Return to Video

Haydi Dünya Çevresindeki Uzay Çöpünü Temizleyelim

  • 0:01 - 0:02
    Hayatlarımız,
  • 0:02 - 0:04
    göremediğimiz bir dünyaya bağlı.
  • 0:05 - 0:07
    Şimdiye kadar geçen haftanızı düşünün.
  • 0:07 - 0:10
    Televizyon izlediniz mi?
    GPS kullandınız mı?
  • 0:10 - 0:13
    Hava durumunu kontrol ettiniz mi?
    Hatta yemek yediniz mi?
  • 0:14 - 0:16
    Bunlar, direkt ya da direkt olmadan
    uydulara bağlı olan
  • 0:16 - 0:19
    hayatımızı yaşamamıza olanak tanıyan
  • 0:19 - 0:21
    şeyler.
  • 0:21 - 0:23
    Uyduların bize sağladığı hizmetleri
  • 0:23 - 0:26
    sıklıkla kullandıkça,
  • 0:26 - 0:28
    uydular, kendileri
  • 0:28 - 0:30
    uzayda kalıcı bir iz bıraktıkları için
  • 0:30 - 0:32
    dikkatimizi hak ediyorlar.
  • 0:33 - 0:36
    Dünya üzerindeki insanlar her gün,
    iletişim kurmak, bilgi almak
  • 0:36 - 0:40
    ve eğlenmek için bu altyapıya
    bel bağlıyor.
  • 0:40 - 0:43
    Tarımsal ve çevresel izleme,
  • 0:43 - 0:46
    internet bağlantısı, navigasyon var.
  • 0:46 - 0:49
    Uydular, finansal ve
    enerji pazarlarımızın
  • 0:49 - 0:52
    operasyonunda bile rol oynar.
  • 0:52 - 0:54
    Ancak her gün bel bağladığımız
  • 0:54 - 0:56
    bu uydular
  • 0:56 - 0:57
    sınırlı bir ömre sahip.
  • 0:57 - 0:59
    İtici güçleri bitebilir,
  • 0:59 - 1:01
    arızalanabilirler
  • 1:01 - 1:05
    veya doğal olarak görev
    sürelerinin sonuna ulaşırlar.
  • 1:05 - 1:09
    Bu noktada, bu uydular yörünge çevresini
    karmakarışık hâle getiren bir şekilde
  • 1:09 - 1:11
    uzay çöpüne dönüşürler.
  • 1:12 - 1:15
    Harika bir Pazar günü işlerinizi
    halletmek için çevre yolunda
  • 1:15 - 1:17
    araç sürdüğünüzü hayal edin.
  • 1:17 - 1:19
    Müziğiniz var,
  • 1:19 - 1:20
    pencereniz açık,
  • 1:20 - 1:23
    serin bir esinti saçlarınızı uçuruyor.
  • 1:23 - 1:24
    İyi hissedersiniz, değil mi?
  • 1:25 - 1:27
    Her şey aracınızın yolun ortasında
  • 1:27 - 1:30
    teklemesine ve durmasına kadar
  • 1:30 - 1:32
    çok güzel gidiyordu.
  • 1:32 - 1:35
    Şimdi yolun ortasında kalan aracınızı
    terk etmekten başka
  • 1:35 - 1:37
    bir çareniz yok.
  • 1:38 - 1:40
    Belki aracınızı
  • 1:40 - 1:42
    yolun dışına itebilecek kadar
    şanslıydınız.
  • 1:42 - 1:45
    Böylelikle diğer araçların
    yolundan çekildiniz.
  • 1:45 - 1:46
    Birkaç saat önce arabanız,
  • 1:46 - 1:50
    günlük hayatınızda ona bel bağladığınız
    kullanışlı bir makineydi.
  • 1:51 - 1:54
    Şimdi, değerli bir ulaşım ağında duran,
  • 1:54 - 1:57
    kullanışsız bir metal yığını.
  • 1:58 - 2:02
    Uluslararası otoyolların, diğer
    trafiklerin ayağına dolanan,
  • 2:02 - 2:05
    bozulmuş arabalarla dolu
    olduğunu hayal edin.
  • 2:05 - 2:08
    Enkazın her yana dağıldığını hayal edin.
  • 2:08 - 2:10
    Eğer bir çarpışma gerçekten olsa
  • 2:10 - 2:13
    binlerce küçük enkaz parçası
  • 2:13 - 2:15
    yeni engeller hâline gelecektir.
  • 2:16 - 2:19
    İşte bu, uydu endüstrisinin paradigması.
  • 2:19 - 2:21
    Artık çalışmayan uydular
  • 2:21 - 2:25
    yörünge dışında çok ama çok uzun yıllar
    boyunca bırakılır
  • 2:25 - 2:29
    veya geçici bir çözüm olarak
    yolun dışına çıkarılır.
  • 2:29 - 2:31
    Uzayda kendimizden sonra temizlememizi
  • 2:31 - 2:34
    sağlayacak uluslararası kurallar yoktur.
  • 2:35 - 2:37
    Dünyanın ilk uydusu,
    Sputnik I, 1957 yılında fırlatıldı
  • 2:37 - 2:39
    ve bu yılda, dünyada
  • 2:39 - 2:43
    toplamda üç fırlatma denemesi yapıldı.
  • 2:44 - 2:47
    On yıllar sonra, dünyanın çevresinden
    bir düzine ülke
  • 2:47 - 2:50
    yörüngeye binlerce uydu daha fırlattı
  • 2:50 - 2:54
    ve bu fırlatmaların sıklığı
    gelecekte artacaktır.
  • 2:54 - 2:57
    Özellikle 900'den fazla takım uydularının
  • 2:57 - 3:00
    fırlatılma ihtimalini göz önüne alırsanız.
  • 3:02 - 3:04
    Şimdi, uyduları ihtiyaçlarına göre farklı
  • 3:04 - 3:06
    yörüngelere fırlatıyoruz.
  • 3:06 - 3:08
    Uyduları en sık gönderdiğimiz yer
  • 3:08 - 3:10
    alçak Dünya yörüngesi,
  • 3:10 - 3:12
    muhtemelen Dünya yüzeyinden
  • 3:12 - 3:14
    2.000 kilometre yüksekliği
    hayal edebiliriz.
  • 3:15 - 3:18
    Buradaki uydular doğal olarak
    Dünya atmosferi tarafından sarsılıyor,
  • 3:18 - 3:20
    bu nedenle yörüngeleri bozuluyor
  • 3:20 - 3:22
    ve genellikle birkaç yıl içinde
  • 3:22 - 3:24
    yanıyorlar.
  • 3:24 - 3:27
    Uyduları genel olarak gönderdiğimiz
    bir diğer yer ise
  • 3:27 - 3:29
    35 bin kilometre yukarıda
  • 3:29 - 3:31
    bulunan jeostatik yörüngedir.
  • 3:31 - 3:35
    Buradaki uydular dünyanın dönüşü
    sırasında aynı yerde kalırlar ve
  • 3:36 - 3:40
    televizyon yayını, iletişim gibi şeyleri
    mümkün kılar.
  • 3:40 - 3:45
    Bu yükseklikte bulunan uydular yüzyıllar
    boyunca orada kalabilir.
  • 3:46 - 3:49
    Bazı uyduların hayatlarının sonunda
  • 3:49 - 3:52
    kasıtlı olarak yerleştirildikleri ve
  • 3:52 - 3:55
    sık kullanılan operasyonel yörüngelerin
    dışına çıkarıldıkları
  • 3:55 - 3:56
    "mezarlık" adında
  • 3:56 - 4:00
    icat edilmiş bir yörünge bulunur.
  • 4:01 - 4:05
    1950'lerden beri fırlatılmış
    yaklaşık 7 bin uydunun
  • 4:05 - 4:09
    yalnızca yedide biri şu anda operasyonel
  • 4:09 - 4:12
    ve artık çalışmayan uydulara ek olarak,
  • 4:12 - 4:16
    100 binlerce mermer ebatlı
    enkaz ve milyonlarca
  • 4:16 - 4:18
    boya talaşı büyüklüğünde de enkaz var
  • 4:18 - 4:20
    ve tüm bunlar Dünya çevresinde dönüyor.
  • 4:21 - 4:24
    Uzay enkazları, yalnızca
    uzay görevlerine değil,
  • 4:24 - 4:28
    aynı zamanda her gün güvendiğimiz uydulara
    da büyük risk oluşturuyor.
  • 4:29 - 4:32
    Uzay çöpleri, gittikçe artan bir şekilde
    endişe verici hâle geldiğinden,
  • 4:32 - 4:35
    ek artıkların üretimini sınırlamamıza
    yardımcı olacak
  • 4:35 - 4:36
    teknikler geliştirmek için bazı
  • 4:36 - 4:39
    ulusal ve uluslararası çabalar gösterildi.
  • 4:39 - 4:42
    Örneğin, alçak Dünya yörüngesindeki
  • 4:42 - 4:45
    uzay araçlarının 25 yaşın altında
    yörüngeden
  • 4:45 - 4:47
    ayrılması için öneriler yapıldı
  • 4:47 - 4:50
    fakat bu, özellikle yıllardır çalışmayan
  • 4:50 - 4:53
    uydular için çok vakit alıyor.
  • 4:53 - 4:56
    Bu ölü uzay araçlarının mezarlık
    yörüngesine taşınması için
  • 4:56 - 4:59
    emirler de bulunmaktadır.
  • 4:59 - 5:03
    Fakat bu yönergelerin hiçbiri uluslararası
    hukukta bağlayıcı değildir
  • 5:03 - 5:08
    ve anlayışın, ulusal mekanizmalar
    yoluyla uygulanacak olmasıdır.
  • 5:08 - 5:10
    Bu yönergeler ayrıca uzun vadeli değildir,
  • 5:10 - 5:12
    ileriye etkin değildir,
  • 5:12 - 5:15
    zaten yukarıda olan enkazı da
    ele almazlar.
  • 5:15 - 5:19
    Yalnızca gelecek enkazların oluşumunu
    sınırlamak için bulunuyorlar.
  • 5:20 - 5:23
    Uzay çöpü kimsenin sorumluluğu değil.
  • 5:24 - 5:27
    Everest Dağı, aslında çevremizle
    nasıl etkileşim kurduğumuza
  • 5:27 - 5:30
    yönelik yeni bir yaklaşımın ilginç
    bir karşılaştırmasıdır,
  • 5:30 - 5:33
    çünkü genellikle dünyanın en yüksek
  • 5:33 - 5:35
    çöplüğü olma kuşkusu verir.
  • 5:36 - 5:39
    Dünyanın en yüksek zirvesinin
    fethinden 10 yıllar sonra,
  • 5:39 - 5:42
    tırmanışçılar tarafından bırakılan
    tonlarca çöp
  • 5:42 - 5:43
    endişeleri arttırmış ve
  • 5:44 - 5:46
    haberleri okuduysanız,
    Nepal'in dağcıları cezalandıracağı,
  • 5:46 - 5:49
    cezaları arttıracağını ve
    yasal zorunlulukları
  • 5:49 - 5:52
    daha sıkı şekilde uygulayacağı yönündeki
    spekülasyonları duymuşsunuzdur.
  • 5:53 - 5:55
    Amaç, elbette, dağcıları arkalarını
  • 5:55 - 5:57
    temizlemeye ikna etmektir,
  • 5:57 - 6:02
    böylelikle belki yerel kâr amacı gütmeyen
    kuruluşlar fazla çöp getirenlere ödeme
  • 6:02 - 6:06
    yapabilir ya da gönüllü temizlik
    seyahatleri organize edilebilir.
  • 6:06 - 6:08
    Ancak yine de pek çok dağcı,
  • 6:08 - 6:12
    bağımsız grupların kendilerini kontrol
    etmeleri gerektiğini düşünüyor.
  • 6:12 - 6:15
    Basit veya kolay bir cevap yoktur
    ve hatta doğal çevreyi
  • 6:15 - 6:18
    koruma konusundaki iyi niyetli
    çabalar bile bazen
  • 6:18 - 6:20
    problemlere neden olur.
  • 6:20 - 6:24
    Fakat bu güvendiğimiz ve bağlı olduğumuz
    doğal çevreleri korumak için
  • 6:24 - 6:27
    elimizden gelen her şeyi yapmamamız
    gerektiği anlamına gelmiyor.
  • 6:27 - 6:31
    Ve Everest gibi, yörünge ortamının uzak
    konumu ve yetersiz altyapısı,
  • 6:31 - 6:33
    atıkların atılmasını zor
  • 6:33 - 6:35
    bir problem hâline getirir.
  • 6:36 - 6:38
    Basitçe, yeni yüksekliklere ulaşamıyoruz
  • 6:38 - 6:42
    ve bu dünyadan çıkan atıklarla
    daha büyük bir
  • 6:42 - 6:44
    çöp dökümü yaratıyoruz.
  • 6:45 - 6:46
    Uzayın gerçekliği,
  • 6:47 - 6:49
    bir uydu üzerindeki bir bileşen
    arızalanırsa,
  • 6:49 - 6:52
    tamir için sınırlı imkânların
  • 6:52 - 6:54
    ve büyük maliyetlerin bulunmasıdır.
  • 6:55 - 6:58
    Peki ya uyduları nasıl tasarladığımız
    konusunda daha zeki olsaydık?
  • 6:58 - 7:00
    Ya tüm uydular
  • 7:00 - 7:02
    yapıldığı ülke gözetilmeksizin
  • 7:02 - 7:04
    geri dönüşüm, servis
  • 7:04 - 7:06
    veya aktif yörünge dışına atmak için
  • 7:06 - 7:08
    standartlaştılırsa?
  • 7:09 - 7:12
    Uyduları geçici bir çözüm olarak
    yörüngeden çıkarmak yerine, onları
  • 7:12 - 7:15
    hayatlarının sonlarında kendilerini imha
  • 7:15 - 7:17
    edecekleri uluslararası
  • 7:17 - 7:19
    dişli yasalar olsaydı?
  • 7:20 - 7:22
    Ya da belki uydu üreticileri, uyduyu
  • 7:23 - 7:25
    yörüngeye gönderirken bir depozito ödemek
  • 7:25 - 7:27
    zorunda olsalar ve ancak uydu
  • 7:27 - 7:30
    düzgün şekilde atılırsa veya belirli bir
  • 7:30 - 7:33
    kota enkazı temizlerse bu depozitoyu
    geri alabilseler?
  • 7:33 - 7:36
    Ya da bir uydunun yörüngeden
    çıkmasını hızlandıracak
  • 7:36 - 7:38
    bir teknolojiye sahip olması gerekse?
  • 7:39 - 7:41
    Bazı teşvik edici işaretler var.
  • 7:41 - 7:46
    Örneğin, Birleşik Krallığın 2014 yılında
    fırlatılan TechDemoSat-1 uydusu, küçük bir
  • 7:46 - 7:48
    sürükleyici yelken ile ömrünün sonunda
  • 7:48 - 7:50
    yörüngeden atılmak üzere tasarlanmıştır.
  • 7:50 - 7:52
    Bu küçük olduğundan uydular için çok uygun
  • 7:52 - 7:56
    ancak daha yüksekte,
    daha büyük yörüngede olan veya
  • 7:56 - 7:59
    okul otobüsleri gibi,
    hepsi daha büyük olduğunda,
  • 7:59 - 8:01
    uydular diğer elden çıkarma
    seçenekleri gerektiriyor.
  • 8:01 - 8:04
    Bu yüzden kısa dönemde belki
    güçlendirilmiş lazerler veya
  • 8:04 - 8:06
    ağ veya ip kullanarak çekmeyi
  • 8:06 - 8:08
    çılgınca düşünebilirsiniz.
  • 8:09 - 8:11
    Yörüngesel çekici tırlar veya
  • 8:11 - 8:14
    uzay mekanikerleri fikri
    gerçekten çekici bir olasılık.
  • 8:15 - 8:16
    Bir çeşit uzay aracındaki bir
  • 8:16 - 8:18
    robot kolunun, bir uydu üzerinde kırık
  • 8:18 - 8:21
    parçaları düzeltebileceğini
    ve bunları yeniden
  • 8:21 - 8:23
    operasyonel hâle getirdiğini düşünün.
  • 8:23 - 8:25
    Ya aynı tipte bir robotik kol,
  • 8:25 - 8:28
    bir uzay aracındaki itici yakıt deposunu
  • 8:28 - 8:30
    sizin ve benim aracıma
    benzin koyduğum
  • 8:30 - 8:33
    gibi kimyasal çalıştırmayla doldurabilse?
  • 8:34 - 8:35
    Robotik bakım ve onarım,
  • 8:35 - 8:39
    dünya çevresinde dönen yüzlerce
    uydunun yaşamını arttırır.
  • 8:40 - 8:43
    Elde ettiğimiz atık ve temizleme
    seçenekleri ne olursa olsun,
  • 8:43 - 8:46
    bunun yalnızca teknik bir
    sorun olmadığı açıktır.
  • 8:46 - 8:51
    Ayrıca açıklığa kavuşturduğumuz birçok
    uzay kanun ve politikası vardır.
  • 8:51 - 8:55
    Basitçe, uzayı sürdürülebilir olarak
    kullanmanın bir yolunu bulamadık.
  • 8:57 - 9:00
    Yaşadığımız ve çalıştığımız yeri
    değiştirmek için
  • 9:00 - 9:02
    biz insanların yaptığı, keşifler,
  • 9:02 - 9:03
    yeniliklerdir ve uzay keşiflerinde,
  • 9:03 - 9:06
    tam olarak dünya sınırlarının
    ötesine geçiyoruz.
  • 9:06 - 9:10
    Ancak, öğrenme ve yenilik adına
    eşikleri zorlarken,
  • 9:10 - 9:14
    çevremiz için hesap verebilirliğin asla
  • 9:14 - 9:17
    ortadan kalkmadığının
    bilincinde olmalıyız.
  • 9:17 - 9:21
    Şüphesiz, alçak Dünya ve jeostatik
    yörüngelerinde tıkanıklık var
  • 9:21 - 9:23
    ve tıpkı bozuk bir arabayı karayolunun
  • 9:23 - 9:25
    orta yerinde bırakmayacağımız gibi,
  • 9:25 - 9:27
    bozuk olan uydular için bir şeyler
  • 9:27 - 9:30
    yapmadan da yeni uyduları
  • 9:30 - 9:31
    oraya gönderemeyiz.
  • 9:32 - 9:33
    Bir daha telefonunuzu kullandığınızda,
  • 9:33 - 9:36
    hava durumunu kontrol ettiğinizde
  • 9:36 - 9:40
    veya GPS kullandığınızda, bu aktiviteleri
    mümkün kılan uyduları düşünün.
  • 9:40 - 9:42
    Aynı zamanda da uyduların Dünya'yı
  • 9:42 - 9:45
    çevreleyen çevre üzerindeki etkisini
    düşünün ve birlikte etkimizi
  • 9:45 - 9:50
    azaltmamız gerektiğini belirten mesajın
    yayılmasına yardımcı olun.
  • 9:50 - 9:53
    Dünya yörüngesi nefes kesici
    bir şekilde güzel
  • 9:53 - 9:55
    ve bizim keşif yolumuz.
  • 9:55 - 9:58
    Bu şekilde tutmak bizim elimizde.
  • 9:59 - 10:00
    Teşekkür ederim.
  • 10:00 - 10:02
    (Alkışlar)
Title:
Haydi Dünya Çevresindeki Uzay Çöpünü Temizleyelim
Speaker:
Natalie Panek
Description:

Hayatlarımız göremediğimiz bir dünyaya bağlı: Bilgi, eğlence, iletişim ve daha fazlası için her gün kullandığımız uydu altyapısı. Ancak Dünya yörüngesi limitsiz bir kaynak değil ve uzay enkazı problemi davranışlarımıza kalıcı bir çözüm bulmazsak daha da kötü bir hâl alacak. Natalie Panek bizi her gün bel bağladığımız uyduların çevresel etkilerini değerlendirmeye itiyor. Yörünge çevremizin nefes kesici bir şekilde güzel olduğunu ve keşif yollarımıza bir geçit olduğunu söylüyor. Bunu bu şekilde tutmak bize bağlı.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
10:15

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.