay Khaikan ve Nicole Mideo bu sorunun cevabını mikropların çeşitli bulaşma şekillerini inceleyerek keşfediyorlar.

Ders: Yannay Khaikin and Nicole Mideo
Animasyon: Ace & Son Moving Picture Co., LLC.

Güneş parlıyor.

Kuşlar şarkı söylüyor.

Başka güzel bir günün başlangıcı
gibi görünüyor.

Parkta neşeli bir şekilde yürürken,
"Hapşuu!"

Yoldan geçen biri ağzından salyasını ve
burnundan da sümüğünü püskürtüyor.

Cildinizdeki su damlacıklarını
hissedebilirsiniz,

ancak hissedemeyeceğiniz şey ise
havada dolaşıp

binlerce, hatta milyonlarca mikroskopik
canlının

kıyafetlerinize, ellerinize ve yüzünüze
gizlice girmesidir.

Bu senaryodaki gibi bariz bir şekilde,

vücudumuzun hastalık yapan mikroplara
maruz kalması oldukça yaygındır

ve çoğu zaman bu durum pek anlaşılmaz.

Mikroplar temas ettiğimiz hemen hemen
her yüzeyde bulunurlar.

Mikroplardan bahsettiğimizde,

aynı zamanda mikroskopik canlıların diğer
pek çok türünden de bahsediyoruz:

bakteri, mantar,

protozoa ve virüsler gibi.

Mikroplarımızın ortak noktası,
bedenlerimizle etkileşime geçebilmeleri

ve nasıl hissettiğimiz ile hareketlerimizi
değiştirebilmeleridir.

Bulaşıcı hastalıkları inceleyen bilim
insanları onlarca yıldır

diğer mikropların yıkıcı etkilere neden
olup bazen de ölümcül olabilirlerken

bu mikropların bazılarının neden zararsız
olduğunu merak etmişlerdir.

Henüz bulmacanın tamamını
çözebilmiş değiliz,

ama bildiğimiz şey bir mikrobun zararlı
olması veya virülansının

evrimin bir sonucu olduğudur.

Nasıl oluyor da aynı evrimsel süreç,

çok farklı seviyelerde hasarlara neden
olan mikropları üretebiliyor?

Bir mikrobun bulaşma şeklini
düşündüğümüzde,

cevap ortaya çıkmaya başlıyor.

Bu bir ev sahibinden diğer ev sahibine
geçerken kullanılan bir strateji.

Bulaşma şekillerinden en yaygını hava
yoluyla gerçekleşir,

hapşırmadan bildiğiniz gibi.

Ve bu yolla bulaşan bir mikrop da üst
solunum yollarımızda çoğalan

ve tüm soğuk algınlığının

yarısından sorumlu rinovirüstür.

Şimdi, hapşırdıktan sonrasını düşünün,

üç varsayımsal rinovirüs çeşidinden
birinin,

bunlara "çok fazla" , "çok az" ve "normal"
diyelim,

size bulaşmak için yeterince şansı
olmuştur.

Bu virüsler çoğalmaya eğilimlidir,

ancak genetik farklılıklar yüzünden
farklı oranlarda çoğalacaklardır.

"Çok fazla" grubundaki rinovirüsler,

kısa sürede çok verimli olmak için
çok sık çoğalırlar.

Ancak, bu verimlilik size, ev sahiplerine
pahalıya patlar.

Çabucak çoğalan bir virüs vücudunuza daha
çok zarar verebilir,

soğuk algınlığı semptomlarını daha da
ciddileştirmede olduğu gibi.

Eğer evden çıkamayacak kadar çok
hastaysanız,

virüse başka bir ev sahibine geçmesi için
hiçbir olanak tanımazsınız.

Ve eğer bu hastalığın sizi öldürmesi
gerekiyorsa,

virüsün kendi yaşam döngüsü
sizinkiyle birlikte sona erer.

Diğer taraftan "çok az" grubundaki
rinovirüsler nadiren çoğalırlar

ve bu süreçte size çok az zarar verirler.

Bu, diğer muhtemel ev sahipleriyle
etkileşime geçecek kadar sağlıklı olmanıza

olanak tanısa da,

semptomların azlığı sizin hiç
hapşırmadığınız ya da hapşırsanız bile

başka birisine bulaştırken mukusunuzda
çok az virüs bulunduğu anlamına gelir.

Bu arada, "normal" grubundakiler bulaşmak
için yeterli miktarda virüs barındırmanızı

sağlamak için yatağınızdan çıkamayacak
kadar çok sık olmasa da

ancak yeteri kadar hızlı çoğalmaktadırlar.

Ve sonuçta, kendini yeni ev sahiplerine
ulaştırmada

ve yeni nesillere aktarmada en başarılı
grup bu gruptur.

Bu, bilim insanlarının değiş-tokuş
hipotezi diye adlandırdıkları şeyi açıklar

İlk olarak 1980'lerin başlarında
geliştirildi,

mikropların genel verimliliklerini en üst
seviyeye çıkarmada

bir ev sahibinin içerisinde virülansa
neden olan çoğalmayla yeni bir ev sahibine

bulaşması arasında bir denge sağlayarak
evrim geçireceklerini öngörüyordu.

Rinovirüste ise,

hipotez onun evriminin daha az öldürücü
hâllere bürüneceğini öngörüyordu

çünkü bir sonraki kurbanına ulaşmak
için yakın temastan faydalanacaktı.

Rinovirüs için, hareketli bir ev sahibi
iyi bir ev sahibidir

aslında, gördüğümüz budur.

Çoğu insan burun akıntısı, öksürme
ve hapşırma ile geçirmesine rağmen,

soğuk algınlığı genellikle hafif geçer
ve sadece bir hafta kadar sürer.

Eğer hikâye burada bitseydi muhteşem
olurdu,

ancak mikroplar başka diğer bulaşma
şekillerini de kullanmaktadırlar.

Örneğin, sıtma paraziti plazmodyum
sivrisinekler aracılığıyla bulaşır.

Rinovirüsün aksine, plazmodyumun
bulaşmak için bize ihtiyacı yoktur

ve hatta belki de hasta ve hareketsiz
bir kişinin

sivrisinekler tarafından ısırılması kolay
olduğundan

bu hâlimizden faydalanabilirler.

Ev sahibinin hareketliliğinin daha az
olmasına bağlı olan mikropların

böcekler, su veya gıda ile bulaşanlarda
olduğu gibi,

daha ciddi semptomlara neden
olacağını düşünüyoruz.

Öyleyse, bulaşıcı hastalıkların verdiği
zararları azaltmak için ne yapabiliriz?

Evrimsel Biyolog Dr. Paul Ewald,

basit hastalık kontrol etme yöntemleriyle

aslında evrimlerini yönlendirebileceğimizi
önermiştir.

Sivrisinek geçirmez evlerle, temiz su
sistemleri kurarak

ya da üşüttüğümüzde evde kalarak,

ev sahibinin hareketsizliğine daha da
bağımlı olurken

zararlı mikropların bulaşma stratejilerine
engel olabiliriz.

Yani, mikropları yok etmeye çalışmadaki
geleneksel yöntemlerle,

uzun vadede sadece güçlü olanlar
çoğalabilir.

Onları daha hafif formlar geliştirmeye
teşvik eden bu yenilikçi yaklaşım,

bir kazan-kazan stratejisi olabilir.

(Öksürür)

Yani, çoğu için.