Return to Video

Dunyo haqidagi yanglish tasavvurlardan qanday xalos bo'lish mumkin?

  • 0:01 - 0:03
    Hans Rosling: Sizga javob variantli
  • 0:03 - 0:04
    uchta savol bermoqchiman.
  • 0:04 - 0:08
    Javob berish uchun tarqatilgan mana bu
    qurilmani ishlating. Birinchi savol:
  • 0:08 - 0:11
    yiliga tabiiy ofatdan
    [2014, iyun. Berlin, Germaniya]
  • 0:11 - 0:13
    halok bo'luvchilar soni
  • 0:13 - 0:14
    o'tgan asrda mobaynida
  • 0:14 - 0:17
    qanchalik o'zgardi?
  • 0:17 - 0:18
    Ikki baravarga ko'paydimi,
  • 0:18 - 0:21
    butun dunyo miqyosida deyarli
    o'zgarishga uchramadimi
  • 0:21 - 0:23
    yoki ikki baravar kamaydimi?
  • 0:23 - 0:26
    Iltimos, A, B yoki C javobini tanlang.
    Juda ko'p
  • 0:26 - 0:30
    javoblarni ko'ryapman. Universitetdagi
    talabalarimdan ko'ra tezroq javob
  • 0:30 - 0:33
    beryapsiz. Ular shunchalik sekinki,
    o'ylayveradi, o'ylayveradi.
  • 0:33 - 0:35
    Juda yaxshi, ajoyib.
  • 0:35 - 0:37
    Keyingi savolga o'tamiz.
  • 0:37 - 0:39
    Xo'sh, o'rtacha 30 yoshdagi ayollar
  • 0:39 - 0:42
    qancha vaqt maktabga borgan:
  • 0:42 - 0:44
    yetti yil, besh yil yoki uch yil?
  • 0:44 - 0:50
    A, B yoki C? Iltimos, javob bering.
  • 0:50 - 0:52
    Endi esa oxirgi savol.
  • 0:52 - 0:56
    So'nggi 20 yil ichida dunyoda
  • 0:56 - 0:58
    o'ta qashshoqlikda yashovchi kishilar
  • 0:58 - 1:00
    foizi qaysi tomonga o'zgardi?
    O'ta qashshoqlik
  • 1:00 - 1:03
    — kunlik iste'mol
    uchun oziq-ovqat yetishmasligi.
  • 1:03 - 1:05
    Ularning soni ikki baravar ko'payganmi,
  • 1:05 - 1:06
    o'zgarmay qolganmi
  • 1:06 - 1:08
    yoki ikki baravar kamayganmi?
  • 1:08 - 1:12
    A, B yoki C?
  • 1:12 - 1:15
    Endi javoblarga to'xtalsak.
  • 1:15 - 1:16
    Mana qarang,
  • 1:16 - 1:18
    1900-yildan 2000-yilgacha
  • 1:18 - 1:20
    tabiiy ofatlardan o'lganlar sonini
  • 1:20 - 1:22
    mazkur grafikdan ko'rishingiz mumkin.
  • 1:22 - 1:26
    1900-yilda yiliga
    yarim millionga yaqin kishi
  • 1:26 - 1:28
    tabiiy ofatlardan halok bo'lgan:
  • 1:28 - 1:33
    suv toshqini, zilzila, vulqon otilishi,
    qurg'oqchilik va boshqalar.
  • 1:33 - 1:36
    Xo'sh, ularning soni qanchalik o'zgardi?
  • 1:36 - 1:39
    Gapminder tashkiloti
    Shvetsiya aholisidan so'rov o'tkazdi.
  • 1:39 - 1:41
    Mana ularning javoblari.
  • 1:41 - 1:43
    Shved jamoatchiligi
    shunday javob berdi:
  • 1:43 - 1:44
    ularning 50 foizi ikki baravar
  • 1:44 - 1:47
    ko'paydi deb o'ylagan, 38 %i
    deyarli o'zgarmay
  • 1:47 - 1:49
    qoldi, 12 %iga ko'ra,
    ikki marta qisqargan.
  • 1:49 - 1:51
    Bu tadqiqotchilar tomonidan
    yig'ilgan eng ishonchli
  • 1:51 - 1:54
    ma'lumotlardir, ularning soni goh
    ko'tariladi, goh tushadi,
  • 1:54 - 1:57
    II Jahon urushida
    eng yuqori ko'rsatichni qayd etgach,
  • 1:57 - 2:00
    u pasaya boshladi
  • 2:00 - 2:02
    va hozirgacha ikki baravarga kamaydi.
  • 2:02 - 2:05
    Bilasizmi, har o'n yillikda dunyo
    odamlarni
  • 2:05 - 2:06
    falokatlardan yanada yaxshiroq
  • 2:06 - 2:09
    himoya qilishga
    qodir bo'lib bormoqda.
  • 2:09 - 2:12
    Shvedlarning atigi 12 foizigina
    bundan xabardor. Shunda
  • 2:12 - 2:14
    hayvonot bog'iga borib,
    shimpanzelardan so'radim.
  • 2:14 - 2:24
    (Kulgi)
    (Qarsak)
  • 2:27 - 2:31
    Shimpanzelar kechki yangiliklarni
    tomosha qilmasligi aniq, ammo
  • 2:31 - 2:33
    ular tavakkal javob berib ham
  • 2:33 - 2:36
    shvedlarni dog'da qoldirdi.
  • 2:36 - 2:39
    Siz qanday javob berdingiz?
  • 2:39 - 2:42
    Mana bunday.
  • 2:42 - 2:44
    Shimpanzelar sizni ham mag'lub qildi.
  • 2:44 - 2:46
    (Kulgi)
  • 2:46 - 2:49
    Ammo g'alabaga yaqin keldingiz.
  • 2:49 - 2:53
    Siz shvedlardan uch baravar
    yaxshi javob berdingiz,
  • 2:53 - 2:54
    ammo bu yetarli emas.
  • 2:54 - 2:57
    O'zingizni ular bilan
    taqqoslamasligingiz kerak.
  • 2:57 - 3:00
    Siz eng yuqori natijalarni
    ko'rsatishingiz kerak. Keyingi javobga
  • 3:00 - 3:04
    e'tibor qaratsak: ayollarning
    maktabdagi ta'limi. Ko'rinib turibdiki,
  • 3:04 - 3:06
    erkaklar o'rtacha 8 yil maktabga qatnagan.
  • 3:06 - 3:08
    Ayollar necha yil maktabda o'qigan?
  • 3:08 - 3:10
    Shvedlarga xuddi shu savolni berdik va
    ularning javobini
  • 3:10 - 3:13
    tahmin qilishingiz mumkin,
    shunday emasmi?
  • 3:13 - 3:15
    To'g'ri javob, ehtimol,
  • 3:15 - 3:18
    eng kam shvedlar tanlagan variantdir?
  • 3:18 - 3:19
    (Kulgi)
  • 3:19 - 3:22
    Qani, ko'raylikchi. Mana natijalar.
  • 3:22 - 3:26
    Ha, ha, ha. Ayollar erkaklarga
    deyarli yetib oldi.
  • 3:26 - 3:29
    Bu AQSh jamoatchiligining javoblari.
  • 3:29 - 3:33
    Bunisi esa sizniki.
  • 3:33 - 3:37
    Ooo, nima ham derdim, tabriklayman,
    siz shvedlardan ikki baravar
  • 3:37 - 3:39
    yaxshi natija ko'rsatdingiz,
  • 3:39 - 3:42
    bunisi o'z-o'zidan ravshan.
  • 3:42 - 3:46
    Xo'sh, nega bunday natijalar chiqyapti?
    Menimcha, bunga sabab shuki,
  • 3:46 - 3:49
    hammamiz qizlar
    katta muammolarga
  • 3:49 - 3:50
    duch kelayotgan joylar,
  • 3:50 - 3:52
    davlatlar borligini bilamiz.
  • 3:52 - 3:54
    Ularga maktabga borish taqiqlangan
  • 3:54 - 3:56
    va bu jirkanch holat.
    Ammo dunyoning
  • 3:56 - 3:58
    aksariyat aholisi yashaydigan
    ko'pchilik
  • 3:58 - 4:00
    mamlakatlarda bugungi kunda
  • 4:00 - 4:03
    qizlar o'g'il bolalar bilan
  • 4:03 - 4:05
    deyarli birdek maktabga boradilar.
  • 4:05 - 4:07
    Bu umuman gender tengligiga
  • 4:07 - 4:10
    erishganimizni anglatmaydi.
  • 4:10 - 4:14
    Ular hali ham ko'p narsadan mahrum,
  • 4:14 - 4:16
    ammo maktab ta'limi izga tushdi.
  • 4:16 - 4:20
    Bu yerda siz umumiy manzarani hisobga
    olmadingiz. Eng og'ir ahvoldagi muayyan
  • 4:20 - 4:24
    hududlarga asoslanib javob
    berdingiz va bu holatda siz haqlisiz,
  • 4:24 - 4:27
    lekin umumiy manzara butunlay boshqacha.
    Qashshoqlik
  • 4:27 - 4:28
    masalasi qay ahvolda?
  • 4:28 - 4:31
    Qashshoqlik ko'rsatkichi
    deyarli ikki baravar kamayganligi
  • 4:31 - 4:33
    o'z-o'zidan ravshan.
  • 4:33 - 4:34
    Amerikaliklarning atigi
    besh foizi
  • 4:34 - 4:38
    to'g'ri javob berdi.
  • 4:38 - 4:41
    Siz-chi?
  • 4:41 - 4:45
    Eh-he, shimpanzelarga
    deyarli yetib olibsiz-ku.
  • 4:45 - 4:48
    (Kulgi)
    (Qarsak)
  • 4:48 - 4:53
    Yutishingizga ozgina yetmabdi-ya!
  • 4:53 - 4:57
    Bilasizmi, atrofimizda to'qima fikrlar
    keng tarqalgan. Boy mamlakatlarda
  • 4:57 - 4:59
    ko'pchilik hech qachon qashshoqlikni
  • 4:59 - 5:02
    tugata olmasak kerak, deb o'ylashadi.
  • 5:02 - 5:04
    Boshqa nima deb ham o'ylasin,
  • 5:04 - 5:07
    axir ular aslida nimalar
    bo'layotganini bilishmaydi-ku.
  • 5:07 - 5:09
    Kelajak haqida o'ylashdan avval hozirda
  • 5:09 - 5:11
    nimalar bo'layotganini bilish kerak.
  • 5:11 - 5:14
    Mazkur savollar Gapminder
    Tashkilotining bilimsizlik
  • 5:14 - 5:18
    to'g'risidagi loyihasi doirasida
    bergan dastlabki
  • 5:18 - 5:21
    savollarimizdan bir nechtasi edi.
    Loyiha o'tgan yili
  • 5:21 - 5:24
    mening boshlig'im va shuningdek
    o'g'lim Ola Rosling
  • 5:24 - 5:28
    tomonidan ishga tushirildi. (Kulgi)
    U tashkilotning hammuassisi
  • 5:28 - 5:30
    hamda direktori hisoblanadi.
  • 5:30 - 5:31
    Ola menga johillikka qarshi
  • 5:31 - 5:34
    doimiy ravishda asosli
  • 5:34 - 5:35
    kurashishimiz kerakligini aytdi.
  • 5:35 - 5:38
    So'rovnomalarga ko'ra,
    jamoatchilik tasodifiy
  • 5:38 - 5:41
    javoblardan ko'ra yomonroq natija
    ko'rsatmoqda. Demak, to'qima
  • 5:41 - 5:43
    fikrlarga qarshi chora ko'rishimiz zarur.
  • 5:43 - 5:45
    Eng keng tarqalgan
    yanglish fikr bu dunyo
  • 5:45 - 5:47
    daromadlari taqsimoti bilan bog'liq.
  • 5:47 - 5:51
    Mana qarang. 1975-yilda
    ko'rsatkichlar shunday edi.
  • 5:51 - 5:54
    Bu kunlik daromadi bir dollardan
  • 5:54 - 5:57
    boshlanib o'sib boruvchi kishilar soni.
  • 5:57 - 5:59
    (Qarsak)
    Bu yerdagi bitta do'nglikni
  • 5:59 - 6:01
    ko'ryapsizmi,
    bu - kunlik daromadi
  • 6:01 - 6:03
    bir dollar atrofida bo'lganlar,
    bu esa
  • 6:03 - 6:05
    daromadi 10-100 dollar bo'lgan
  • 6:05 - 6:07
    kishilardan iborat boshqa bir do'nglik
  • 6:07 - 6:08
    Dunyo ikki guruhga bo'lingan.
  • 6:08 - 6:12
    Bu go'yo ikki o'rkachli tuya dunyosi edi:
  • 6:12 - 6:14
    kambag'allar va boylar.
  • 6:14 - 6:16
    O'rta sinf deyarli yo'q edi.
  • 6:16 - 6:18
    Ammo bu qanday o'zgarganiga
    e'tibor qarating:
  • 6:18 - 6:20
    vaqt o'tishi bilan
  • 6:20 - 6:21
    dunyo aholisi ko'payib bordi,
  • 6:21 - 6:24
    «o'rkachlar» esa birlasha boshladi.
  • 6:24 - 6:27
    Pastki do'nglik
    yuqoridagisi bilan birlashdi
  • 6:27 - 6:30
    va ikki o'rkachli tuyamiz
  • 6:30 - 6:32
    bir o'rkachli tuyaga aylandi.
  • 6:32 - 6:34
    Qashshoqlik ko'rsatkichi kamaydi.
  • 6:34 - 6:36
    Shunga qaramay,
    ko'pchilik odamlar
  • 6:36 - 6:39
    qashshoqlikda qolayotgani dahshatli.
  • 6:39 - 6:42
    Haligacha bir milliardga yaqin kishi
    qashshoqlikda yashaydi,
  • 6:42 - 6:45
    ammo endi buni tugatish mumkin.
    Bizning oldimizda
  • 6:45 - 6:47
    turgan vazifa –
    to'qima fikrlardan uzoq turish,
  • 6:47 - 6:50
    ko'pchilik aholi
    qayerda joylashganini tushunish.
  • 6:50 - 6:53
    Bu savolning o'zida juda
    aniq ko'rsatilgan.
  • 6:53 - 6:56
    Biz dunyo bo'yicha
    bir yoshli bolalarning
  • 6:56 - 6:57
    necha foizi qizamiqqa va
  • 6:57 - 7:00
    boshqa kasalliklarga qarshi
  • 7:00 - 7:01
    vaksina oladi, deb so'radik:
  • 7:01 - 7:03
    20, 50 yoki 80 foizmi?
    Bu amerikaliklar va
  • 7:03 - 7:07
    shvedlar bergan javoblar.
    Shvedlar ko'rsatgan
  • 7:07 - 7:08
    natijaga qarang:
  • 7:08 - 7:10
    to'g'ri javob qaysiligini bilib olasiz.
  • 7:10 - 7:14
    (Kulgi)
  • 7:14 - 7:18
    Jin ursin, bu mamlakatdagi global
    sog'liqni saqlash professori kim o'zi?
  • 7:18 - 7:19
    Ochig'i, o'sha professor menman.
  • 7:19 - 7:21
    (Kulgi)
  • 7:21 - 7:24
    Bu oson ish emas, ishoning menga.
  • 7:24 - 7:27
    (Qarsak)
  • 7:27 - 7:30
    Biz nimani bilishimizni
    aniq hisoblash uchun Ola qo'llagan
  • 7:30 - 7:34
    uslub gazetalarda shov-shuvga
    sabab bo'ldi. CNN ushbu
  • 7:34 - 7:37
    natijalarni o'z veb-saytida
    e'lon qildi va mushtariylarga
  • 7:37 - 7:39
    savollar berdi.
    Millionlab kishilar javob
  • 7:39 - 7:42
    berishdi va maqola ostida, menimcha,
    2000 ga yaqin sharhlar qoldirildi.
  • 7:42 - 7:45
    O'sha sharhlardan birida:
    "Garov bog'lashim
  • 7:45 - 7:48
    mumkinki, OAV xodimlarining hech biri
    testdan o’tmagan", deyiladi.
  • 7:48 - 7:51
    Shunda Ola menga: "Sizni taklif
    qilishgan matbuot
  • 7:51 - 7:53
    konferensiyalariga borib, qurilma-
  • 7:53 - 7:55
    larni tarqating. Test topshirishsin,
    OAV nimani
  • 7:55 - 7:57
    bilishini ko'raylikchi", dedi.
  • 7:57 - 7:59
    Marhamat, birinchi marta
    AQSh matbuot konferensiyada
  • 7:59 - 8:03
    qo'lga kiritilgan norasmiy natijalar.
  • 8:03 - 8:08
    Bu esa Yevropa Ittifoqi
    OAV laridagi ahvol.
  • 8:08 - 8:09
    (Kulgi)
    Ko'rib turibsizki,
  • 8:09 - 8:12
    muammo odamlarning
    ommaviy axborot vositalarini
  • 8:12 - 8:14
    o'qimasliklari va
    tinglamasliklarida emas.
  • 8:14 - 8:18
    Muammo shundaki, OAV larning
    o'zlari hech nimani bilmaydi.
  • 8:18 - 8:19
    Endi nima qildik, Ola?
  • 8:19 - 8:21
    Senda biror fikr bormi?
  • 8:21 - 8:32
    (Qarsak)
  • 8:32 - 8:36
    Ola Rosling: Ha, menda bir fikr bor.
    Ammo birinchi navbatda
  • 8:36 - 8:40
    shimpanzelarga mag'lub bo'lganingizdan
    afsusdaligimni aytishga ijozat bersangiz.
  • 8:40 - 8:42
    Yaxshiyamki, sizga tasalli bera olaman:
  • 8:42 - 8:47
    nima uchun bu sizning aybingiz emasligini
    ko'rsataman. Keyin,
  • 8:47 - 8:49
    kelajakda shimpanzelarni
    yutishingizda
  • 8:49 - 8:51
    yordam beruvchi ba'zi
    maslahatlarni beraman.
  • 8:51 - 8:53
    Odatda shunday qilaman.
    Keling, nega dunyo
  • 8:53 - 8:55
    haqida bu qadar kam bilishimizni tushunib
  • 8:55 - 8:58
    olaylik.
    Hammasi shundan boshlanadi.
  • 8:58 - 9:02
    Bu Hudiksvall,
    Shvetsiya shimolidagi shahar.
  • 9:02 - 9:05
    Bu men ulg'aygan shaharcha.
  • 9:05 - 9:09
    Unda bir katta muammo bor,
  • 9:09 - 9:11
    aslida, siz o'sib-ulg'aygan
  • 9:11 - 9:14
    joylarda ham xuddi
  • 9:14 - 9:15
    shunday muammo kuzatiladi.
  • 9:15 - 9:18
    Shaharcha oddiy yashash joyi emas.
    U menga
  • 9:18 - 9:20
    sayyorada hayot qanday kechayotgani haqida
    juda xato
  • 9:20 - 9:22
    tasavvur bergan. Mana u, bilimsizlik
    piramidasiga
  • 9:22 - 9:25
    qo'yilgan birinchi tosh. Biz xato shaxsiy
    tasavvurlarimiz bilan
  • 9:25 - 9:27
    dunyoga boqamiz.
    Biz yashab
  • 9:27 - 9:29
    katta bo'lgan joylardagi kishilar bilan
  • 9:29 - 9:30
    muloqot bunga ta'sir ko'rsatadi.
  • 9:30 - 9:33
    Keyin esa maktabga
    qatnay boshlaymiz
  • 9:33 - 9:35
    va muammo yana bittaga ko'payadi.
  • 9:35 - 9:36
    Menga maktablar yoqadi,
  • 9:36 - 9:42
    lekin o'qituvchilar
    eskirgan dunyoqarashni o'rgatadi.
  • 9:42 - 9:44
    Ular maktabga qatnagan paytida bilim oldi
  • 9:44 - 9:47
    va endi dunyo haqidagi shu bilimlarini
  • 9:47 - 9:49
    o'quvchilarga beg'araz o'rgatishadi.
  • 9:49 - 9:51
    Nashr etilgan kitoblar,
    shubhasiz, eskirgan,
  • 9:51 - 9:54
    axir dunyo doimiy o'zgarishda.
  • 9:54 - 9:55
    O'quv materiallarini
  • 9:55 - 9:59
    yangilab turish o'ta mushkul.
  • 9:59 - 10:01
    Mana biz nimaga e'tibor qaratyapmiz.
  • 10:01 - 10:02
    Eskirgan faktlar
  • 10:02 - 10:05
    xato shaxsiy tasavvurlarimiz
    ustiga qo'shiladi.
  • 10:05 - 10:08
    Bunga OAV ning ta'siri qanday?
  • 10:08 - 10:10
    Yaxshi jurnalist qaysi voqeani yoritsa,
  • 10:10 - 10:12
    «duv-duv gap» bo'lishini biladi.
    Odamlar shov-shuv
  • 10:12 - 10:15
    yangilik yoritilgan shu gazetani
    sotib olib o'qiydi.
  • 10:15 - 10:19
    G'ayrioddiy voqealar
    ko'proq qiziqish uyg'otadi, to'g'rimi?
  • 10:19 - 10:21
    Ko'p narsalar bo'rttirib
  • 10:21 - 10:24
    ko'rsatiladi, ayniqsa biz
    qo'rqadigan narsalar.
  • 10:24 - 10:27
    Shvedga akula hujumi
    bir necha hafta davomida
  • 10:27 - 10:30
    Shvetsiya gazetalari
    sarlavhalaridan tushmaydi.
  • 10:30 - 10:34
    Mazkur uchta xato axborot manbalaridan
  • 10:34 - 10:37
    qutilish juda qiyin.
    Ular bizga axborot
  • 10:37 - 10:39
    hujumi uyushtirib, ongimizni
  • 10:39 - 10:43
    g'alati fikrlar bilan to'ldiradi.
  • 10:43 - 10:45
    Kamiga ichki sezgimiz ham
  • 10:45 - 10:51
    xato fikrlashimizga xizmat qiladi.
    Intuitsiyamiz
  • 10:51 - 10:53
    evolyutsiya jarayonida
    muhim rol o'ynagan.
  • 10:53 - 10:54
    U bizga ma'lumotni umum
  • 10:54 - 10:56
    -lashtirib, tez xulosa chiqarishga
    yordam
  • 10:56 - 11:00
    bergan. U biz qo'rqqan narsalarni
    bo'rttirib ko'rsatadi
  • 11:00 - 11:04
    va yo'q joydan falokat qidira boshlaymiz.
  • 11:04 - 11:09
    O'zimizga nisbatan yolg'ondakam
    ishonch paydo bo'ladi. Masalan,
  • 11:09 - 11:12
    o'zimizni eng zo'r haydovchimiz,
    hech bo'lmaganda o'rtachadan
  • 11:12 - 11:13
    yaxshiroq haydovchimiz deb ishonamiz
  • 11:13 - 11:15
    Bu savolga hamma "Ha, men
  • 11:15 - 11:16
    mashinani yaxshi
    haydayman"
  • 11:16 - 11:18
    deb javob beradi.
    Bu evolyutsiyaga yaxshi ta'sir
  • 11:18 - 11:20
    ko'rsatdi, ammo hozir dunyoqarash
  • 11:20 - 11:23
    haqida gap ketganda, so'rov natijalarining
    yomonligiga aynan
  • 11:23 - 11:26
    mana shu sababchi.
    Sizning xayolingizda ko'tarilayotgan
  • 11:26 - 11:27
    ko'rsatkichlar aslida pasaymoqda
  • 11:27 - 11:31
    va aksincha. Bunday hollarda shimpanzelar
    ichki sezgimizni o'zimizga qarshi
  • 11:31 - 11:35
    ishlatmoqda, chunki u kuchimiz bo'lish
    o'rniga kuchsizligimizga aylandi.
  • 11:35 - 11:37
    Intuitsiyamiz bizning kuchli
    tarafimiz bo'lishi kerak
  • 11:37 - 11:40
    emasmidi? Bu muammolarni
    qanday hal qilishimiz
  • 11:40 - 11:41
    mumkin?
    Dastlab, biz uning ko'lamini
  • 11:41 - 11:43
    aniqlashimiz, keyin munosib
  • 11:43 - 11:45
    yechim topishimiz kerak.
    Muammo hajmini o'lchash bilan
  • 11:45 - 11:48
    biz qanchalik bilimsiz
    ekanimizni tushunamiz.
  • 11:48 - 11:49
    So'rovnomalarni o'tgan yili
  • 11:49 - 11:52
    boshladik va endi butun dunyoda
    bilimsizlik
  • 11:52 - 11:55
    odamlarni qanchalik zaharlayotganini
    bilib olyapmiz.
  • 11:55 - 11:59
    Asosiy g'oyamiz – uning ko'lamini aniqlash
    va xalqaro bilim va global
  • 11:59 - 12:01
    rivojlanishning asosan qaysi sohalarida
  • 12:01 - 12:03
    uchratishimizni tushunish –
    xoh u iqlim o'zgarishi,
  • 12:03 - 12:08
    yo'qolib ketayotgan turlar,
    inson huquqlari bo'lsin,
  • 12:08 - 12:11
    xoh gender tengligi,
    energetika yoki moliya.
  • 12:11 - 12:13
    Bu sohalarning barchasi
    faktlarga to'la
  • 12:13 - 12:15
    va bu faktlardan kishilarni
  • 12:15 - 12:17
    xabardor qiluvchi tashkilotlar mavjud.
  • 12:17 - 12:21
    Men ularning bir nechtasi, jumladan,
  • 12:21 - 12:24
    Butunjahon Yovvoyi Tabiat Fondi,
    Xalqaro Amnistiya va YUNISEF
  • 12:24 - 12:27
    bilan bog'lanib,
    jamoatchilik bexabar bo'lgan eng
  • 12:27 - 12:29
    ajoyib faktlari qaysiligini so'radim.
  • 12:29 - 12:30
    O'sha faktlarni to'plab chiqdim.
  • 12:30 - 12:34
    250 ta faktdan iborat uzun ro'yxatni
    tasavvur qiling. Keyin biz odamlarga
  • 12:34 - 12:35
    ular to'g'risida savollar
  • 12:35 - 12:37
    beramiz va qayerda bilimlari sustligini
  • 12:37 - 12:38
    bilib olamiz.
    Faqat dahshatli
  • 12:38 - 12:39
    natijalar ko'rsatilgan
  • 12:39 - 12:42
    savollar qisqa ro'yxatda qoladi,
    Hans sizga bergan
  • 12:42 - 12:44
    savollar singari.
    Bunday natijali
  • 12:44 - 12:45
    so'rovlarni aniqlash katta
  • 12:45 - 12:48
    qiyinchilik tug'dirmaydi. Xo'sh, bu qisqa
    faktlar ro'yxatini
  • 12:48 - 12:52
    nima qilamiz? Biz buni
    bilimlar sertifikatiga, dunyo haqidagi
  • 12:52 - 12:54
    bilimlar sertifikatiga aylantiramiz.
  • 12:54 - 12:58
    Agar siz yirik tashkilot,
    maktab, universitet yoki
  • 12:58 - 13:00
    axborot agentligi bo'lsangiz,
    undan global bilimlardan voqif
  • 13:00 - 13:04
    ekanligingizni tasdiqlashda
    foydalanishingiz mumkin. Shu tariqa
  • 13:04 - 13:07
    biz savollarga shimpanzega o'xshab
    javob beradigan xodimlarni
  • 13:07 - 13:09
    yollamayotganimizga ishonch hosil qilamiz.
  • 13:09 - 13:12
    Albatta, bunday qilmasligimiz kerak.
  • 13:12 - 13:14
    Ehtimol 10 yildan keyin, agar ushbu
  • 13:14 - 13:16
    loyiha muvaffaqiyatli yakunlansa, siz
  • 13:16 - 13:18
    ish uchun intervyuda o'tirib,
    dunyo haqidagi
  • 13:18 - 13:22
    global bilimlaringizni
    sinovdan o'tkazishingiz kerak bo'ladi.
  • 13:22 - 13:26
    Endi amaliy qismga o'tsak.
    Qanday qilib shuncha
  • 13:26 - 13:28
    ma'lumotni o'zlashtirish mumkin?
  • 13:28 - 13:31
    Buning usullaridan biri, albatta,
  • 13:31 - 13:33
    kechasi bilan
  • 13:33 - 13:35
    barcha hisobotlarni o'qib,
  • 13:35 - 13:37
    faktlarni yodlab chiqish.
  • 13:37 - 13:39
    Bu hech qanaqasiga ish bermaydi.
  • 13:39 - 13:42
    Hatto Hans ham buni
    imkonsiz deb o'ylaydi. Odamlarning
  • 13:42 - 13:43
    bunga vaqti yetmaydi.
  • 13:43 - 13:46
    Ularga qisqa yo'l yoqadi va mana u.
    Biz ichki sezgimizni
  • 13:46 - 13:49
    yana o'z foydamizga ishlatishimiz,
    umumlashtirishni
  • 13:49 - 13:51
    o'rganishimiz kerak.
  • 13:51 - 13:53
    Men sizga empirik qonuniyatlar orqali
  • 13:53 - 13:55
    yanglish tasavvurlarni fosh etishning
  • 13:55 - 13:58
    bir qancha usullarini o'rgataman.
  • 13:58 - 14:00
    Birinchi eng keng tarqalgan
  • 14:00 - 14:02
    xato tushunchadan boshlasak:
  • 14:02 - 14:04
    atrofdagi hamma narsa yomonlashmoqda.
  • 14:04 - 14:07
    Bu haqda eshitgansiz,
    o'zingiz ham xuddi shunday o'ylagansiz.
  • 14:07 - 14:10
    Boshqa o'ylash ham mumkin:
    ko'p narsalar yaxshilanmoqda.
  • 14:10 - 14:12
    Oldingizdagi savolga
    nima deb javob berishni
  • 14:12 - 14:16
    bilmaysiz. "Yaxshilanmoqda" degan javobni
    taxmin qilishingiz kerak.
  • 14:16 - 14:19
    Ijobiy variantni tanglang.
    Pessimist bo'lmang, bu
  • 14:19 - 14:21
    yaxshiroq natija ko'rsatishingizda
    yordam beradi.
  • 14:21 - 14:22
    (Qarsak)
  • 14:22 - 14:26
    Bu birinchisi.
    Endi boy va kambag'allar masalasi.
  • 14:26 - 14:28
    Hamma ular o'rtasidagi tafovut
  • 14:28 - 14:30
    o'sib boryapti deb o'ylaydi.
  • 14:30 - 14:31
    Dahshatli tengsizlikda yashaymiz.
  • 14:31 - 14:33
    Ha, dunyoda tengsizlik mavjud,
    lekin ma'lumot-
  • 14:33 - 14:36
    -larga qarasangiz,
    birgina do'nglik mavjud.
  • 14:36 - 14:38
    Agar ikkilansangiz,
  • 14:38 - 14:40
    "ko'pchilik aholi o'rtamiyona"
    degan variantni tanglang.
  • 14:40 - 14:42
    Bu to'g'ri javob berishingizga
    yordam
  • 14:42 - 14:46
    beradi.
    Keyingi xato tushuncha quyidagicha:
  • 14:46 - 14:50
    davlatlar va odamlar
    ijtimoiy taraqqiyotga erishishi,
  • 14:50 - 14:52
    qizlarini maktabga yuborishi
    va tabiiy ofatlardan
  • 14:52 - 14:56
    himoyalanishi uchun
    juda boy bo'lishlari kerak.
  • 14:56 - 14:57
    Bu mutlaqo xato.
  • 14:57 - 14:59
    O'rtadagi ulkan do'nglik
    qizlarning maktab
  • 14:59 - 15:02
    ta'limi allaqachon ta'minlanganini
    ko'rsatadi.
  • 15:02 - 15:04
    Agar ikkilansangiz, elektr quvvati
    va qizlar
  • 15:04 - 15:05
    ta'limi kabi savollar uchun
  • 15:05 - 15:09
    "ko'pchilikda allaqachon bor"
    variantini tanlang.
  • 15:09 - 15:11
    Bular empirik qonuniyatlar xolos,
    shuning uchun
  • 15:11 - 15:13
    ularni hamma narsaga tadbiq etib
    bo'lmaydi, ammo
  • 15:13 - 15:15
    siz shu tariqa umumlashtirishingiz
  • 15:15 - 15:17
    mumkin.
    So'nggi misolga to'xtalsak.
  • 15:17 - 15:20
    Bu ajoyib misol:
  • 15:20 - 15:22
    akulalar xavfli.
  • 15:22 - 15:27
    Bu xato fikr, ya'ni ular xavfli,
  • 15:27 - 15:30
    ammo xalqaro statistikada
    muhim ahamiyatga ega emas.
  • 15:30 - 15:32
    Men ham akulalardan juda qo'rqaman.
  • 15:32 - 15:35
    Sizga qo'rquv soladigan
    masalalar to'g'risida
  • 15:35 - 15:38
    savollarga ko'zingiz tushishi bilan,
  • 15:38 - 15:41
    xoh zilzila, boshqa dinlar bo'lsin,
    xoh terroristlar
  • 15:41 - 15:42
    yoki akula,
  • 15:42 - 15:45
    javobda ularni bo'rttirib yuborasiz.
  • 15:45 - 15:46
    Bu Bosh barmoq qoidasi.
  • 15:46 - 15:49
    Xavfli narsalar ajoyib bo'lishi mumkin.
  • 15:49 - 15:52
    Akulalar juda oz sonli kishilarni
    o'ldiradi. Siz mana shunday o'ylashingiz
  • 15:52 - 15:56
    kerak.
    Ushbu to'rt qoidaga tayanib,
  • 15:56 - 15:59
    siz harqalay shimpanzelarga qaraganda
    yaxshiroq javob bersangiz kerak,
  • 15:59 - 16:01
    chunki ular bunday qilolmaydi.
  • 16:01 - 16:04
    Ular bunday qoidalarni
    umumlashtira olmaydi.
  • 16:04 - 16:08
    Umid qilamanki,
    dunyo haqidagi bilimlaringizni yaxshilay
  • 16:08 - 16:11
    olasiz va kun kelib shimpanzelarni
    ortda qoldirasiz.
  • 16:11 - 16:15
    (Qarsak)
  • 16:19 - 16:21
    Bu tizimli yondashuv.
  • 16:21 - 16:24
    Bularning barchasi biz uchun
    qanchalar muhim?
  • 16:24 - 16:27
    Ha, qashshoqlik,
    o'ta qashshoqlik nimaligini
  • 16:27 - 16:30
    va unga qarshi qanday kurashishni
    tushunish muhim, qizlarga
  • 16:30 - 16:32
    qanday ta'lim berishni
    tushunish muhim.
  • 16:32 - 16:36
    Bu borada muvaffaqiyat qozonayotganimizni
    anglaganimizda, biz buni tushuib yetamiz.
  • 16:36 - 16:38
    Ammo aholining boy qatlami haqida
  • 16:38 - 16:40
    qayg'uruvchilar uchun bu muhimmi?
  • 16:40 - 16:42
    Ishonamanki, o'ta muhim,
  • 16:42 - 16:44
    ayni o'sha sababga ko'ra.
  • 16:44 - 16:47
    Agar dunyoqarashingiz
    faktlarga asoslangan bo'lsa,
  • 16:47 - 16:49
    kelajakda bizni nimalar
  • 16:49 - 16:50
    kutishi mumkinligini tushuna olasiz.
  • 16:50 - 16:53
    1975-yildagi ikkita do'nglikka qaytamiz.
  • 16:53 - 16:54
    Shu yili men tug'ilganman,
  • 16:54 - 16:57
    bu yerda G'arb
  • 16:57 - 17:01
    Yevropa Ittifoqi mamlakatlari
    va Shimoliy Amerikani o'z ichiga oladi.
  • 17:01 - 17:05
    Keling, boylik nuqtai nazaridan
    G'arb bilan
  • 17:05 - 17:07
    qolgan dunyoni solishtirib ko'raylik.
  • 17:07 - 17:09
    Bu dam olish uchun samolyotda
  • 17:09 - 17:13
    chet elga uchishga
    qurbi yetadigan kishilar.
  • 17:13 - 17:16
    1975-yilda ularning faqat 30 foizi
  • 17:16 - 17:19
    Yevropa Ittifoqi va Shimoliy Amerikadan
    tashqarida yashagan.
  • 17:19 - 17:21
    Ammo bu holat hozir o'zgargan.
  • 17:21 - 17:26
    2014-yilgacha bo'lgan
    o'zgarishlarni ko'rib chiqsak.
  • 17:26 - 17:27
    Bugungi ko'rsatkich 50/50.
  • 17:27 - 17:31
    G'arb hukmronligi orqada qoldi.
  • 17:31 - 17:33
    Bu juda yaxshi. Endi nima bo'ladi?
  • 17:33 - 17:37
    Katta do'nglik va u qanday
    harakatlangani esingizdami?
  • 17:37 - 17:43
    Men kichik tajriba o'tkazdim. Xalqaro
    valyuta jamg'armasi veb-saytiga kirdim.
  • 17:43 - 17:47
    U yerda keyingi besh yilda YaIMning aholi
    jon boshiga qiymati prognozi joylangan.
  • 17:47 - 17:50
    Uni grafikda aks ettirib, mamlakatlarda
  • 17:50 - 17:53
    daromad tengsizligi o'zgarishsiz
    qolishini ko'rsatishim mumkin.
  • 17:53 - 17:55
    Ammo bu bilan cheklanib qolmadim.
  • 17:55 - 17:58
    Rivojlanish tezligini o'zgartirmagan
    holda o'sha besh yillik
  • 17:58 - 18:03
    prognozni keyingi 20 yilga tadbiq qildim.
    Bu tajriba haqiqatga aylanishi mumkin.
  • 18:03 - 18:05
    Kelajakka o'taylik.
  • 18:05 - 18:10
    2020-yilda bunday kishilarning 57 foizi
    YI va Amerikadan tashqarida yashaydi.
  • 18:10 - 18:13
    2025-yilda 63 foizi. 2030-yilda 68 foizi.
    2035-yilga kelib
  • 18:13 - 18:17
    esa boshqa mamlakatlar boy iste'mol
    bozori bo'yicha G'arbni ortda qoldiradi.
  • 18:17 - 18:22
    Bu aholi jon boshiga YaIMning
    kelajakdagi prognozlari xolos.
  • 18:22 - 18:26
    Boy iste'molchilarning 73 foizi
  • 18:26 - 18:28
    Amerika va Yevropadan tashqarida yashaydi.
  • 18:28 - 18:32
    Kelajakda faktlarga asoslangan qarorlar
    qabul qilayotganiga ishonch
  • 18:32 - 18:36
    hosil qilishi uchun kompaniyalar mazkur
    sertifikatdan foydalansa,
  • 18:36 - 18:39
    yomon bo'lmasdi deb o'ylayman.
  • 18:39 - 18:41
    Katta rahmat.
  • 18:41 - 18:43
    (Qarsaklar)
  • 18:48 - 18:50
    Bruno Jussani: Hans va Ola Rosling
Title:
Dunyo haqidagi yanglish tasavvurlardan qanday xalos bo'lish mumkin?
Speaker:
Hans va Ola Rosling
Description:

Dunyo haqida nimalarni bilasiz? Hans Rosling dunyo aholisi, sog'liq va daromadlar to'g'risidagi mashhur jadvallari (va uzundan-uzun tayoqchasi) bilan siz to'g'ri deb o'ylagan ma'lumotlar katta ehtimol bilan xato bo'lishi mumkinligini ko'rsatib beradi. Tomoshabinlar bilan birga so'rovnomada ishtirok eting, so'ng Hansning o'g'li Olanadan bilimsizlikdan tez qutulishning 4 usulini bilib oling.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
20:31

Uzbek subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.