WEBVTT

00:00:00.800 --> 00:00:02.256
Hayatlarımız,

00:00:02.280 --> 00:00:04.040
göremediğimiz bir dünyaya bağlı.

00:00:04.920 --> 00:00:06.936
Şimdiye kadar geçen haftanızı düşünün.

00:00:06.960 --> 00:00:10.176
Televizyon izlediniz mi?
GPS kullandınız mı?

00:00:10.200 --> 00:00:13.160
Hava durumunu kontrol ettiniz mi?
Hatta yemek yediniz mi?

00:00:13.720 --> 00:00:16.416
Bunlar, direkt ya da direkt olmadan
uydulara bağlı olan

00:00:16.440 --> 00:00:19.296
hayatımızı yaşamamıza olanak tanıyan

00:00:19.320 --> 00:00:21.016
şeyler.

00:00:21.040 --> 00:00:22.976
Uyduların bize sağladığı hizmetleri

00:00:23.000 --> 00:00:25.536
sıklıkla kullandıkça,

00:00:25.560 --> 00:00:28.376
uydular, kendileri

00:00:28.400 --> 00:00:30.376
uzayda kalıcı bir iz bıraktıkları için

00:00:30.400 --> 00:00:32.119
dikkatimizi hak ediyorlar.

NOTE Paragraph

00:00:32.720 --> 00:00:36.336
Dünya üzerindeki insanlar her gün,
iletişim kurmak, bilgi almak

00:00:36.360 --> 00:00:40.416
ve eğlenmek için bu altyapıya
bel bağlıyor.

00:00:40.440 --> 00:00:43.296
Tarımsal ve çevresel izleme,

00:00:43.320 --> 00:00:46.376
internet bağlantısı, navigasyon var.

00:00:46.400 --> 00:00:49.086
Uydular, finansal ve
enerji pazarlarımızın

00:00:49.086 --> 00:00:51.600
operasyonunda bile rol oynar.

00:00:52.120 --> 00:00:54.016
Ancak her gün bel bağladığımız

00:00:54.040 --> 00:00:55.696
bu uydular

00:00:55.720 --> 00:00:57.376
sınırlı bir ömre sahip.

00:00:57.400 --> 00:00:59.296
İtici güçleri bitebilir,

00:00:59.320 --> 00:01:00.856
arızalanabilirler

00:01:00.880 --> 00:01:04.575
veya doğal olarak görev 
sürelerinin sonuna ulaşırlar.

00:01:04.599 --> 00:01:08.736
Bu noktada, bu uydular yörünge çevresini
karmakarışık hâle getiren bir şekilde

00:01:08.760 --> 00:01:11.080
uzay çöpüne dönüşürler.

NOTE Paragraph

00:01:11.840 --> 00:01:15.456
Harika bir Pazar günü işlerinizi
halletmek için çevre yolunda

00:01:15.480 --> 00:01:16.896
araç sürdüğünüzü hayal edin.

00:01:16.920 --> 00:01:18.576
Müziğiniz var,

00:01:18.600 --> 00:01:20.056
pencereniz açık,

00:01:20.080 --> 00:01:22.776
serin bir esinti saçlarınızı uçuruyor.

00:01:22.800 --> 00:01:24.200
İyi hissedersiniz, değil mi?

00:01:24.640 --> 00:01:27.016
Her şey aracınızın yolun ortasında 


00:01:27.040 --> 00:01:29.696
teklemesine ve durmasına kadar

00:01:29.720 --> 00:01:31.560
çok güzel gidiyordu.

00:01:32.160 --> 00:01:35.456
Şimdi yolun ortasında kalan aracınızı
terk etmekten başka

00:01:35.480 --> 00:01:36.920
bir çareniz yok.

00:01:38.200 --> 00:01:39.536
Belki aracınızı

00:01:39.560 --> 00:01:42.000
yolun dışına itebilecek kadar
şanslıydınız.

00:01:42.020 --> 00:01:44.616
Böylelikle diğer araçların
yolundan çekildiniz.

00:01:44.640 --> 00:01:45.896
Birkaç saat önce arabanız,

00:01:45.920 --> 00:01:50.400
günlük hayatınızda ona bel bağladığınız
kullanışlı bir makineydi.

00:01:51.000 --> 00:01:53.536
Şimdi, değerli bir ulaşım ağında duran,

00:01:53.560 --> 00:01:57.240
kullanışsız bir metal yığını.

00:01:57.920 --> 00:02:02.096
Uluslararası otoyolların, diğer
trafiklerin ayağına dolanan,

00:02:02.120 --> 00:02:04.976
bozulmuş arabalarla dolu 
olduğunu hayal edin.

00:02:05.000 --> 00:02:07.896
Enkazın her yana dağıldığını hayal edin.

00:02:07.920 --> 00:02:10.376
Eğer bir çarpışma gerçekten olsa

00:02:10.400 --> 00:02:12.776
binlerce küçük enkaz parçası

00:02:12.800 --> 00:02:14.720
yeni engeller hâline gelecektir.

NOTE Paragraph

00:02:15.680 --> 00:02:19.256
İşte bu, uydu endüstrisinin paradigması.

00:02:19.280 --> 00:02:21.416
Artık çalışmayan uydular

00:02:21.440 --> 00:02:25.256
yörünge dışında çok ama çok uzun yıllar
boyunca bırakılır

00:02:25.280 --> 00:02:28.816
veya geçici bir çözüm olarak
yolun dışına çıkarılır.

00:02:28.840 --> 00:02:31.096
Uzayda kendimizden sonra temizlememizi

00:02:31.120 --> 00:02:33.760
sağlayacak uluslararası kurallar yoktur.

NOTE Paragraph

00:02:34.680 --> 00:02:37.416
Dünyanın ilk uydusu,
Sputnik I, 1957 yılında fırlatıldı

00:02:37.426 --> 00:02:39.216
ve bu yılda, dünyada

00:02:39.240 --> 00:02:42.880
toplamda üç fırlatma denemesi yapıldı.

00:02:43.520 --> 00:02:47.056
On yıllar sonra, dünyanın çevresinden
bir düzine ülke

00:02:47.080 --> 00:02:50.456
yörüngeye binlerce uydu daha fırlattı

00:02:50.480 --> 00:02:54.216
ve bu fırlatmaların sıklığı
gelecekte artacaktır.

00:02:54.240 --> 00:02:56.816
Özellikle 900'den fazla takım uydularının

00:02:56.840 --> 00:03:00.440
fırlatılma ihtimalini göz önüne alırsanız.

NOTE Paragraph

00:03:01.560 --> 00:03:03.616
Şimdi, uyduları ihtiyaçlarına göre farklı

00:03:03.640 --> 00:03:05.696
yörüngelere fırlatıyoruz.

00:03:05.720 --> 00:03:08.056
Uyduları en sık gönderdiğimiz yer

00:03:08.080 --> 00:03:09.656
alçak Dünya yörüngesi,

00:03:09.680 --> 00:03:11.656
muhtemelen Dünya yüzeyinden

00:03:11.680 --> 00:03:14.080
2.000 kilometre yüksekliği
hayal edebiliriz.

00:03:14.720 --> 00:03:18.176
Buradaki uydular doğal olarak
Dünya atmosferi tarafından sarsılıyor,

00:03:18.200 --> 00:03:20.136
bu nedenle yörüngeleri bozuluyor

00:03:20.160 --> 00:03:21.696
ve genellikle birkaç yıl içinde

00:03:21.720 --> 00:03:23.680
yanıyorlar.

00:03:24.440 --> 00:03:26.966
Uyduları genel olarak gönderdiğimiz
bir diğer yer ise

00:03:26.966 --> 00:03:29.056
35 bin kilometre yukarıda

00:03:29.056 --> 00:03:30.840
bulunan jeostatik yörüngedir.

00:03:31.320 --> 00:03:35.496
Buradaki uydular dünyanın dönüşü
sırasında aynı yerde kalırlar ve

00:03:35.520 --> 00:03:39.800
televizyon yayını, iletişim gibi şeyleri
mümkün kılar.

00:03:40.440 --> 00:03:44.760
Bu yükseklikte bulunan uydular yüzyıllar
boyunca orada kalabilir.

00:03:45.960 --> 00:03:49.136
Bazı uyduların hayatlarının sonunda

00:03:49.160 --> 00:03:51.776
kasıtlı olarak yerleştirildikleri ve

00:03:51.800 --> 00:03:54.656
sık kullanılan operasyonel yörüngelerin
dışına çıkarıldıkları

00:03:54.680 --> 00:03:55.896
"mezarlık" adında

00:03:55.920 --> 00:03:59.680
icat edilmiş bir yörünge bulunur.

NOTE Paragraph

00:04:00.800 --> 00:04:05.376
1950'lerden beri fırlatılmış
yaklaşık 7 bin uydunun

00:04:05.400 --> 00:04:08.760
yalnızca yedide biri şu anda operasyonel

00:04:09.360 --> 00:04:12.256
ve artık çalışmayan uydulara ek olarak,

00:04:12.280 --> 00:04:15.776
100 binlerce mermer ebatlı
enkaz ve milyonlarca

00:04:15.800 --> 00:04:18.216
boya talaşı büyüklüğünde de enkaz var

00:04:18.240 --> 00:04:20.240
ve tüm bunlar Dünya çevresinde dönüyor.

NOTE Paragraph

00:04:20.880 --> 00:04:23.656
Uzay enkazları, yalnızca 
uzay görevlerine değil,

00:04:23.680 --> 00:04:27.680
aynı zamanda her gün güvendiğimiz uydulara
da büyük risk oluşturuyor.

NOTE Paragraph

00:04:28.520 --> 00:04:31.936
Uzay çöpleri, gittikçe artan bir şekilde
endişe verici hâle geldiğinden,

00:04:31.960 --> 00:04:34.576
ek artıkların üretimini sınırlamamıza
yardımcı olacak

00:04:34.600 --> 00:04:36.096
teknikler geliştirmek için bazı

00:04:36.120 --> 00:04:39.040
ulusal ve uluslararası çabalar gösterildi.

00:04:39.480 --> 00:04:41.736
Örneğin, alçak Dünya yörüngesindeki

00:04:41.760 --> 00:04:45.156
uzay araçlarının 25 yaşın altında
yörüngeden

00:04:45.156 --> 00:04:47.296
ayrılması için öneriler yapıldı

00:04:47.320 --> 00:04:50.226
fakat bu, özellikle yıllardır çalışmayan

00:04:50.226 --> 00:04:52.760
uydular için çok vakit alıyor.

00:04:53.320 --> 00:04:56.376
Bu ölü uzay araçlarının mezarlık
yörüngesine taşınması için

00:04:56.400 --> 00:04:58.640
emirler de bulunmaktadır.

00:04:59.480 --> 00:05:03.176
Fakat bu yönergelerin hiçbiri uluslararası
hukukta bağlayıcı değildir

00:05:03.200 --> 00:05:07.976
ve anlayışın, ulusal mekanizmalar
yoluyla uygulanacak olmasıdır.

00:05:08.000 --> 00:05:10.456
Bu yönergeler ayrıca uzun vadeli değildir,

00:05:10.480 --> 00:05:11.896
ileriye etkin değildir,

00:05:11.920 --> 00:05:15.256
zaten yukarıda olan enkazı da
ele almazlar.

00:05:15.280 --> 00:05:19.120
Yalnızca gelecek enkazların oluşumunu
sınırlamak için bulunuyorlar.

00:05:19.680 --> 00:05:22.840
Uzay çöpü kimsenin sorumluluğu değil.


NOTE Paragraph

00:05:23.680 --> 00:05:26.536
Everest Dağı, aslında çevremizle
nasıl etkileşim kurduğumuza

00:05:26.560 --> 00:05:29.776
yönelik yeni bir yaklaşımın ilginç
bir karşılaştırmasıdır,

00:05:29.800 --> 00:05:33.146
çünkü genellikle dünyanın en yüksek

00:05:33.146 --> 00:05:35.120
çöplüğü olma kuşkusu verir.

00:05:36.040 --> 00:05:39.296
Dünyanın en yüksek zirvesinin
fethinden 10 yıllar sonra,

00:05:39.320 --> 00:05:41.576
tırmanışçılar tarafından bırakılan
tonlarca çöp

00:05:41.600 --> 00:05:43.496
endişeleri arttırmış ve

00:05:43.520 --> 00:05:46.296
haberleri okuduysanız,
Nepal'in dağcıları cezalandıracağı,

00:05:46.320 --> 00:05:48.516
cezaları arttıracağını ve
yasal zorunlulukları

00:05:48.516 --> 00:05:51.960
daha sıkı şekilde uygulayacağı yönündeki
spekülasyonları duymuşsunuzdur.

00:05:52.600 --> 00:05:55.016
Amaç, elbette, dağcıları arkalarını

00:05:55.040 --> 00:05:57.216
temizlemeye ikna etmektir,

00:05:57.240 --> 00:06:02.136
böylelikle belki yerel kâr amacı gütmeyen
kuruluşlar fazla çöp getirenlere ödeme

00:06:02.160 --> 00:06:05.640
yapabilir ya da gönüllü temizlik
seyahatleri organize edilebilir.

00:06:06.120 --> 00:06:08.376
Ancak yine de pek çok dağcı,

00:06:08.400 --> 00:06:11.710
bağımsız grupların kendilerini kontrol
etmeleri gerektiğini düşünüyor.

00:06:12.120 --> 00:06:14.936
Basit veya kolay bir cevap yoktur
ve hatta doğal çevreyi

00:06:14.960 --> 00:06:18.016
koruma konusundaki iyi niyetli
çabalar bile bazen

00:06:18.040 --> 00:06:19.880
problemlere neden olur.

00:06:20.300 --> 00:06:23.536
Fakat bu güvendiğimiz ve bağlı olduğumuz
doğal çevreleri korumak için

00:06:23.536 --> 00:06:26.760
elimizden gelen her şeyi yapmamamız
gerektiği anlamına gelmiyor.

00:06:27.440 --> 00:06:31.456
Ve Everest gibi, yörünge ortamının uzak
konumu ve yetersiz altyapısı,

00:06:31.480 --> 00:06:32.896
atıkların atılmasını zor

00:06:32.920 --> 00:06:35.280
bir problem hâline getirir.

00:06:35.920 --> 00:06:38.456
Basitçe, yeni yüksekliklere ulaşamıyoruz

00:06:38.480 --> 00:06:41.536
ve bu dünyadan çıkan atıklarla
daha büyük bir

00:06:41.560 --> 00:06:43.720
çöp dökümü yaratıyoruz.

NOTE Paragraph

00:06:45.280 --> 00:06:46.496
Uzayın gerçekliği,

00:06:46.520 --> 00:06:49.096
bir uydu üzerindeki bir bileşen
arızalanırsa,

00:06:49.120 --> 00:06:52.016
tamir için sınırlı imkânların

00:06:52.040 --> 00:06:54.080
ve büyük maliyetlerin bulunmasıdır.

00:06:54.690 --> 00:06:58.280
Peki ya uyduları nasıl tasarladığımız
konusunda daha zeki olsaydık?

00:06:58.280 --> 00:06:59.576
Ya tüm uydular

00:06:59.600 --> 00:07:01.896
yapıldığı ülke gözetilmeksizin

00:07:01.920 --> 00:07:03.816
geri dönüşüm, servis

00:07:03.840 --> 00:07:06.376
veya aktif yörünge dışına atmak için

00:07:06.400 --> 00:07:07.880
standartlaştılırsa?

00:07:08.560 --> 00:07:12.096
Uyduları geçici bir çözüm olarak
yörüngeden çıkarmak yerine, onları

00:07:12.120 --> 00:07:14.896
hayatlarının sonlarında kendilerini imha

00:07:14.920 --> 00:07:17.056
edecekleri uluslararası

00:07:17.080 --> 00:07:18.680
dişli yasalar olsaydı?

00:07:19.560 --> 00:07:22.496
Ya da belki uydu üreticileri, uyduyu

00:07:22.520 --> 00:07:24.816
yörüngeye gönderirken bir depozito ödemek

00:07:24.840 --> 00:07:27.296
zorunda olsalar ve ancak uydu

00:07:27.320 --> 00:07:29.856
düzgün şekilde atılırsa veya belirli bir

00:07:29.880 --> 00:07:32.600
kota enkazı temizlerse bu depozitoyu
geri alabilseler?

00:07:33.440 --> 00:07:36.016
Ya da bir uydunun yörüngeden 
çıkmasını hızlandıracak

00:07:36.040 --> 00:07:37.800
bir teknolojiye sahip olması gerekse?

NOTE Paragraph

00:07:38.720 --> 00:07:40.976
Bazı teşvik edici işaretler var.

00:07:41.000 --> 00:07:45.696
Örneğin, Birleşik Krallığın 2014 yılında
fırlatılan TechDemoSat-1 uydusu, küçük bir

00:07:45.720 --> 00:07:47.656
sürükleyici yelken ile ömrünün sonunda

00:07:47.680 --> 00:07:49.616
yörüngeden atılmak üzere tasarlanmıştır.

00:07:49.640 --> 00:07:52.216
Bu küçük olduğundan uydular için çok uygun

00:07:52.240 --> 00:07:55.936
ancak daha yüksekte,
daha büyük yörüngede olan veya

00:07:55.960 --> 00:07:58.720
okul otobüsleri gibi, 
hepsi daha büyük olduğunda,

00:07:58.730 --> 00:08:01.256
uydular diğer elden çıkarma
seçenekleri gerektiriyor.

00:08:01.280 --> 00:08:04.256
Bu yüzden kısa dönemde belki 
güçlendirilmiş lazerler veya

00:08:04.280 --> 00:08:06.096
ağ veya ip kullanarak çekmeyi

00:08:06.120 --> 00:08:08.440
çılgınca düşünebilirsiniz.

NOTE Paragraph

00:08:09.160 --> 00:08:11.056
Yörüngesel çekici tırlar veya

00:08:11.080 --> 00:08:14.400
uzay mekanikerleri fikri
gerçekten çekici bir olasılık.

00:08:14.840 --> 00:08:16.456
Bir çeşit uzay aracındaki bir

00:08:16.480 --> 00:08:18.336
robot kolunun, bir uydu üzerinde kırık

00:08:18.360 --> 00:08:20.656
parçaları düzeltebileceğini 
ve bunları yeniden

00:08:20.680 --> 00:08:22.520
operasyonel hâle getirdiğini düşünün.

00:08:23.240 --> 00:08:25.176
Ya aynı tipte bir robotik kol,

00:08:25.200 --> 00:08:27.536
bir uzay aracındaki itici yakıt deposunu

00:08:27.560 --> 00:08:29.536
sizin ve benim aracıma 
benzin koyduğum

00:08:29.560 --> 00:08:33.039
gibi kimyasal çalıştırmayla doldurabilse?

00:08:33.559 --> 00:08:35.216
Robotik bakım ve onarım,

00:08:35.240 --> 00:08:38.960
dünya çevresinde dönen yüzlerce
uydunun yaşamını arttırır.

NOTE Paragraph

00:08:40.280 --> 00:08:43.176
Elde ettiğimiz atık ve temizleme
seçenekleri ne olursa olsun,

00:08:43.200 --> 00:08:46.176
bunun yalnızca teknik bir 
sorun olmadığı açıktır.

00:08:46.200 --> 00:08:51.256
Ayrıca açıklığa kavuşturduğumuz birçok
uzay kanun ve politikası vardır.

00:08:51.280 --> 00:08:55.440
Basitçe, uzayı sürdürülebilir olarak
kullanmanın bir yolunu bulamadık.

NOTE Paragraph

00:08:56.720 --> 00:08:59.520
Yaşadığımız ve çalıştığımız yeri
değiştirmek için

00:08:59.520 --> 00:09:01.576
biz insanların yaptığı, keşifler,

00:09:01.590 --> 00:09:03.216
yeniliklerdir ve uzay keşiflerinde,

00:09:03.216 --> 00:09:06.416
tam olarak dünya sınırlarının
ötesine geçiyoruz.

00:09:06.440 --> 00:09:10.096
Ancak, öğrenme ve yenilik adına
eşikleri zorlarken,

00:09:10.120 --> 00:09:13.520
çevremiz için hesap verebilirliğin asla


00:09:13.520 --> 00:09:16.520
ortadan kalkmadığının 
bilincinde olmalıyız.

00:09:16.520 --> 00:09:20.696
Şüphesiz, alçak Dünya ve jeostatik
yörüngelerinde tıkanıklık var

00:09:20.720 --> 00:09:23.056
ve tıpkı bozuk bir arabayı karayolunun

00:09:23.080 --> 00:09:25.376
orta yerinde bırakmayacağımız gibi,

00:09:25.400 --> 00:09:27.456
bozuk olan uydular için bir şeyler

00:09:27.480 --> 00:09:29.936
yapmadan da yeni uyduları

00:09:29.960 --> 00:09:31.360
oraya gönderemeyiz.

00:09:31.530 --> 00:09:33.336
Bir daha telefonunuzu kullandığınızda,

00:09:33.360 --> 00:09:36.266
hava durumunu kontrol ettiğinizde

00:09:36.266 --> 00:09:40.136
veya GPS kullandığınızda, bu aktiviteleri
mümkün kılan uyduları düşünün.

00:09:40.160 --> 00:09:42.016
Aynı zamanda da uyduların Dünya'yı

00:09:42.040 --> 00:09:45.336
çevreleyen çevre üzerindeki etkisini
düşünün ve birlikte etkimizi

00:09:45.360 --> 00:09:50.056
azaltmamız gerektiğini belirten mesajın
yayılmasına yardımcı olun.

NOTE Paragraph

00:09:50.080 --> 00:09:52.616
Dünya yörüngesi nefes kesici 
bir şekilde güzel

00:09:52.640 --> 00:09:55.216
ve bizim keşif yolumuz.

00:09:55.240 --> 00:09:57.760
Bu şekilde tutmak bizim elimizde.

NOTE Paragraph

00:09:59.160 --> 00:10:00.376
Teşekkür ederim.

NOTE Paragraph

00:10:00.400 --> 00:10:02.480
(Alkışlar)