Gündelik objeler, dramatik hikayeler

Ziyah Gafic [gündelik objelerin fotoğrafları- saatler, ayakkabılar, gözlükler. Ama bu görüntü aldatıcı bir biçimde basittir; ögeler Bosna Savaşı toplu mezarlarından açığa çıkartılmıştır. Gafic bir bilim kurumunun üyesi ve Saraybosna yerlisi, kaybettiğimiz kimliğimizi yaşatan bir arşiv oluşturmak amacıyla bu kabirlerden gündelik eşyaların fotoğrafını çekti.

Bunlar sıradan eşyalar:

Saatler, anahtarlar, taraklar, gözlükler.

Bunlar Bosna'daki soykırım kurbanlarının

son yolculuklarında yanlarında taşıdıkları eşyalar.

Hepimiz bu bayağı, gündelik eşyalara aşinayız.

Bazı kurbanların diş macunu ve diş fırçası gibi

bazı kişisel eşyalarını yanında taşıması,

kendilerine ne yapılacağı hakkında

bir fikirleri olmadığının açık bir işareti.

Genellikle onlara savaş esirlerine karşılık

takas edilecekleri söylenmiş.

Bu eşyalar ülkemdeki çok sayıda toplu mezardan toparlandı

ve biz konuşurken, adli tıpçılar

yeni bulunan toplu mezarlardan cesetler çıkarıyorlar,

savaştan 20 yıl sonra bile.

Ve bu büyük ihtimalle bugüne kadar bulunanların en büyüğü.

'90lı yılların başında

Bosna'yı harap eden bu 4 yıllık savaş boyunca

yaklaşık 30.000 kişi

-büyük çoğunluğu sivil-

kayboldu, muhtemelen katledildi

ve 100.000 kişi ise askeri operasyonlarda katledildi.

Öldürülenlerin çoğu

ya savaşın ilk günlerinde

ya da savaşın sonuna doğru

Birleşmiş Milletlerce güvenli alan ilan edilen bölgelerin

-Srebrenica gibi-

Sırp ordusunun eline geçmesiyle katledildi.

Uluslararası Ceza Mahkemesi çok sayıda

insanlık suçu ve soykırım davası açtı.

Soykırım

bir ırkın ya da politik, dini veya etnik bir grubun

sistemli bir şekilde ve kasıtlı olarak yok edilmesidir.

Soykırım öldürmek olduğu kadar,

mülkiyetin, kültürel mirasın

ve nihayetinde onların varlığına dair

her şeyin yok edilmesidir de.

Soykırım sadece öldürmek değildir,

bir kimliğin inkar edilmesidir.

Gerçek bir suç gibi görünmeyen emareler vardır.

Her zaman ölenlerden geriye

onların çürüyen bedenlerinden ve kaybolan hatıralarımızdan

daha dayanıklı olan bir şeyler kalır.

Bu eşyalar

çok sayıda toplu mezardan toplandı

ve bu eşyaların derlenmesinin asıl amacı

Avrupa topraklarında Holokost'tan sonra yaşanan

ilk soykırım eyleminde hayatını kaybedenlerin

tespit edilmesinde eşsiz bir yol olmasıdır.

Bir tek ceset bile bulunmamış

ya da tespit edilmemiş olmamalı.

Ölüme giden yolda

kurbanların beraberlerinde taşıdıkları

bu eşyalar bulunduğunda,

dikkatlice temizlendi, incelendi,

listelendi ve saklandı.

Çıkarılan binlerce şey tıpkı CSI'daki gibi

beyaz plastik poşetlere konuldu.

Bu eşyalar

kurbanların görsel olarak teşhis edilmesinde

adli tıp ekipmanı olarak kullanıldı,

bunun yanında

devam eden savaş suçları davalarında

çok değerli adli deliller olarak da kullanıldılar.

Sağ kalanlar arada bir bu eşyaları

fiziksel olarak teşhis etmek için çağrıldılar

ama fiziksel olarak göz atmak

çok zor, etkisiz ve üzücü bir süreç.

Adli tıpçılar, doktorlar ve hukukçular

o eşyayla işlerini bitirdikten sonra

bunlar hikayenin yetimleri haline geliyor.

Birçoğu yok oluyor, ister inanın ister inanmayın

ya da basitçe rafa kaldırılıyorlar,

göz önünden ve hafızamızdan.

Birkaç yıl önce

mezarlardan çıkan her bir eşyayı fotoğraflayarak

hayatta kalanların kolayca göz atabilecekleri

görsel bir arşiv oluşturmaya karar verdim.

Bir hikayeci olarak, topluma geri dönüş yapmayı seviyorum.

Farkındalığı artırmayı seviyorum.

Böylece, birileri bu eşyaları tanıyabilir

ya da en azından bu fotoğraflar

yaşananlara dair kalıcı,

tarafsız ve eksiksiz birer hatırlatıcı olarak kalırlar.

Fotoğrafçılık empatidir

ve bu eşyalarla yakın olmak da işte bu empatiyi sağlıyor.

Bu durumda, ben bir aracıyım,

hatta uygun görürseniz, bir adli tıpçıyım

ve sonuç olarak ortaya

belge sayılabilecek fotoğraflar çıktı.

Tüm kayıplar teşhis edildiğinde,

mezarda çürüyen sadece cesetler olacak

ama bu sıradan eşyalar varlığını sürdürecek.

Tüm bu sadelikleriyle,

bu eşyalar kurbanların kimliğine dair elimizde kalan son kanıtlar,

o insanların bir zamanlar yaşadıklarını bize hatırlatacak son şeyler.

Çok teşekkür ederim.

(Alkışlar)