0:00:00.800,0:00:02.256
Hayatlarımız,

0:00:02.280,0:00:04.040
göremediğimiz bir dünyaya bağlı.

0:00:04.920,0:00:06.936
Şimdiye kadar geçen haftanızı düşünün.

0:00:06.960,0:00:10.176
Televizyon izlediniz mi?[br]GPS kullandınız mı?

0:00:10.200,0:00:13.160
Hava durumunu kontrol ettiniz mi?[br]Hatta yemek yediniz mi?

0:00:13.720,0:00:16.416
Bunlar, direkt ya da direkt olmadan[br]uydulara bağlı olan

0:00:16.440,0:00:19.296
hayatımızı yaşamamıza olanak tanıyan

0:00:19.320,0:00:21.016
şeyler.

0:00:21.040,0:00:22.976
Uyduların bize sağladığı hizmetleri

0:00:23.000,0:00:25.536
sıklıkla kullandıkça,

0:00:25.560,0:00:28.376
uydular, kendileri

0:00:28.400,0:00:30.376
uzayda kalıcı bir iz bıraktıkları için

0:00:30.400,0:00:32.119
dikkatimizi hak ediyorlar.

0:00:32.720,0:00:36.336
Dünya üzerindeki insanlar her gün,[br]iletişim kurmak, bilgi almak

0:00:36.360,0:00:40.416
ve eğlenmek için bu altyapıya[br]bel bağlıyor.

0:00:40.440,0:00:43.296
Tarımsal ve çevresel izleme,

0:00:43.320,0:00:46.376
internet bağlantısı, navigasyon var.

0:00:46.400,0:00:49.086
Uydular, finansal ve[br]enerji pazarlarımızın

0:00:49.086,0:00:51.600
operasyonunda bile rol oynar.

0:00:52.120,0:00:54.016
Ancak her gün bel bağladığımız

0:00:54.040,0:00:55.696
bu uydular

0:00:55.720,0:00:57.376
sınırlı bir ömre sahip.

0:00:57.400,0:00:59.296
İtici güçleri bitebilir,

0:00:59.320,0:01:00.856
arızalanabilirler

0:01:00.880,0:01:04.575
veya doğal olarak görev [br]sürelerinin sonuna ulaşırlar.

0:01:04.599,0:01:08.736
Bu noktada, bu uydular yörünge çevresini[br]karmakarışık hâle getiren bir şekilde

0:01:08.760,0:01:11.080
uzay çöpüne dönüşürler.

0:01:11.840,0:01:15.456
Harika bir Pazar günü işlerinizi[br]halletmek için çevre yolunda

0:01:15.480,0:01:16.896
araç sürdüğünüzü hayal edin.

0:01:16.920,0:01:18.576
Müziğiniz var,

0:01:18.600,0:01:20.056
pencereniz açık,

0:01:20.080,0:01:22.776
serin bir esinti saçlarınızı uçuruyor.

0:01:22.800,0:01:24.200
İyi hissedersiniz, değil mi?

0:01:24.640,0:01:27.016
Her şey aracınızın yolun ortasında [br]

0:01:27.040,0:01:29.696
teklemesine ve durmasına kadar

0:01:29.720,0:01:31.560
çok güzel gidiyordu.

0:01:32.160,0:01:35.456
Şimdi yolun ortasında kalan aracınızı[br]terk etmekten başka

0:01:35.480,0:01:36.920
bir çareniz yok.

0:01:38.200,0:01:39.536
Belki aracınızı

0:01:39.560,0:01:42.000
yolun dışına itebilecek kadar[br]şanslıydınız.

0:01:42.020,0:01:44.616
Böylelikle diğer araçların[br]yolundan çekildiniz.

0:01:44.640,0:01:45.896
Birkaç saat önce arabanız,

0:01:45.920,0:01:50.400
günlük hayatınızda ona bel bağladığınız[br]kullanışlı bir makineydi.

0:01:51.000,0:01:53.536
Şimdi, değerli bir ulaşım ağında duran,

0:01:53.560,0:01:57.240
kullanışsız bir metal yığını.

0:01:57.920,0:02:02.096
Uluslararası otoyolların, diğer[br]trafiklerin ayağına dolanan,

0:02:02.120,0:02:04.976
bozulmuş arabalarla dolu [br]olduğunu hayal edin.

0:02:05.000,0:02:07.896
Enkazın her yana dağıldığını hayal edin.

0:02:07.920,0:02:10.376
Eğer bir çarpışma gerçekten olsa

0:02:10.400,0:02:12.776
binlerce küçük enkaz parçası

0:02:12.800,0:02:14.720
yeni engeller hâline gelecektir.

0:02:15.680,0:02:19.256
İşte bu, uydu endüstrisinin paradigması.

0:02:19.280,0:02:21.416
Artık çalışmayan uydular

0:02:21.440,0:02:25.256
yörünge dışında çok ama çok uzun yıllar[br]boyunca bırakılır

0:02:25.280,0:02:28.816
veya geçici bir çözüm olarak[br]yolun dışına çıkarılır.

0:02:28.840,0:02:31.096
Uzayda kendimizden sonra temizlememizi

0:02:31.120,0:02:33.760
sağlayacak uluslararası kurallar yoktur.

0:02:34.680,0:02:37.416
Dünyanın ilk uydusu,[br]Sputnik I, 1957 yılında fırlatıldı

0:02:37.426,0:02:39.216
ve bu yılda, dünyada

0:02:39.240,0:02:42.880
toplamda üç fırlatma denemesi yapıldı.

0:02:43.520,0:02:47.056
On yıllar sonra, dünyanın çevresinden[br]bir düzine ülke

0:02:47.080,0:02:50.456
yörüngeye binlerce uydu daha fırlattı

0:02:50.480,0:02:54.216
ve bu fırlatmaların sıklığı[br]gelecekte artacaktır.

0:02:54.240,0:02:56.816
Özellikle 900'den fazla takım uydularının

0:02:56.840,0:03:00.440
fırlatılma ihtimalini göz önüne alırsanız.

0:03:01.560,0:03:03.616
Şimdi, uyduları ihtiyaçlarına göre farklı

0:03:03.640,0:03:05.696
yörüngelere fırlatıyoruz.

0:03:05.720,0:03:08.056
Uyduları en sık gönderdiğimiz yer

0:03:08.080,0:03:09.656
alçak Dünya yörüngesi,

0:03:09.680,0:03:11.656
muhtemelen Dünya yüzeyinden

0:03:11.680,0:03:14.080
2.000 kilometre yüksekliği[br]hayal edebiliriz.

0:03:14.720,0:03:18.176
Buradaki uydular doğal olarak[br]Dünya atmosferi tarafından sarsılıyor,

0:03:18.200,0:03:20.136
bu nedenle yörüngeleri bozuluyor

0:03:20.160,0:03:21.696
ve genellikle birkaç yıl içinde

0:03:21.720,0:03:23.680
yanıyorlar.

0:03:24.440,0:03:26.966
Uyduları genel olarak gönderdiğimiz[br]bir diğer yer ise

0:03:26.966,0:03:29.056
35 bin kilometre yukarıda

0:03:29.056,0:03:30.840
bulunan jeostatik yörüngedir.

0:03:31.320,0:03:35.496
Buradaki uydular dünyanın dönüşü[br]sırasında aynı yerde kalırlar ve

0:03:35.520,0:03:39.800
televizyon yayını, iletişim gibi şeyleri[br]mümkün kılar.

0:03:40.440,0:03:44.760
Bu yükseklikte bulunan uydular yüzyıllar[br]boyunca orada kalabilir.

0:03:45.960,0:03:49.136
Bazı uyduların hayatlarının sonunda

0:03:49.160,0:03:51.776
kasıtlı olarak yerleştirildikleri ve

0:03:51.800,0:03:54.656
sık kullanılan operasyonel yörüngelerin[br]dışına çıkarıldıkları

0:03:54.680,0:03:55.896
"mezarlık" adında

0:03:55.920,0:03:59.680
icat edilmiş bir yörünge bulunur.

0:04:00.800,0:04:05.376
1950'lerden beri fırlatılmış[br]yaklaşık 7 bin uydunun

0:04:05.400,0:04:08.760
yalnızca yedide biri şu anda operasyonel

0:04:09.360,0:04:12.256
ve artık çalışmayan uydulara ek olarak,

0:04:12.280,0:04:15.776
100 binlerce mermer ebatlı[br]enkaz ve milyonlarca

0:04:15.800,0:04:18.216
boya talaşı büyüklüğünde de enkaz var

0:04:18.240,0:04:20.240
ve tüm bunlar Dünya çevresinde dönüyor.

0:04:20.880,0:04:23.656
Uzay enkazları, yalnızca [br]uzay görevlerine değil,

0:04:23.680,0:04:27.680
aynı zamanda her gün güvendiğimiz uydulara[br]da büyük risk oluşturuyor.

0:04:28.520,0:04:31.936
Uzay çöpleri, gittikçe artan bir şekilde[br]endişe verici hâle geldiğinden,

0:04:31.960,0:04:34.576
ek artıkların üretimini sınırlamamıza[br]yardımcı olacak

0:04:34.600,0:04:36.096
teknikler geliştirmek için bazı

0:04:36.120,0:04:39.040
ulusal ve uluslararası çabalar gösterildi.

0:04:39.480,0:04:41.736
Örneğin, alçak Dünya yörüngesindeki

0:04:41.760,0:04:45.156
uzay araçlarının 25 yaşın altında[br]yörüngeden

0:04:45.156,0:04:47.296
ayrılması için öneriler yapıldı

0:04:47.320,0:04:50.226
fakat bu, özellikle yıllardır çalışmayan

0:04:50.226,0:04:52.760
uydular için çok vakit alıyor.

0:04:53.320,0:04:56.376
Bu ölü uzay araçlarının mezarlık[br]yörüngesine taşınması için

0:04:56.400,0:04:58.640
emirler de bulunmaktadır.

0:04:59.480,0:05:03.176
Fakat bu yönergelerin hiçbiri uluslararası[br]hukukta bağlayıcı değildir

0:05:03.200,0:05:07.976
ve anlayışın, ulusal mekanizmalar[br]yoluyla uygulanacak olmasıdır.

0:05:08.000,0:05:10.456
Bu yönergeler ayrıca uzun vadeli değildir,

0:05:10.480,0:05:11.896
ileriye etkin değildir,

0:05:11.920,0:05:15.256
zaten yukarıda olan enkazı da[br]ele almazlar.

0:05:15.280,0:05:19.120
Yalnızca gelecek enkazların oluşumunu[br]sınırlamak için bulunuyorlar.

0:05:19.680,0:05:22.840
Uzay çöpü kimsenin sorumluluğu değil.[br]

0:05:23.680,0:05:26.536
Everest Dağı, aslında çevremizle[br]nasıl etkileşim kurduğumuza

0:05:26.560,0:05:29.776
yönelik yeni bir yaklaşımın ilginç[br]bir karşılaştırmasıdır,

0:05:29.800,0:05:33.146
çünkü genellikle dünyanın en yüksek

0:05:33.146,0:05:35.120
çöplüğü olma kuşkusu verir.

0:05:36.040,0:05:39.296
Dünyanın en yüksek zirvesinin[br]fethinden 10 yıllar sonra,

0:05:39.320,0:05:41.576
tırmanışçılar tarafından bırakılan[br]tonlarca çöp

0:05:41.600,0:05:43.496
endişeleri arttırmış ve

0:05:43.520,0:05:46.296
haberleri okuduysanız,[br]Nepal'in dağcıları cezalandıracağı,

0:05:46.320,0:05:48.516
cezaları arttıracağını ve[br]yasal zorunlulukları

0:05:48.516,0:05:51.960
daha sıkı şekilde uygulayacağı yönündeki[br]spekülasyonları duymuşsunuzdur.

0:05:52.600,0:05:55.016
Amaç, elbette, dağcıları arkalarını

0:05:55.040,0:05:57.216
temizlemeye ikna etmektir,

0:05:57.240,0:06:02.136
böylelikle belki yerel kâr amacı gütmeyen[br]kuruluşlar fazla çöp getirenlere ödeme

0:06:02.160,0:06:05.640
yapabilir ya da gönüllü temizlik[br]seyahatleri organize edilebilir.

0:06:06.120,0:06:08.376
Ancak yine de pek çok dağcı,

0:06:08.400,0:06:11.710
bağımsız grupların kendilerini kontrol[br]etmeleri gerektiğini düşünüyor.

0:06:12.120,0:06:14.936
Basit veya kolay bir cevap yoktur[br]ve hatta doğal çevreyi

0:06:14.960,0:06:18.016
koruma konusundaki iyi niyetli[br]çabalar bile bazen

0:06:18.040,0:06:19.880
problemlere neden olur.

0:06:20.300,0:06:23.536
Fakat bu güvendiğimiz ve bağlı olduğumuz[br]doğal çevreleri korumak için

0:06:23.536,0:06:26.760
elimizden gelen her şeyi yapmamamız[br]gerektiği anlamına gelmiyor.

0:06:27.440,0:06:31.456
Ve Everest gibi, yörünge ortamının uzak[br]konumu ve yetersiz altyapısı,

0:06:31.480,0:06:32.896
atıkların atılmasını zor

0:06:32.920,0:06:35.280
bir problem hâline getirir.

0:06:35.920,0:06:38.456
Basitçe, yeni yüksekliklere ulaşamıyoruz

0:06:38.480,0:06:41.536
ve bu dünyadan çıkan atıklarla[br]daha büyük bir

0:06:41.560,0:06:43.720
çöp dökümü yaratıyoruz.

0:06:45.280,0:06:46.496
Uzayın gerçekliği,

0:06:46.520,0:06:49.096
bir uydu üzerindeki bir bileşen[br]arızalanırsa,

0:06:49.120,0:06:52.016
tamir için sınırlı imkânların

0:06:52.040,0:06:54.080
ve büyük maliyetlerin bulunmasıdır.

0:06:54.690,0:06:58.280
Peki ya uyduları nasıl tasarladığımız[br]konusunda daha zeki olsaydık?

0:06:58.280,0:06:59.576
Ya tüm uydular

0:06:59.600,0:07:01.896
yapıldığı ülke gözetilmeksizin

0:07:01.920,0:07:03.816
geri dönüşüm, servis

0:07:03.840,0:07:06.376
veya aktif yörünge dışına atmak için

0:07:06.400,0:07:07.880
standartlaştılırsa?

0:07:08.560,0:07:12.096
Uyduları geçici bir çözüm olarak[br]yörüngeden çıkarmak yerine, onları

0:07:12.120,0:07:14.896
hayatlarının sonlarında kendilerini imha

0:07:14.920,0:07:17.056
edecekleri uluslararası

0:07:17.080,0:07:18.680
dişli yasalar olsaydı?

0:07:19.560,0:07:22.496
Ya da belki uydu üreticileri, uyduyu

0:07:22.520,0:07:24.816
yörüngeye gönderirken bir depozito ödemek

0:07:24.840,0:07:27.296
zorunda olsalar ve ancak uydu

0:07:27.320,0:07:29.856
düzgün şekilde atılırsa veya belirli bir

0:07:29.880,0:07:32.600
kota enkazı temizlerse bu depozitoyu[br]geri alabilseler?

0:07:33.440,0:07:36.016
Ya da bir uydunun yörüngeden [br]çıkmasını hızlandıracak

0:07:36.040,0:07:37.800
bir teknolojiye sahip olması gerekse?

0:07:38.720,0:07:40.976
Bazı teşvik edici işaretler var.

0:07:41.000,0:07:45.696
Örneğin, Birleşik Krallığın 2014 yılında[br]fırlatılan TechDemoSat-1 uydusu, küçük bir

0:07:45.720,0:07:47.656
sürükleyici yelken ile ömrünün sonunda

0:07:47.680,0:07:49.616
yörüngeden atılmak üzere tasarlanmıştır.

0:07:49.640,0:07:52.216
Bu küçük olduğundan uydular için çok uygun

0:07:52.240,0:07:55.936
ancak daha yüksekte,[br]daha büyük yörüngede olan veya

0:07:55.960,0:07:58.720
okul otobüsleri gibi, [br]hepsi daha büyük olduğunda,

0:07:58.730,0:08:01.256
uydular diğer elden çıkarma[br]seçenekleri gerektiriyor.

0:08:01.280,0:08:04.256
Bu yüzden kısa dönemde belki [br]güçlendirilmiş lazerler veya

0:08:04.280,0:08:06.096
ağ veya ip kullanarak çekmeyi

0:08:06.120,0:08:08.440
çılgınca düşünebilirsiniz.

0:08:09.160,0:08:11.056
Yörüngesel çekici tırlar veya

0:08:11.080,0:08:14.400
uzay mekanikerleri fikri[br]gerçekten çekici bir olasılık.

0:08:14.840,0:08:16.456
Bir çeşit uzay aracındaki bir

0:08:16.480,0:08:18.336
robot kolunun, bir uydu üzerinde kırık

0:08:18.360,0:08:20.656
parçaları düzeltebileceğini [br]ve bunları yeniden

0:08:20.680,0:08:22.520
operasyonel hâle getirdiğini düşünün.

0:08:23.240,0:08:25.176
Ya aynı tipte bir robotik kol,

0:08:25.200,0:08:27.536
bir uzay aracındaki itici yakıt deposunu

0:08:27.560,0:08:29.536
sizin ve benim aracıma [br]benzin koyduğum

0:08:29.560,0:08:33.039
gibi kimyasal çalıştırmayla doldurabilse?

0:08:33.559,0:08:35.216
Robotik bakım ve onarım,

0:08:35.240,0:08:38.960
dünya çevresinde dönen yüzlerce[br]uydunun yaşamını arttırır.

0:08:40.280,0:08:43.176
Elde ettiğimiz atık ve temizleme[br]seçenekleri ne olursa olsun,

0:08:43.200,0:08:46.176
bunun yalnızca teknik bir [br]sorun olmadığı açıktır.

0:08:46.200,0:08:51.256
Ayrıca açıklığa kavuşturduğumuz birçok[br]uzay kanun ve politikası vardır.

0:08:51.280,0:08:55.440
Basitçe, uzayı sürdürülebilir olarak[br]kullanmanın bir yolunu bulamadık.

0:08:56.720,0:08:59.520
Yaşadığımız ve çalıştığımız yeri[br]değiştirmek için

0:08:59.520,0:09:01.576
biz insanların yaptığı, keşifler,

0:09:01.590,0:09:03.216
yeniliklerdir ve uzay keşiflerinde,

0:09:03.216,0:09:06.416
tam olarak dünya sınırlarının[br]ötesine geçiyoruz.

0:09:06.440,0:09:10.096
Ancak, öğrenme ve yenilik adına[br]eşikleri zorlarken,

0:09:10.120,0:09:13.520
çevremiz için hesap verebilirliğin asla[br]

0:09:13.520,0:09:16.520
ortadan kalkmadığının [br]bilincinde olmalıyız.

0:09:16.520,0:09:20.696
Şüphesiz, alçak Dünya ve jeostatik[br]yörüngelerinde tıkanıklık var

0:09:20.720,0:09:23.056
ve tıpkı bozuk bir arabayı karayolunun

0:09:23.080,0:09:25.376
orta yerinde bırakmayacağımız gibi,

0:09:25.400,0:09:27.456
bozuk olan uydular için bir şeyler

0:09:27.480,0:09:29.936
yapmadan da yeni uyduları

0:09:29.960,0:09:31.360
oraya gönderemeyiz.

0:09:31.530,0:09:33.336
Bir daha telefonunuzu kullandığınızda,

0:09:33.360,0:09:36.266
hava durumunu kontrol ettiğinizde

0:09:36.266,0:09:40.136
veya GPS kullandığınızda, bu aktiviteleri[br]mümkün kılan uyduları düşünün.

0:09:40.160,0:09:42.016
Aynı zamanda da uyduların Dünya'yı

0:09:42.040,0:09:45.336
çevreleyen çevre üzerindeki etkisini[br]düşünün ve birlikte etkimizi

0:09:45.360,0:09:50.056
azaltmamız gerektiğini belirten mesajın[br]yayılmasına yardımcı olun.

0:09:50.080,0:09:52.616
Dünya yörüngesi nefes kesici [br]bir şekilde güzel

0:09:52.640,0:09:55.216
ve bizim keşif yolumuz.

0:09:55.240,0:09:57.760
Bu şekilde tutmak bizim elimizde.

0:09:59.160,0:10:00.376
Teşekkür ederim.

0:10:00.400,0:10:02.480
(Alkışlar)