1
00:00:06,947 --> 00:00:08,155
Güneş parlıyor.

2
00:00:08,329 --> 00:00:09,873
Kuşlar şarkı söylüyor.

3
00:00:10,077 --> 00:00:12,595
Başka güzel bir günün başlangıcı 
gibi görünüyor.

4
00:00:12,619 --> 00:00:15,297
Parkta neşeli bir şekilde yürürken, 
"Hapşuu!"

5
00:00:16,082 --> 00:00:19,999
Yoldan geçen biri ağzından salyasını ve 
burnundan da sümüğünü püskürtüyor.

6
00:00:20,023 --> 00:00:23,082
Cildinizdeki su damlacıklarını 
hissedebilirsiniz,

7
00:00:23,106 --> 00:00:26,079
ancak hissedemeyeceğiniz şey ise 
havada dolaşıp

8
00:00:26,103 --> 00:00:29,681
binlerce, hatta milyonlarca mikroskopik 
canlının

9
00:00:29,705 --> 00:00:32,618
kıyafetlerinize, ellerinize ve yüzünüze 
gizlice girmesidir.

10
00:00:32,642 --> 00:00:34,491
Bu senaryodaki gibi bariz bir şekilde,

11
00:00:34,491 --> 00:00:38,617
vücudumuzun hastalık yapan mikroplara 
maruz kalması oldukça yaygındır

12
00:00:38,641 --> 00:00:41,361
ve çoğu zaman bu durum pek anlaşılmaz.

13
00:00:41,385 --> 00:00:44,634
Mikroplar temas ettiğimiz hemen hemen 
her yüzeyde bulunurlar.

14
00:00:44,658 --> 00:00:46,037
Mikroplardan bahsettiğimizde,

15
00:00:46,037 --> 00:00:50,272
aynı zamanda mikroskopik canlıların diğer 
pek çok türünden de bahsediyoruz:

16
00:00:50,296 --> 00:00:52,651
bakteri, mantar,

17
00:00:52,675 --> 00:00:54,247
protozoa ve virüsler gibi.

18
00:00:55,224 --> 00:00:58,621
Mikroplarımızın ortak noktası, 
bedenlerimizle etkileşime geçebilmeleri

19
00:00:58,621 --> 00:01:01,675
ve nasıl hissettiğimiz ile hareketlerimizi
değiştirebilmeleridir.

20
00:01:01,905 --> 00:01:04,862
Bulaşıcı hastalıkları inceleyen bilim 
insanları onlarca yıldır

21
00:01:04,862 --> 00:01:09,139
diğer mikropların yıkıcı etkilere neden 
olup bazen de ölümcül olabilirlerken

22
00:01:09,139 --> 00:01:12,879
bu mikropların bazılarının neden zararsız 
olduğunu merak etmişlerdir.

23
00:01:13,522 --> 00:01:16,038
Henüz bulmacanın tamamını 
çözebilmiş değiliz,

24
00:01:16,062 --> 00:01:19,547
ama bildiğimiz şey bir mikrobun zararlı 
olması veya virülansının

25
00:01:19,571 --> 00:01:21,706
evrimin bir sonucu olduğudur.

26
00:01:21,730 --> 00:01:24,249
Nasıl oluyor da aynı evrimsel süreç,

27
00:01:24,273 --> 00:01:27,462
çok farklı seviyelerde hasarlara neden
olan mikropları üretebiliyor?

28
00:01:27,960 --> 00:01:30,093
Bir mikrobun bulaşma şeklini
düşündüğümüzde,

29
00:01:30,093 --> 00:01:32,417
cevap ortaya çıkmaya başlıyor.

30
00:01:32,441 --> 00:01:36,041
Bu bir ev sahibinden diğer ev sahibine 
geçerken kullanılan bir strateji.

31
00:01:36,065 --> 00:01:38,827
Bulaşma şekillerinden en yaygını hava 
yoluyla gerçekleşir,

32
00:01:38,851 --> 00:01:40,540
hapşırmadan bildiğiniz gibi.

33
00:01:40,564 --> 00:01:44,493
Ve bu yolla bulaşan bir mikrop da üst 
solunum yollarımızda çoğalan

34
00:01:44,493 --> 00:01:46,661
ve tüm soğuk algınlığının

35
00:01:46,661 --> 00:01:48,468
yarısından sorumlu rinovirüstür.

36
00:01:48,492 --> 00:01:50,430
Şimdi, hapşırdıktan sonrasını düşünün,

37
00:01:50,454 --> 00:01:54,006
üç varsayımsal rinovirüs çeşidinden 
birinin,

38
00:01:54,006 --> 00:01:58,485
bunlara "çok fazla" , "çok az" ve "normal"
diyelim,

39
00:01:58,505 --> 00:02:00,699
size bulaşmak için yeterince şansı 
olmuştur.

40
00:02:00,699 --> 00:02:03,492
Bu virüsler çoğalmaya eğilimlidir,

41
00:02:03,516 --> 00:02:06,946
ancak genetik farklılıklar yüzünden 
farklı oranlarda çoğalacaklardır.

42
00:02:06,970 --> 00:02:09,274
"Çok fazla" grubundaki rinovirüsler,

43
00:02:09,274 --> 00:02:11,852
kısa sürede çok verimli olmak için 
çok sık çoğalırlar.

44
00:02:11,876 --> 00:02:15,212
Ancak, bu verimlilik size, ev sahiplerine
pahalıya patlar.

45
00:02:15,236 --> 00:02:18,812
Çabucak çoğalan bir virüs vücudunuza daha 
çok zarar verebilir,

46
00:02:18,812 --> 00:02:21,979
soğuk algınlığı semptomlarını daha da 
ciddileştirmede olduğu gibi.

47
00:02:22,039 --> 00:02:24,221
Eğer evden çıkamayacak kadar çok 
hastaysanız,

48
00:02:24,221 --> 00:02:27,583
virüse başka bir ev sahibine geçmesi için 
hiçbir olanak tanımazsınız.

49
00:02:27,607 --> 00:02:29,950
Ve eğer bu hastalığın sizi öldürmesi 
gerekiyorsa,

50
00:02:29,950 --> 00:02:32,726
virüsün kendi yaşam döngüsü 
sizinkiyle birlikte sona erer.

51
00:02:32,750 --> 00:02:35,916
Diğer taraftan "çok az" grubundaki 
rinovirüsler nadiren çoğalırlar

52
00:02:35,916 --> 00:02:37,933
ve bu süreçte size çok az zarar verirler.

53
00:02:37,933 --> 00:02:41,603
Bu, diğer muhtemel ev sahipleriyle 
etkileşime geçecek kadar sağlıklı olmanıza

54
00:02:41,603 --> 00:02:42,440
olanak tanısa da,

55
00:02:42,450 --> 00:02:45,692
semptomların azlığı sizin hiç 
hapşırmadığınız ya da hapşırsanız bile

56
00:02:45,692 --> 00:02:49,456
başka birisine bulaştırken mukusunuzda 
çok az virüs bulunduğu anlamına gelir.

57
00:02:49,480 --> 00:02:53,487
Bu arada, "normal" grubundakiler bulaşmak 
için yeterli miktarda virüs barındırmanızı

58
00:02:53,487 --> 00:02:56,447
sağlamak için yatağınızdan çıkamayacak 
kadar çok sık olmasa da

59
00:02:56,447 --> 00:02:58,864
ancak yeteri kadar hızlı çoğalmaktadırlar.

60
00:02:59,671 --> 00:03:02,439
Ve sonuçta, kendini yeni ev sahiplerine 
ulaştırmada

61
00:03:02,463 --> 00:03:06,631
ve yeni nesillere aktarmada en başarılı 
grup bu gruptur.

62
00:03:07,192 --> 00:03:10,966
Bu, bilim insanlarının değiş-tokuş 
hipotezi diye adlandırdıkları şeyi açıklar

63
00:03:11,000 --> 00:03:13,284
İlk olarak 1980'lerin başlarında 
geliştirildi,

64
00:03:13,284 --> 00:03:16,555
mikropların genel verimliliklerini en üst 
seviyeye çıkarmada

65
00:03:16,579 --> 00:03:20,410
bir ev sahibinin içerisinde virülansa 
neden olan çoğalmayla yeni bir ev sahibine

66
00:03:20,410 --> 00:03:23,936
bulaşması arasında bir denge sağlayarak 
evrim geçireceklerini öngörüyordu.

67
00:03:23,936 --> 00:03:25,902
Rinovirüste ise,

68
00:03:25,926 --> 00:03:30,575
hipotez onun evriminin daha az öldürücü
hâllere bürüneceğini öngörüyordu

69
00:03:30,599 --> 00:03:34,036
çünkü bir sonraki kurbanına ulaşmak 
için yakın temastan faydalanacaktı.

70
00:03:34,060 --> 00:03:37,147
Rinovirüs için, hareketli bir ev sahibi 
iyi bir ev sahibidir

71
00:03:37,171 --> 00:03:38,959
aslında, gördüğümüz budur.

72
00:03:38,983 --> 00:03:42,761
Çoğu insan burun akıntısı, öksürme
ve hapşırma ile geçirmesine rağmen,

73
00:03:42,785 --> 00:03:46,213
soğuk algınlığı genellikle hafif geçer 
ve sadece bir hafta kadar sürer.

74
00:03:46,213 --> 00:03:48,333
Eğer hikâye burada bitseydi muhteşem 
olurdu,

75
00:03:48,333 --> 00:03:51,624
ancak mikroplar başka diğer bulaşma 
şekillerini de kullanmaktadırlar.

76
00:03:51,624 --> 00:03:55,374
Örneğin, sıtma paraziti plazmodyum
sivrisinekler aracılığıyla bulaşır.

77
00:03:55,408 --> 00:03:58,826
Rinovirüsün aksine, plazmodyumun
bulaşmak için bize ihtiyacı yoktur

78
00:03:58,850 --> 00:04:01,159
ve hatta belki de hasta ve hareketsiz
bir kişinin

79
00:04:01,159 --> 00:04:03,640
sivrisinekler tarafından ısırılması kolay 
olduğundan

80
00:04:03,640 --> 00:04:05,218
bu hâlimizden faydalanabilirler.

81
00:04:05,218 --> 00:04:08,505
Ev sahibinin hareketliliğinin daha az 
olmasına bağlı olan mikropların

82
00:04:08,505 --> 00:04:11,011
böcekler, su veya gıda ile bulaşanlarda 
olduğu gibi,

83
00:04:11,011 --> 00:04:13,495
daha ciddi semptomlara neden 
olacağını düşünüyoruz.

84
00:04:13,495 --> 00:04:17,268
Öyleyse, bulaşıcı hastalıkların verdiği 
zararları azaltmak için ne yapabiliriz?

85
00:04:17,268 --> 00:04:19,348
Evrimsel Biyolog Dr. Paul Ewald,

86
00:04:19,373 --> 00:04:22,259
basit hastalık kontrol etme yöntemleriyle

87
00:04:22,259 --> 00:04:24,805
aslında evrimlerini yönlendirebileceğimizi
önermiştir.

88
00:04:24,825 --> 00:04:28,087
Sivrisinek geçirmez evlerle, temiz su 
sistemleri kurarak

89
00:04:28,087 --> 00:04:30,137
ya da üşüttüğümüzde evde kalarak,

90
00:04:30,161 --> 00:04:33,108
ev sahibinin hareketsizliğine daha da 
bağımlı olurken

91
00:04:33,132 --> 00:04:35,941
zararlı mikropların bulaşma stratejilerine
engel olabiliriz.

92
00:04:35,941 --> 00:04:39,012
Yani, mikropları yok etmeye çalışmadaki 
geleneksel yöntemlerle,

93
00:04:39,012 --> 00:04:41,428
uzun vadede sadece güçlü olanlar 
çoğalabilir.

94
00:04:41,452 --> 00:04:45,838
Onları daha hafif formlar geliştirmeye 
teşvik eden bu yenilikçi yaklaşım,

95
00:04:45,862 --> 00:04:47,666
bir kazan-kazan stratejisi olabilir.

96
00:04:47,690 --> 00:04:49,113
(Öksürür)

97
00:04:49,137 --> 00:04:50,993
Yani, çoğu için.