1
00:00:00,800 --> 00:00:02,256
Hayatlarımız,

2
00:00:02,280 --> 00:00:04,040
göremediğimiz bir dünyaya bağlı.

3
00:00:04,920 --> 00:00:06,936
Şimdiye kadar geçen haftanızı düşünün.

4
00:00:06,960 --> 00:00:10,176
Televizyon izlediniz mi?
GPS kullandınız mı?

5
00:00:10,200 --> 00:00:13,160
Hava durumunu kontrol ettiniz mi?
Hatta yemek yediniz mi?

6
00:00:13,720 --> 00:00:16,416
Bunlar, direkt ya da direkt olmadan
uydulara bağlı olan

7
00:00:16,440 --> 00:00:19,296
hayatımızı yaşamamıza olanak tanıyan

8
00:00:19,320 --> 00:00:21,016
şeyler.

9
00:00:21,040 --> 00:00:22,976
Uyduların bize sağladığı hizmetleri

10
00:00:23,000 --> 00:00:25,536
sıklıkla kullandıkça,

11
00:00:25,560 --> 00:00:28,376
uydular, kendileri

12
00:00:28,400 --> 00:00:30,376
uzayda kalıcı bir iz bıraktıkları için

13
00:00:30,400 --> 00:00:32,119
dikkatimizi hak ediyorlar.

14
00:00:32,720 --> 00:00:36,336
Dünya üzerindeki insanlar her gün,
iletişim kurmak, bilgi almak

15
00:00:36,360 --> 00:00:40,416
ve eğlenmek için bu altyapıya
bel bağlıyor.

16
00:00:40,440 --> 00:00:43,296
Tarımsal ve çevresel izleme,

17
00:00:43,320 --> 00:00:46,376
internet bağlantısı, navigasyon var.

18
00:00:46,400 --> 00:00:49,086
Uydular, finansal ve
enerji pazarlarımızın

19
00:00:49,086 --> 00:00:51,600
operasyonunda bile rol oynar.

20
00:00:52,120 --> 00:00:54,016
Ancak her gün bel bağladığımız

21
00:00:54,040 --> 00:00:55,696
bu uydular

22
00:00:55,720 --> 00:00:57,376
sınırlı bir ömre sahip.

23
00:00:57,400 --> 00:00:59,296
İtici güçleri bitebilir,

24
00:00:59,320 --> 00:01:00,856
arızalanabilirler

25
00:01:00,880 --> 00:01:04,575
veya doğal olarak görev 
sürelerinin sonuna ulaşırlar.

26
00:01:04,599 --> 00:01:08,736
Bu noktada, bu uydular yörünge çevresini
karmakarışık hâle getiren bir şekilde

27
00:01:08,760 --> 00:01:11,080
uzay çöpüne dönüşürler.

28
00:01:11,840 --> 00:01:15,456
Harika bir Pazar günü işlerinizi
halletmek için çevre yolunda

29
00:01:15,480 --> 00:01:16,896
araç sürdüğünüzü hayal edin.

30
00:01:16,920 --> 00:01:18,576
Müziğiniz var,

31
00:01:18,600 --> 00:01:20,056
pencereniz açık,

32
00:01:20,080 --> 00:01:22,776
serin bir esinti saçlarınızı uçuruyor.

33
00:01:22,800 --> 00:01:24,200
İyi hissedersiniz, değil mi?

34
00:01:24,640 --> 00:01:27,016
Her şey aracınızın yolun ortasında 


35
00:01:27,040 --> 00:01:29,696
teklemesine ve durmasına kadar

36
00:01:29,720 --> 00:01:31,560
çok güzel gidiyordu.

37
00:01:32,160 --> 00:01:35,456
Şimdi yolun ortasında kalan aracınızı
terk etmekten başka

38
00:01:35,480 --> 00:01:36,920
bir çareniz yok.

39
00:01:38,200 --> 00:01:39,536
Belki aracınızı

40
00:01:39,560 --> 00:01:42,000
yolun dışına itebilecek kadar
şanslıydınız.

41
00:01:42,020 --> 00:01:44,616
Böylelikle diğer araçların
yolundan çekildiniz.

42
00:01:44,640 --> 00:01:45,896
Birkaç saat önce arabanız,

43
00:01:45,920 --> 00:01:50,400
günlük hayatınızda ona bel bağladığınız
kullanışlı bir makineydi.

44
00:01:51,000 --> 00:01:53,536
Şimdi, değerli bir ulaşım ağında duran,

45
00:01:53,560 --> 00:01:57,240
kullanışsız bir metal yığını.

46
00:01:57,920 --> 00:02:02,096
Uluslararası otoyolların, diğer
trafiklerin ayağına dolanan,

47
00:02:02,120 --> 00:02:04,976
bozulmuş arabalarla dolu 
olduğunu hayal edin.

48
00:02:05,000 --> 00:02:07,896
Enkazın her yana dağıldığını hayal edin.

49
00:02:07,920 --> 00:02:10,376
Eğer bir çarpışma gerçekten olsa

50
00:02:10,400 --> 00:02:12,776
binlerce küçük enkaz parçası

51
00:02:12,800 --> 00:02:14,720
yeni engeller hâline gelecektir.

52
00:02:15,680 --> 00:02:19,256
İşte bu, uydu endüstrisinin paradigması.

53
00:02:19,280 --> 00:02:21,416
Artık çalışmayan uydular

54
00:02:21,440 --> 00:02:25,256
yörünge dışında çok ama çok uzun yıllar
boyunca bırakılır

55
00:02:25,280 --> 00:02:28,816
veya geçici bir çözüm olarak
yolun dışına çıkarılır.

56
00:02:28,840 --> 00:02:31,096
Uzayda kendimizden sonra temizlememizi

57
00:02:31,120 --> 00:02:33,760
sağlayacak uluslararası kurallar yoktur.

58
00:02:34,680 --> 00:02:37,416
Dünyanın ilk uydusu,
Sputnik I, 1957 yılında fırlatıldı

59
00:02:37,426 --> 00:02:39,216
ve bu yılda, dünyada

60
00:02:39,240 --> 00:02:42,880
toplamda üç fırlatma denemesi yapıldı.

61
00:02:43,520 --> 00:02:47,056
On yıllar sonra, dünyanın çevresinden
bir düzine ülke

62
00:02:47,080 --> 00:02:50,456
yörüngeye binlerce uydu daha fırlattı

63
00:02:50,480 --> 00:02:54,216
ve bu fırlatmaların sıklığı
gelecekte artacaktır.

64
00:02:54,240 --> 00:02:56,816
Özellikle 900'den fazla takım uydularının

65
00:02:56,840 --> 00:03:00,440
fırlatılma ihtimalini göz önüne alırsanız.

66
00:03:01,560 --> 00:03:03,616
Şimdi, uyduları ihtiyaçlarına göre farklı

67
00:03:03,640 --> 00:03:05,696
yörüngelere fırlatıyoruz.

68
00:03:05,720 --> 00:03:08,056
Uyduları en sık gönderdiğimiz yer

69
00:03:08,080 --> 00:03:09,656
alçak Dünya yörüngesi,

70
00:03:09,680 --> 00:03:11,656
muhtemelen Dünya yüzeyinden

71
00:03:11,680 --> 00:03:14,080
2.000 kilometre yüksekliği
hayal edebiliriz.

72
00:03:14,720 --> 00:03:18,176
Buradaki uydular doğal olarak
Dünya atmosferi tarafından sarsılıyor,

73
00:03:18,200 --> 00:03:20,136
bu nedenle yörüngeleri bozuluyor

74
00:03:20,160 --> 00:03:21,696
ve genellikle birkaç yıl içinde

75
00:03:21,720 --> 00:03:23,680
yanıyorlar.

76
00:03:24,440 --> 00:03:26,966
Uyduları genel olarak gönderdiğimiz
bir diğer yer ise

77
00:03:26,966 --> 00:03:29,056
35 bin kilometre yukarıda

78
00:03:29,056 --> 00:03:30,840
bulunan jeostatik yörüngedir.

79
00:03:31,320 --> 00:03:35,496
Buradaki uydular dünyanın dönüşü
sırasında aynı yerde kalırlar ve

80
00:03:35,520 --> 00:03:39,800
televizyon yayını, iletişim gibi şeyleri
mümkün kılar.

81
00:03:40,440 --> 00:03:44,760
Bu yükseklikte bulunan uydular yüzyıllar
boyunca orada kalabilir.

82
00:03:45,960 --> 00:03:49,136
Bazı uyduların hayatlarının sonunda

83
00:03:49,160 --> 00:03:51,776
kasıtlı olarak yerleştirildikleri ve

84
00:03:51,800 --> 00:03:54,656
sık kullanılan operasyonel yörüngelerin
dışına çıkarıldıkları

85
00:03:54,680 --> 00:03:55,896
"mezarlık" adında

86
00:03:55,920 --> 00:03:59,680
icat edilmiş bir yörünge bulunur.

87
00:04:00,800 --> 00:04:05,376
1950'lerden beri fırlatılmış
yaklaşık 7 bin uydunun

88
00:04:05,400 --> 00:04:08,760
yalnızca yedide biri şu anda operasyonel

89
00:04:09,360 --> 00:04:12,256
ve artık çalışmayan uydulara ek olarak,

90
00:04:12,280 --> 00:04:15,776
100 binlerce mermer ebatlı
enkaz ve milyonlarca

91
00:04:15,800 --> 00:04:18,216
boya talaşı büyüklüğünde de enkaz var

92
00:04:18,240 --> 00:04:20,240
ve tüm bunlar Dünya çevresinde dönüyor.

93
00:04:20,880 --> 00:04:23,656
Uzay enkazları, yalnızca 
uzay görevlerine değil,

94
00:04:23,680 --> 00:04:27,680
aynı zamanda her gün güvendiğimiz uydulara
da büyük risk oluşturuyor.

95
00:04:28,520 --> 00:04:31,936
Uzay çöpleri, gittikçe artan bir şekilde
endişe verici hâle geldiğinden,

96
00:04:31,960 --> 00:04:34,576
ek artıkların üretimini sınırlamamıza
yardımcı olacak

97
00:04:34,600 --> 00:04:36,096
teknikler geliştirmek için bazı

98
00:04:36,120 --> 00:04:39,040
ulusal ve uluslararası çabalar gösterildi.

99
00:04:39,480 --> 00:04:41,736
Örneğin, alçak Dünya yörüngesindeki

100
00:04:41,760 --> 00:04:45,156
uzay araçlarının 25 yaşın altında
yörüngeden

101
00:04:45,156 --> 00:04:47,296
ayrılması için öneriler yapıldı

102
00:04:47,320 --> 00:04:50,226
fakat bu, özellikle yıllardır çalışmayan

103
00:04:50,226 --> 00:04:52,760
uydular için çok vakit alıyor.

104
00:04:53,320 --> 00:04:56,376
Bu ölü uzay araçlarının mezarlık
yörüngesine taşınması için

105
00:04:56,400 --> 00:04:58,640
emirler de bulunmaktadır.

106
00:04:59,480 --> 00:05:03,176
Fakat bu yönergelerin hiçbiri uluslararası
hukukta bağlayıcı değildir

107
00:05:03,200 --> 00:05:07,976
ve anlayışın, ulusal mekanizmalar
yoluyla uygulanacak olmasıdır.

108
00:05:08,000 --> 00:05:10,456
Bu yönergeler ayrıca uzun vadeli değildir,

109
00:05:10,480 --> 00:05:11,896
ileriye etkin değildir,

110
00:05:11,920 --> 00:05:15,256
zaten yukarıda olan enkazı da
ele almazlar.

111
00:05:15,280 --> 00:05:19,120
Yalnızca gelecek enkazların oluşumunu
sınırlamak için bulunuyorlar.

112
00:05:19,680 --> 00:05:22,840
Uzay çöpü kimsenin sorumluluğu değil.


113
00:05:23,680 --> 00:05:26,536
Everest Dağı, aslında çevremizle
nasıl etkileşim kurduğumuza

114
00:05:26,560 --> 00:05:29,776
yönelik yeni bir yaklaşımın ilginç
bir karşılaştırmasıdır,

115
00:05:29,800 --> 00:05:33,146
çünkü genellikle dünyanın en yüksek

116
00:05:33,146 --> 00:05:35,120
çöplüğü olma kuşkusu verir.

117
00:05:36,040 --> 00:05:39,296
Dünyanın en yüksek zirvesinin
fethinden 10 yıllar sonra,

118
00:05:39,320 --> 00:05:41,576
tırmanışçılar tarafından bırakılan
tonlarca çöp

119
00:05:41,600 --> 00:05:43,496
endişeleri arttırmış ve

120
00:05:43,520 --> 00:05:46,296
haberleri okuduysanız,
Nepal'in dağcıları cezalandıracağı,

121
00:05:46,320 --> 00:05:48,516
cezaları arttıracağını ve
yasal zorunlulukları

122
00:05:48,516 --> 00:05:51,960
daha sıkı şekilde uygulayacağı yönündeki
spekülasyonları duymuşsunuzdur.

123
00:05:52,600 --> 00:05:55,016
Amaç, elbette, dağcıları arkalarını

124
00:05:55,040 --> 00:05:57,216
temizlemeye ikna etmektir,

125
00:05:57,240 --> 00:06:02,136
böylelikle belki yerel kâr amacı gütmeyen
kuruluşlar fazla çöp getirenlere ödeme

126
00:06:02,160 --> 00:06:05,640
yapabilir ya da gönüllü temizlik
seyahatleri organize edilebilir.

127
00:06:06,120 --> 00:06:08,376
Ancak yine de pek çok dağcı,

128
00:06:08,400 --> 00:06:11,710
bağımsız grupların kendilerini kontrol
etmeleri gerektiğini düşünüyor.

129
00:06:12,120 --> 00:06:14,936
Basit veya kolay bir cevap yoktur
ve hatta doğal çevreyi

130
00:06:14,960 --> 00:06:18,016
koruma konusundaki iyi niyetli
çabalar bile bazen

131
00:06:18,040 --> 00:06:19,880
problemlere neden olur.

132
00:06:20,300 --> 00:06:23,536
Fakat bu güvendiğimiz ve bağlı olduğumuz
doğal çevreleri korumak için

133
00:06:23,536 --> 00:06:26,760
elimizden gelen her şeyi yapmamamız
gerektiği anlamına gelmiyor.

134
00:06:27,440 --> 00:06:31,456
Ve Everest gibi, yörünge ortamının uzak
konumu ve yetersiz altyapısı,

135
00:06:31,480 --> 00:06:32,896
atıkların atılmasını zor

136
00:06:32,920 --> 00:06:35,280
bir problem hâline getirir.

137
00:06:35,920 --> 00:06:38,456
Basitçe, yeni yüksekliklere ulaşamıyoruz

138
00:06:38,480 --> 00:06:41,536
ve bu dünyadan çıkan atıklarla
daha büyük bir

139
00:06:41,560 --> 00:06:43,720
çöp dökümü yaratıyoruz.

140
00:06:45,280 --> 00:06:46,496
Uzayın gerçekliği,

141
00:06:46,520 --> 00:06:49,096
bir uydu üzerindeki bir bileşen
arızalanırsa,

142
00:06:49,120 --> 00:06:52,016
tamir için sınırlı imkânların

143
00:06:52,040 --> 00:06:54,080
ve büyük maliyetlerin bulunmasıdır.

144
00:06:54,690 --> 00:06:58,280
Peki ya uyduları nasıl tasarladığımız
konusunda daha zeki olsaydık?

145
00:06:58,280 --> 00:06:59,576
Ya tüm uydular

146
00:06:59,600 --> 00:07:01,896
yapıldığı ülke gözetilmeksizin

147
00:07:01,920 --> 00:07:03,816
geri dönüşüm, servis

148
00:07:03,840 --> 00:07:06,376
veya aktif yörünge dışına atmak için

149
00:07:06,400 --> 00:07:07,880
standartlaştılırsa?

150
00:07:08,560 --> 00:07:12,096
Uyduları geçici bir çözüm olarak
yörüngeden çıkarmak yerine, onları

151
00:07:12,120 --> 00:07:14,896
hayatlarının sonlarında kendilerini imha

152
00:07:14,920 --> 00:07:17,056
edecekleri uluslararası

153
00:07:17,080 --> 00:07:18,680
dişli yasalar olsaydı?

154
00:07:19,560 --> 00:07:22,496
Ya da belki uydu üreticileri, uyduyu

155
00:07:22,520 --> 00:07:24,816
yörüngeye gönderirken bir depozito ödemek

156
00:07:24,840 --> 00:07:27,296
zorunda olsalar ve ancak uydu

157
00:07:27,320 --> 00:07:29,856
düzgün şekilde atılırsa veya belirli bir

158
00:07:29,880 --> 00:07:32,600
kota enkazı temizlerse bu depozitoyu
geri alabilseler?

159
00:07:33,440 --> 00:07:36,016
Ya da bir uydunun yörüngeden 
çıkmasını hızlandıracak

160
00:07:36,040 --> 00:07:37,800
bir teknolojiye sahip olması gerekse?

161
00:07:38,720 --> 00:07:40,976
Bazı teşvik edici işaretler var.

162
00:07:41,000 --> 00:07:45,696
Örneğin, Birleşik Krallığın 2014 yılında
fırlatılan TechDemoSat-1 uydusu, küçük bir

163
00:07:45,720 --> 00:07:47,656
sürükleyici yelken ile ömrünün sonunda

164
00:07:47,680 --> 00:07:49,616
yörüngeden atılmak üzere tasarlanmıştır.

165
00:07:49,640 --> 00:07:52,216
Bu küçük olduğundan uydular için çok uygun

166
00:07:52,240 --> 00:07:55,936
ancak daha yüksekte,
daha büyük yörüngede olan veya

167
00:07:55,960 --> 00:07:58,720
okul otobüsleri gibi, 
hepsi daha büyük olduğunda,

168
00:07:58,730 --> 00:08:01,256
uydular diğer elden çıkarma
seçenekleri gerektiriyor.

169
00:08:01,280 --> 00:08:04,256
Bu yüzden kısa dönemde belki 
güçlendirilmiş lazerler veya

170
00:08:04,280 --> 00:08:06,096
ağ veya ip kullanarak çekmeyi

171
00:08:06,120 --> 00:08:08,440
çılgınca düşünebilirsiniz.

172
00:08:09,160 --> 00:08:11,056
Yörüngesel çekici tırlar veya

173
00:08:11,080 --> 00:08:14,400
uzay mekanikerleri fikri
gerçekten çekici bir olasılık.

174
00:08:14,840 --> 00:08:16,456
Bir çeşit uzay aracındaki bir

175
00:08:16,480 --> 00:08:18,336
robot kolunun, bir uydu üzerinde kırık

176
00:08:18,360 --> 00:08:20,656
parçaları düzeltebileceğini 
ve bunları yeniden

177
00:08:20,680 --> 00:08:22,520
operasyonel hâle getirdiğini düşünün.

178
00:08:23,240 --> 00:08:25,176
Ya aynı tipte bir robotik kol,

179
00:08:25,200 --> 00:08:27,536
bir uzay aracındaki itici yakıt deposunu

180
00:08:27,560 --> 00:08:29,536
sizin ve benim aracıma 
benzin koyduğum

181
00:08:29,560 --> 00:08:33,039
gibi kimyasal çalıştırmayla doldurabilse?

182
00:08:33,559 --> 00:08:35,216
Robotik bakım ve onarım,

183
00:08:35,240 --> 00:08:38,960
dünya çevresinde dönen yüzlerce
uydunun yaşamını arttırır.

184
00:08:40,280 --> 00:08:43,176
Elde ettiğimiz atık ve temizleme
seçenekleri ne olursa olsun,

185
00:08:43,200 --> 00:08:46,176
bunun yalnızca teknik bir 
sorun olmadığı açıktır.

186
00:08:46,200 --> 00:08:51,256
Ayrıca açıklığa kavuşturduğumuz birçok
uzay kanun ve politikası vardır.

187
00:08:51,280 --> 00:08:55,440
Basitçe, uzayı sürdürülebilir olarak
kullanmanın bir yolunu bulamadık.

188
00:08:56,720 --> 00:08:59,520
Yaşadığımız ve çalıştığımız yeri
değiştirmek için

189
00:08:59,520 --> 00:09:01,576
biz insanların yaptığı, keşifler,

190
00:09:01,590 --> 00:09:03,216
yeniliklerdir ve uzay keşiflerinde,

191
00:09:03,216 --> 00:09:06,416
tam olarak dünya sınırlarının
ötesine geçiyoruz.

192
00:09:06,440 --> 00:09:10,096
Ancak, öğrenme ve yenilik adına
eşikleri zorlarken,

193
00:09:10,120 --> 00:09:13,520
çevremiz için hesap verebilirliğin asla


194
00:09:13,520 --> 00:09:16,520
ortadan kalkmadığının 
bilincinde olmalıyız.

195
00:09:16,520 --> 00:09:20,696
Şüphesiz, alçak Dünya ve jeostatik
yörüngelerinde tıkanıklık var

196
00:09:20,720 --> 00:09:23,056
ve tıpkı bozuk bir arabayı karayolunun

197
00:09:23,080 --> 00:09:25,376
orta yerinde bırakmayacağımız gibi,

198
00:09:25,400 --> 00:09:27,456
bozuk olan uydular için bir şeyler

199
00:09:27,480 --> 00:09:29,936
yapmadan da yeni uyduları

200
00:09:29,960 --> 00:09:31,360
oraya gönderemeyiz.

201
00:09:31,530 --> 00:09:33,336
Bir daha telefonunuzu kullandığınızda,

202
00:09:33,360 --> 00:09:36,266
hava durumunu kontrol ettiğinizde

203
00:09:36,266 --> 00:09:40,136
veya GPS kullandığınızda, bu aktiviteleri
mümkün kılan uyduları düşünün.

204
00:09:40,160 --> 00:09:42,016
Aynı zamanda da uyduların Dünya'yı

205
00:09:42,040 --> 00:09:45,336
çevreleyen çevre üzerindeki etkisini
düşünün ve birlikte etkimizi

206
00:09:45,360 --> 00:09:50,056
azaltmamız gerektiğini belirten mesajın
yayılmasına yardımcı olun.

207
00:09:50,080 --> 00:09:52,616
Dünya yörüngesi nefes kesici 
bir şekilde güzel

208
00:09:52,640 --> 00:09:55,216
ve bizim keşif yolumuz.

209
00:09:55,240 --> 00:09:57,760
Bu şekilde tutmak bizim elimizde.

210
00:09:59,160 --> 00:10:00,376
Teşekkür ederim.

211
00:10:00,400 --> 00:10:02,480
(Alkışlar)