Động vật đang nghĩ gì và cảm thấy ra sao?

Điều gì đang diễn ra bên trong não động vật? Liệu chúng ta có thể biết điều gì, hay là nếu, chúng đang nghĩ và cảm thấy gì? Carl Safina nghĩ rằng ta có thể. Sử dụng những khám phá và những giai thoại mà tồn tại qua sinh thái học, sinh học và khoa học hành vi, ông đã đúc kết những câu chuyện của cá voi, chó sói, voi và hải âu lớn đuôi ngắn để biện luận rằng giống như ta nghĩ, cảm nhận, sử dụng dụng cụ và thể hiện cảm xúc, những sinh vật khác cũng làm vậy - và trí óc - những loài mà chia sẻ Trái Đất với chúng ta.

Bạn đã bao giờ tự hỏi
động vật nghĩ và cảm thấy điều gì?

Hãy bắt đầu với một câu hỏi:

Chú cún của tôi có thực sự yêu tôi,
hay nó chỉ muốn được thưởng?

Ừm, thật dễ dàng để thấy được
chó của ta thực sự yêu ta,

dễ dể thấy, đúng vậy,

điều gì đang diễn ra
trong cái đầu xù bé nhỏ đó.

Điều gì đang diễn ra?

Một điều gì đó đang diễn ra.

Nhưng tại sao câu hỏi luôn là
liệu chúng có yêu ta không?

Tại sao luôn là về chúng ta?

Tại sao chúng ta lại là những kẻ
quá yêu bản thân vậy?

Tôi tìm ra một câu hỏi khác
để hỏi động vật.

Bạn là ai?

Có những khả năng
của trí óc con người

chúng ta thường nghĩ
chỉ của trí óc loài người.

Nhưng điều đó có đúng ko?

Những loài khác thì làm gì
với trí não đó?

Chúng đang nghĩ và cảm thấy gì?

Có cách nào để biết không?

Tôi nghĩ là có một cách.

Tôi nghĩ là có một vài cách.

Ta có thể nhìn vào sự tiến hóa,
ta có thể nhìn vào trí não chúng

và ta có thể xem chúng làm gì.

Điều đầu tiên cần nhớ là:
não của chúng ta là được thừa hưởng.

Những dây thần kinh đầu tiên
đến từ loài sứa.

Sứa khởi nguồn cho
những động vật có dây sống đầu tiên.

Động vật có dây sống đầu tiên khởi nguồn
những động vật có xương sống đầu tiên.

Động vật có xương sống
ra ngoài biển khơi,

và rồi có chúng ta ở đây.

Nhưng vẫn đúng rằng một dây thần kinh,
một tế bào thần kinh, nhìn giống như

trong một con tôm, một con chim
hay chính bạn.

Điều đó cho thấy gì
về trí óc của tôm?

Chúng ta có thể nói gì về nó không?

Ừm, thì ra là
nếu bạn đưa đến một con tôm

rất nhiều sốc điện nhỏ tí xíu

mỗi lần nó cố ra khỏi hang,

nó sẽ dẫn đến
bị bồn chồn lo lắng.

Nếu bạn cho con tôm đó
cùng loại thuốc

dùng để chữa rối loạn lo âu ở người,

nó sẽ thư giãn và ra khỏi hang
và khám phá.

Chúng ta thể hiện ta quan tâm thế nào
đến chứng lo âu của loài tôm?

Hầu như là, ta luộc chúng lên.

(Tiếng cười)

Bạch tuộc sử dụng công cụ,
cũng giống như phần lớn loài khỉ

và chúng nhận biết được
khuôn mặt người.

Ta ăn mừng trí thông minh giống-khỉ của
động vật không xương sống này thế nào?

Hầu như là luộc lên.

Nếu như con cá mú đuổi theo một con cá
vào một kẽ hở trong rạn san hô,

nó sẽ đôi khi đi vào nơi nó biết
một con lươn biển Moray đang ngủ

và nó sẽ ra hiệu cho con Moray rằng,
"Đi theo tôi,"

và con Moray sẽ hiểu tín hiệu đó.

Con Moray có thể đi vào hang
và bắt con cá đó,

nhưng con cá này có thể lao thật nhanh ra
và con cá mú có thể bắt được nó.

Đây là một sự hợp tác cổ xưa mà
chúng tôi vừa phát hiện ra gần đây.

Chúng ta ăn mừng sự hợp tác cổ xưa này
thế nào?

Hầu như là rán lên.

Một kiểu mẫu đang hiện rõ lên
và nó nói lên rất nhiều về chúng ta

hơn là về chúng.

Rái cá biển sử dụng công cụ

và chúng dùng thời gian
không làm việc đang làm

để chỉ cho con chúng những gì cần làm,
gọi là dạy bảo.

Tinh tinh không dạy dỗ.

Cá voi sát thủ dạy bảo
và cá voi sát thủ chia sẻ đồ ăn.

Khi sự tiến hóa tạo ra điều gì đó mới,

nó dùng những phần đã có sẵn,

trước khi chế tạo ra một vòng xoắn mới.

Và não chúng ta đã đến với ta

qua sự tán ác
của sự quét nhanh của thời gian.

Nếu bạn nhìn vào não con người
so sánh với não của một con tinh tinh,

cái bạn nhìn thấy là chúng ta cơ bản có
bộ não rất lớn của một con tinh tinh.

Thật là tốt khi não chúng ta lớn hơn,
bởi vì chúng ta cũng rất bấp bênh.

(Tiếng cười)

Nhưng, ớ ầu, có một con cá heo,

một bộ não lớn hơn
với nhiều nếp nhăn hơn.

Được thôi, có lẽ bạn đang nói rằng,
được thôi, ừm, chúng tôi thấy những bộ não,

nhưng đó thì nói lên điều gì
về trí tuệ?

Ừm, chúng ta có thể nhìn thấy
sự làm việc của trí óc

trong lô-gíc của những hành vi.

Vậy nên những chú voi này,
bạn thấy được,

quá rõ ràng, chúng đang nghỉ ngơi.

Chúng đã tìm thấy một mảnh đất có bóng râm
dưới những cây cọ

để những đứa con của chúng ngủ,

trong khi chúng chợp mắt
nhưng vẫn giữ cảnh giác.

Chúng ta giải thích hoàn toàn hợp lý
về hình ảnh đó

giống như chúng giải mã hoàn toàn hợp lý
về điều chúng đang làm

vì dưới vòng cung của cùng một mặt trời
trên cùng những đồng bằng,

lắng nghe những tiếng tru
của cùng những mối nguy,

chúng trở nên đúng bản chất chúng,
và ta trở nên đúng bản chất ta.

Chúng ta đã là láng giềng rất lâu rồi.

Không ai có thể nhầm rằng
những chú voi này đang thư giãn.

Chúng rõ ràng đang rất lo ngại
về điều gì đó.

Chúng lo ngại về điều gì?

Hóa ra nếu chúng ta thu âm
giọng nói của khách du lịch

và ta mở bản ghi âm đó
từ một cái loa giấu trong bụi cây,

những chú voi sẽ lờ nó đi,
vì du khách chẳng bao giờ làm phiền voi.

Nhưng nếu bạn thu âm tiếng của
những người chăn thả động vật

những người mang theo giáo, mác và
thường hại voi khi chạm trán ở xoáy nước,

đàn voi sẽ túm tụm lại
và chạy xa khỏi cái loa giấu kín.

Không chỉ những chú voi
biết rằng có người,

chúng còn biết
có những loại người khác nhau,

và rằng một số ổn
và một số thì nguy hiểm.

Chúng đã theo dõi ta lâu hơn nhiều
so với khi ta theo dõi chúng.

Chúng biết về ta nhiều hơn
ta biết về chúng.

Chúng ta có những nhu cầu như nhau:

chăm sóc con ta,
tìm thức ăn, cố gắng để tồn tại.

Chúng ta được trang bị để leo
những ngọn đồi của châu Phi

hay trang bị để lặn dưới biển sâu,
chúng ta về cơ bản là như nhau.

Chúng ta về bản chất
là cùng dòng dõi.

Loài voi có xương sống tương tự,

cá voi sát thủ có xương sống tương tự,

như chúng ta vậy.

Chúng ta thấy giúp đỡ
khi sự giúp đỡ được cần đến.

Chúng ta thấy sự tò mò trong con trẻ.

Chúng ta thấy sự gắn kết
của những mối quan hệ gia đình.

Chúng ta nhận ra lòng yêu thương.

Sự tìm hiểu là sự tìm hiểu.

Và rồi chúng ta hỏi,
"Chúng có ý thức không?"

Khi bạn bị gây mê tổng quát,
nó làm bạn bất tỉnh,

có nghĩa là bạn không có cảm giác
về bất cứ điều gì.

Ý thức đơn giản là
điều mà cảm giác như thứ gì đó.

Nếu bạn nhìn, nếu bạn nghe, nếu bản cảm nhận,
nếu bạn nhận thức điều gì đó,

bạn có ý thức, và chúng có ý thức.

Một số người nói,

ừm, có một số thứ nhất định
khiến con người làm con người,

và một trong số đó là sự đồng cảm.

Đồng cảm là khả năng của trí não kết nối
tâm trạng phù hợp với những bạn đồng hành.

Đó là điều rất hữu ích.

Nếu những bạn đồng hành của bạn
bắt đầu dịch chuyển nhanh,

bạn sẽ phải cảm thấy
bạn cần nhanh lên.

Tất cả chúng ta đều đang vội vàng.

Dạng cổ nhất của đồng cảm là
nỗi sợ hãi lây lan.

Nếu những người bạn của bạn
đột nhiên giật mình và bay đi,

nó không làm tốt lắm
trong việc để bạn nói,

"Trời,
tôi tự hỏi tại sao mọi người lại bỏ đi."

(Tiếng cười)

Đồng cảm có từ lâu, nhưng đồng cảm,
như mọi thứ khác trong cuộc sống,

hiện diện trên một cầu trượt
và có sự tỉ mỉ của nó.

Vậy nên có những đồng cảm cơ bản:
bạn thấy buồn, nó khiến tôi buồn.

Tôi thấy bạn vui, nó khiến tôi vui.

Rồi có thứ gì đó
tôi gọi là đồng cảm,

có một chút khác biệt hơn:

"Tôi rất tiếc khi biết tin bà bạn
vừa mất.

Tôi không cảm thấy đau buồn như bạn,
nhưng tôi hiểu; tôi biết bạn cảm thấy thế nào

và nó khiến tôi quan tâm."

Và rồi nếu ta được thúc đẩy
để hành động vì đồng cảm,

tôi gọi đó là lòng trắc ẩn.

Khác xa so với điều
làm chúng ta là con người.

lòng đồng cảm con người
không hề hoàn hảo.

Ta dồn những sinh vật thương cảm lại,
ta giết chúng và ta ăn chúng.

Giờ thì, có lẽ bạn nói OK,
ừm, chúng là những loài khác nhau.

Đó đơn giản là sự ăn thịt,
và con người là loài ăn thịt.

Nhưng ta cũng không
đối xử tốt với chính đồng loại mình.

Những người có vẻ biết
chỉ một điều về thái độ động vật

biết rằng bạn phải không bao giờ quy kết
suy nghĩ và cảm xúc con người

cho các loài khác.

Ừm, tôi nghĩ thế là ngốc nghếch,

vì quy suy nghĩ và cảm xúc con người
cho các loài khác

là sự dự đoán đầu tiên tốt nhất
về điều chúng đang làm và cảm thấy gì,

vì não của chúng
về cơ bản là giống chúng ta.

Chúng có cấu trúc giống nhau.

Hóc-môn giống nhau tạo ra tâm trạng
và động lực trong chúng ta,

cũng có trong não chúng.

Không khoa học khi nói
chúng đói khi chúng săn mồi

và chúng mệt khi chúng lè lưỡi,

và rồi nói khi chúng chơi đùa
vói những đứa con

và thể hiện niềm vui và hạnh phúc.

chúng ta không thể biết gì nếu
chúng có thể đang trải qua điều gì đó.

Đó không phải là khoa học.

Vậy OK, một phóng viên nói với tôi,

"Có thể, nhưng làm sao bạn thực sự hiểu
các loài động vật khác có thể nghĩ và cảm nhận?

Và tôi bắt đầu rà soát
toàn bộ hàng trăm

tài liệu khoa học tham khảo
mà tôi đưa vào trong sách

và tôi nhận ra câu trả lời
ở ngay trong phòng cùng tôi.

Khi chú cún của tôi đứng dậy khỏi thảm
và tiến về phía tôi --

không phải về phía ghế đi-văng,
về phía tôi --

và nó lăn qua lăn lại và
và giơ bụng ra,

nó đã có suy nghĩ,
"Mình muốn được gãi bụng.

Mình biết có thể ra chỗ Carl,

anh ấy sẽ hiểu mình đang muốn gì.

Mình biết có thể tin anh ấy
vì chúng mình là một gia đình.

Anh ấy sẽ làm việc đó,
và nó sẽ có cảm giác rất tuyệt."

(Tiếng cười)

Nó đã nghĩ và nó đã cảm nhận,

và nó thực sự
không phức tạp hơn thế.

Nhưng ta nhìn những động vật khác
và ta nói, "Ôi nhìn kìa, cá voi sát thủ,

chó sói, voi:

đó không phải cách chúng nhìn nhận nó."

Con đực vây dài kia là L41.

Nó 38 tuổi.

Con cái ngay bên
phía trái của nó là L22.

Nó 44 tuổi.

Chúng đã biết nhau hàng thập kỉ nay.

Chúng biết chính xác chúng là ai.

Chúng biết bạn chúng là ai.

Chúng biết đối thủ chúng là ai.

Cuộc sống của chúng đi theo
vòng cung một sự nghiệp.

Chúng biết chúng ở đâu mọi lúc.

Đây là chú voi tên Philo.

Chú là một con đực non.

Đây là nó bốn ngày sau đó.

Con người không chỉ cảm thấy đau buồn,
ta còn tạo ra rất nhiều cảm giác đó.

Ta muốn cắt ngà của chúng.

Tại sao ta không thể chờ chúng chết đi?

Loài voi đã từng có thời phân bố khắp từ
những bờ Biển Địa Trung Hải

xuôi xuống tận Mũi Hảo Vọng.

Vào năm 1980, có những đồn lũy mênh mông
của loài voi

ở Trung và Đông Phi.

Và giờ phạm vi của chúng bị phân tán
thành những vùng rải rác.

Đây là địa lý của một loài động vật
mà ta đang đưa đến bờ tuyệt chủng,

một sự sống gần gũi,
sinh vật tráng lệ nhất trên đất liền.

Đương nhiên, ta quan tâm nhiều hơn nhiều
tới sinh vật hoang dã của ta ở Hoa Kỳ.

Tại Công viên Quốc gia Yellowstone,
ta giết mọi con sói.

Ta giết mọi con sói,
thực sự, ở phía nam Biên giới Canada.

Nhưng trong công viên, những bảo vệ
đã làm điều đó trong những năm 1920,

và rồi 60 năm sau đó
họ phải đưa chúng trở lại,

bởi vì số lượng nai sừng tấm
đã vượt quá tầm kiểm soát.

Và rồi con người tới.

Hàng ngàn người tới
để xem những con sói,

bầy sói có thể tiếp cận, nhìn thấy được
dễ dàng nhất thế giới.

Và rồi tôi tới đó và tôi ngắm
gia đình sói đáng kinh ngạc này.

Một đàn là một gia đình.

Nó có một số con sinh sản trưởng thành
và những con non của một vài thế hệ.

Và tôi ngắm đàn sói nổi tiếng, ổn định nhất
ở Vườn Quốc gia Yellowstone.

Và rồi, khi chúng lang thang
ngay bên ngoài biên giới,

hai trong số những con trưởng thành
bị giết,

gồm cả con sói mẹ,

mà ta đôi khi gọi là
con cái alpha.

Những con còn lại trong gia đình lập tức
xuống dốc, tranh giành giữa ruột thịt.

Những con chị em đuổi
các chị em khác đi.

Con bên trái đã cố gắng mấy ngày liền
để tái gia nhập gia đình.

Chúng không cho phép nó
vì chúng ghen tị với nó.

Nó đã được chú ý quá nhiều
bởi hai con đực mới,

và nó là một con sớm phát triển.

Điều đó quá sức với chúng.

Nó kết thúc sự sống khi lang thang
bên ngoài công viên và bị bắn.

Con đực alpha kết thúc
khi bị chối bỏ bởi chính gia đình mình.

Khi mùa đông đang tới,

nó mất lãnh thổ,
sự hỗ trợ săn mồi,

các thành viên trong gia đình
và bạn đời của nó.

Chúng ta đã gây ra quá nhiều nỗi đau
cho chúng.

Bí ẩn là, vì sao chúng không hại ta
nhiều hơn chúng?

Con cá voi này vừa mới ăn xong
một phần con cá voi xám

cùng với các bạn nó
đã giết con cá voi kia.

Những người trên thuyền kia
không có gì phải sợ cả.

Con cá voi này là T20.

Nó vừa xé xong một con hải cẩu
thành ba mảnh cùng với hai bạn nó.

Con hải cẩu nặng tương đương
những người trên thuyền.

Chúng chẳng có gì phải sợ.

Chúng ăn hải cẩu.

Tại sao chúng không ăn ta?

Tại sao ta có thể tin chúng
khi chúng ở quanh con nhỏ của ta?

Tại sao cá voi sát thủ quay lại với
những nhà thám hiểm lạc trong sương mù dày

và dẫn họ đi hàng dặm
đến khi sương mù tan đi

và nhà những người thám hiểm
thì ngay ở đó trên bờ?

Và điều đó xảy ra nhiều hơn một lần.

Tại Bahamas, có một người phụ nữ
tên Denise Herzing,

và cô ấy nghiên cứu cá heo đốm
và chúng biết cô.

Cô hiểu chúng rất rõ.
Cô hiểu tất cả chúng là ai.

Chúng biết cô.
Chúng nhận ra tàu nghiên cứu.

Khi cô ấy xuất hiện,
đó là sự đoàn tụ hạnh phúc lớn lao.

Ngoại trừ, một lần cô xuất hiện và
chúng không muốn đến gần con tàu,

và điều đó rất kỳ lạ.

Và họ không thể hiểu
điều gì đang diễn ra

tới tận khi một ai đó
đi ra trên boong tàu

và thông báo rằng
một người trên tàu đã chết

khi đang chợp mắt trên giường.

Làm thế nào cá heo biết được
một trong những trái tim của con người

đã vừa ngừng lại?

Tại sao chúng lại quan tâm?

Và tại sao nó lại làm chúng sợ hãi?

Những điều bí ẩn này vừa gợi ý
tất cả những thứ đang diễn ra

trong những trí óc
ở cùng chúng ta trên Trái Đất

mà ta hầu như không bao giờ nghĩ tới.

Ở bể nuôi cá và loài thủy sinh
tại Nam Phi

có một cô cá heo mũi-chai nhỏ
tên Dolly.

Nó đang được cho bú, và một ngày
người trông coi nghỉ giải lao để hút thuốc

và anh ấy nhìn qua cửa sổ,
nhìn vào bể, hút thuốc.

Dolly lại gần và nhìn anh ấy,

quay lại với mẹ,
bú mẹ trong một hoặc hai phút,

quay lại cửa sổ

và nhả ra một đám mây sữa
bao quanh đầu như khói vậy.

Bằng cách nào đó, chú cá heo mũi chai
mới sinh này

có ý nghĩ sử dụng sữa
để tượng trưng cho làn khói.

Khi loài người dùng một thứ
để biểu trưng cho thứ khác,

ta gọi đó là nghệ thuật.

(Tiếng cười)

Những điều làm ta thành con người

không phải những điều
mà ta nghĩ làm ta thành con người.

Điều khiến ta thành con người là,

trong tất cả những điều
trí não ta và trí não chúng có,

chúng ta cực độ nhất.

Chúng ta là loài vật
có lòng trắc ẩn nhất,

bạo lực nhất,
sáng tạo nhất

và sức hủy diệt lớn nhất
từng tồn tại trên hành tinh này,

và ta là tất cả những thứ đó
lộn xộn lẫn vào nhau.

Nhưng tình yêu không phải điều
khiến ta là con người.

Nó không riêng biệt với ta.

Chúng ta không phải loài duy nhất
quan tâm đến bạn ta.

Chúng ta không phải loài duy nhất
quan tâm đến con cái ta.

Loài hải âu lớn thường bay sáu,
đôi khi mười ngàn dặm

qua vài tuần để vận chuyển
một bữa ăn, một bữa ăn lớn,

về cho con chúng
đang đợi chúng.

Chúng làm tổ trên những đảo xa xôi nhất
ở những đại dương của thế giới,

và nó trông như thế này.

Truyền sự sống từ thế hệ này
sang thế hệ tiếp theo là chuỗi sự sống.

Nếu nó dừng lại,
mọi thứ sẽ biến mất.

Nếu bất cứ thứ gì là linh thiêng,
và vào trong mối quan hệ linh thiêng đó

xuất hiện rác ni-lông của chúng ta.

Toàn bộ những chú chim này
giờ có ni-lông trong chúng.

Đây là một chú hải âu lớn sáu tháng tuổi,
sẵn sàng đủ lông đủ cánh để bay --

đã chết, chứa đầy bật lửa thuốc lá đỏ.

Đây không phải mối quan hệ
ta đáng ra phải có

với phần còn lại của thế giới.

Nhưng ta, những người đã đặt tên
chính bản thân theo trí óc mình,

không bao giờ nghĩ về
những hậu quả.

Khi ta chào đón sinh mệnh con người mới
đến với thế giới,

ta chào đón những đứa con ta
vào sự bầu bạn của những sinh vật khác.

Ta sơn hình những con vật
trên tường.

Ta không sơn
điện thoại di động.

Ta không sơn
phòng ngủ nhỏ nơi làm việc.

Ta sơn hình động vật để chúng thấy
ta không hề đơn độc.

Ta có bạn đồng hành.

Và mọi động vật trong số đó
ở mọi bức vẽ trên thuyền Noah,

tưởng như xứng đáng sự cứu tế
giờ đang trong nguy hiểm sống còn,

và nạn lụt của chúng
là chúng ta.

Vậy ta bắt đầu với một câu hỏi:

Chúng có yêu ta không?

Ta sẽ hỏi một câu hỏi khác.

Liệu ta có khả năng sử dụng
thứ ta có

để đủ quan tâm để đơn giản
khiến chúng tiếp tục?

Cảm ơn rất nhiều.

(Tiếng vỗ tay)