WEBVTT

00:00:00.999 --> 00:00:04.515
Bạn đã bao giờ tự hỏi 
động vật nghĩ và cảm thấy điều gì?

00:00:05.020 --> 00:00:06.904
Hãy bắt đầu với một câu hỏi:

00:00:07.654 --> 00:00:11.773
Chú cún của tôi có thực sự yêu tôi,
hay nó chỉ muốn được thưởng?

00:00:12.991 --> 00:00:17.958
Ừm, thật dễ dàng để thấy được
chó của ta thực sự yêu ta,

00:00:17.982 --> 00:00:20.063
dễ dể thấy, đúng vậy,

00:00:20.087 --> 00:00:23.737
điều gì đang diễn ra 
trong cái đầu xù bé nhỏ đó.

00:00:24.593 --> 00:00:25.968
Điều gì đang diễn ra?

00:00:27.155 --> 00:00:28.881
Một điều gì đó đang diễn ra.

NOTE Paragraph

00:00:29.864 --> 00:00:34.263
Nhưng tại sao câu hỏi luôn là
liệu chúng có yêu ta không?

00:00:34.287 --> 00:00:36.398
Tại sao luôn là về chúng ta?

00:00:36.422 --> 00:00:39.065
Tại sao chúng ta lại là những kẻ 
quá yêu bản thân vậy?

00:00:40.674 --> 00:00:43.713
Tôi tìm ra một câu hỏi khác
để hỏi động vật.

00:00:45.911 --> 00:00:47.328
Bạn là ai?

NOTE Paragraph

00:00:49.910 --> 00:00:52.805
Có những khả năng
của trí óc con người

00:00:52.829 --> 00:00:57.691
chúng ta thường nghĩ 
chỉ của trí óc loài người.

00:00:58.176 --> 00:00:59.534
Nhưng điều đó có đúng ko?

00:01:00.047 --> 00:01:04.022
Những loài khác thì làm gì
với trí não đó?

00:01:04.554 --> 00:01:06.907
Chúng đang nghĩ và cảm thấy gì?

00:01:07.570 --> 00:01:09.203
Có cách nào để biết không?

00:01:09.227 --> 00:01:10.901
Tôi nghĩ là có một cách.

00:01:10.925 --> 00:01:12.615
Tôi nghĩ là có một vài cách.

00:01:12.950 --> 00:01:17.072
Ta có thể nhìn vào sự tiến hóa,
ta có thể nhìn vào trí não chúng

00:01:17.096 --> 00:01:19.576
và ta có thể xem chúng làm gì.

NOTE Paragraph

00:01:21.316 --> 00:01:25.255
Điều đầu tiên cần nhớ là:
não của chúng ta là được thừa hưởng.

00:01:26.253 --> 00:01:29.960
Những dây thần kinh đầu tiên
đến từ loài sứa.

00:01:30.435 --> 00:01:33.275
Sứa khởi nguồn cho 
những động vật có dây sống đầu tiên.

00:01:33.299 --> 00:01:36.967
Động vật có dây sống đầu tiên khởi nguồn
những động vật có xương sống đầu tiên.

00:01:37.277 --> 00:01:39.695
Động vật có xương sống 
ra ngoài biển khơi,

00:01:39.719 --> 00:01:41.055
và rồi có chúng ta ở đây.

00:01:42.737 --> 00:01:48.327
Nhưng vẫn đúng rằng một dây thần kinh,
một tế bào thần kinh, nhìn giống như

00:01:48.351 --> 00:01:51.768
trong một con tôm, một con chim
hay chính bạn.

00:01:52.427 --> 00:01:55.968
Điều đó cho thấy gì
về trí óc của tôm?

00:01:56.880 --> 00:01:58.437
Chúng ta có thể nói gì về nó không?

00:01:58.461 --> 00:02:02.490
Ừm, thì ra là
nếu bạn đưa đến một con tôm

00:02:02.514 --> 00:02:05.171
rất nhiều sốc điện nhỏ tí xíu

00:02:05.195 --> 00:02:07.491
mỗi lần nó cố ra khỏi hang,

00:02:07.515 --> 00:02:09.700
nó sẽ dẫn đến 
bị bồn chồn lo lắng.

00:02:11.133 --> 00:02:14.551
Nếu bạn cho con tôm đó 
cùng loại thuốc

00:02:14.575 --> 00:02:17.498
dùng để chữa rối loạn lo âu ở người,

00:02:17.522 --> 00:02:20.603
nó sẽ thư giãn và ra khỏi hang 
và khám phá.

00:02:22.308 --> 00:02:25.395
Chúng ta thể hiện ta quan tâm thế nào
đến chứng lo âu của loài tôm?

00:02:25.905 --> 00:02:27.259
Hầu như là, ta luộc chúng lên.

NOTE Paragraph

00:02:27.283 --> 00:02:28.599
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:02:30.490 --> 00:02:35.848
Bạch tuộc sử dụng công cụ, 
cũng giống như phần lớn loài khỉ

00:02:35.872 --> 00:02:38.215
và chúng nhận biết được
khuôn mặt người.

00:02:38.808 --> 00:02:43.592
Ta ăn mừng trí thông minh giống-khỉ của
động vật không xương sống này thế nào?

00:02:43.999 --> 00:02:45.446
Hầu như là luộc lên.

00:02:46.669 --> 00:02:50.975
Nếu như con cá mú đuổi theo một con cá
vào một kẽ hở trong rạn san hô,

00:02:50.999 --> 00:02:55.975
nó sẽ đôi khi đi vào nơi nó biết
một con lươn biển Moray đang ngủ

00:02:55.999 --> 00:02:59.572
và nó sẽ ra hiệu cho con Moray rằng,
"Đi theo tôi,"

00:02:59.596 --> 00:03:02.137
và con Moray sẽ hiểu tín hiệu đó.

00:03:02.816 --> 00:03:05.793
Con Moray có thể đi vào hang 
và bắt con cá đó,

00:03:05.817 --> 00:03:08.475
nhưng con cá này có thể lao thật nhanh ra
và con cá mú có thể bắt được nó.

00:03:08.880 --> 00:03:14.911
Đây là một sự hợp tác cổ xưa mà 
chúng tôi vừa phát hiện ra gần đây.

00:03:14.935 --> 00:03:18.020
Chúng ta ăn mừng sự hợp tác cổ xưa này 
thế nào?

00:03:18.044 --> 00:03:19.622
Hầu như là rán lên.

00:03:20.918 --> 00:03:24.518
Một kiểu mẫu đang hiện rõ lên 
và nó nói lên rất nhiều về chúng ta

00:03:24.542 --> 00:03:26.702
hơn là về chúng.

NOTE Paragraph

00:03:27.610 --> 00:03:30.015
Rái cá biển sử dụng công cụ

00:03:30.039 --> 00:03:33.016
và chúng dùng thời gian
không làm việc đang làm


00:03:33.040 --> 00:03:37.181
để chỉ cho con chúng những gì cần làm,
gọi là dạy bảo.

00:03:37.205 --> 00:03:39.883
Tinh tinh không dạy dỗ.

00:03:40.999 --> 00:03:44.809
Cá voi sát thủ dạy bảo
và cá voi sát thủ chia sẻ đồ ăn.

NOTE Paragraph

00:03:46.879 --> 00:03:48.913
Khi sự tiến hóa tạo ra điều gì đó mới,

00:03:48.937 --> 00:03:53.290
nó dùng những phần đã có sẵn,

00:03:53.314 --> 00:03:55.776
trước khi chế tạo ra một vòng xoắn mới.

00:03:55.800 --> 00:03:57.976
Và não chúng ta đã đến với ta

00:03:58.000 --> 00:04:02.401
qua sự tán ác
của sự quét nhanh của thời gian.

00:04:02.425 --> 00:04:06.014
Nếu bạn nhìn vào não con người
so sánh với não của một con tinh tinh,

00:04:06.038 --> 00:04:09.702
cái bạn nhìn thấy là chúng ta cơ bản có
bộ não rất lớn của một con tinh tinh.

00:04:09.726 --> 00:04:13.667
Thật là tốt khi não chúng ta lớn hơn,
bởi vì chúng ta cũng rất bấp bênh.

NOTE Paragraph

00:04:13.691 --> 00:04:15.753
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:04:15.777 --> 00:04:18.893
Nhưng, ớ ầu, có một con cá heo,

00:04:18.917 --> 00:04:21.893
một bộ não lớn hơn
với nhiều nếp nhăn hơn.

00:04:22.777 --> 00:04:25.484
Được thôi, có lẽ bạn đang nói rằng,
được thôi, ừm, chúng tôi thấy những bộ não,

00:04:25.508 --> 00:04:27.935
nhưng đó thì nói lên điều gì
về trí tuệ?

00:04:28.347 --> 00:04:32.218
Ừm, chúng ta có thể nhìn thấy
sự làm việc của trí óc

00:04:32.242 --> 00:04:33.951
trong lô-gíc của những hành vi.

00:04:34.530 --> 00:04:38.161
Vậy nên những chú voi này,
bạn thấy được,

00:04:38.185 --> 00:04:40.785
quá rõ ràng, chúng đang nghỉ ngơi.

00:04:41.118 --> 00:04:45.482
Chúng đã tìm thấy một mảnh đất có bóng râm
dưới những cây cọ

00:04:45.506 --> 00:04:48.306
để những đứa con của chúng ngủ,

00:04:48.330 --> 00:04:50.949
trong khi chúng chợp mắt
nhưng vẫn giữ cảnh giác.

00:04:51.491 --> 00:04:54.343
Chúng ta giải thích hoàn toàn hợp lý
về hình ảnh đó

00:04:54.367 --> 00:04:57.998
giống như chúng giải mã hoàn toàn hợp lý
về điều chúng đang làm

00:04:58.022 --> 00:05:01.824
vì dưới vòng cung của cùng một mặt trời
trên cùng những đồng bằng,

00:05:01.848 --> 00:05:05.274
lắng nghe những tiếng tru
của cùng những mối nguy,


00:05:05.298 --> 00:05:09.709
chúng trở nên đúng bản chất chúng,
và ta trở nên đúng bản chất ta.

NOTE Paragraph

00:05:10.536 --> 00:05:12.712
Chúng ta đã là láng giềng rất lâu rồi.

00:05:12.736 --> 00:05:16.180
Không ai có thể nhầm rằng
những chú voi này đang thư giãn.

00:05:16.204 --> 00:05:19.116
Chúng rõ ràng đang rất lo ngại
về điều gì đó.

00:05:19.140 --> 00:05:21.116
Chúng lo ngại về điều gì?

00:05:21.680 --> 00:05:25.320
Hóa ra nếu chúng ta thu âm
giọng nói của khách du lịch

00:05:25.344 --> 00:05:30.038
và ta mở bản ghi âm đó
từ một cái loa giấu trong bụi cây,

00:05:30.062 --> 00:05:33.697
những chú voi sẽ lờ nó đi,
vì du khách chẳng bao giờ làm phiền voi.

00:05:34.102 --> 00:05:38.844
Nhưng nếu bạn thu âm tiếng của
những người chăn thả động vật

00:05:38.868 --> 00:05:43.957
những người mang theo giáo, mác và
thường hại voi khi chạm trán ở xoáy nước,

00:05:43.981 --> 00:05:48.675
đàn voi sẽ túm tụm lại 
và chạy xa khỏi cái loa giấu kín.

00:05:48.699 --> 00:05:52.058
Không chỉ những chú voi
biết rằng có người,

00:05:52.082 --> 00:05:54.618
chúng còn biết
có những loại người khác nhau,

00:05:54.642 --> 00:05:58.224
và rằng một số ổn
và một số thì nguy hiểm.

NOTE Paragraph

00:05:58.248 --> 00:06:03.315
Chúng đã theo dõi ta lâu hơn nhiều
so với khi ta theo dõi chúng.

00:06:03.339 --> 00:06:05.629
Chúng biết về ta nhiều hơn
ta biết về chúng.

00:06:06.272 --> 00:06:09.120
Chúng ta có những nhu cầu như nhau:

00:06:09.144 --> 00:06:13.639
chăm sóc con ta,
tìm thức ăn, cố gắng để tồn tại.

00:06:14.478 --> 00:06:18.307
Chúng ta được trang bị để leo
những ngọn đồi của châu Phi

00:06:18.331 --> 00:06:22.514
hay trang bị để lặn dưới biển sâu,
chúng ta về cơ bản là như nhau.

00:06:22.538 --> 00:06:24.516
Chúng ta về bản chất 
là cùng dòng dõi.

00:06:24.999 --> 00:06:27.402
Loài voi có xương sống tương tự,

00:06:27.426 --> 00:06:29.768
cá voi sát thủ có xương sống tương tự,

00:06:29.792 --> 00:06:31.028
như chúng ta vậy.

00:06:33.674 --> 00:06:35.936
Chúng ta thấy giúp đỡ
khi sự giúp đỡ được cần đến.

00:06:36.560 --> 00:06:39.188
Chúng ta thấy sự tò mò trong con trẻ.

00:06:40.467 --> 00:06:44.070
Chúng ta thấy sự gắn kết
của những mối quan hệ gia đình.

00:06:45.776 --> 00:06:47.823
Chúng ta nhận ra lòng yêu thương.

00:06:48.522 --> 00:06:50.683
Sự tìm hiểu là sự tìm hiểu.

00:06:51.999 --> 00:06:54.682
Và rồi chúng ta hỏi, 
"Chúng có ý thức không?"

NOTE Paragraph

00:06:55.300 --> 00:06:58.200
Khi bạn bị gây mê tổng quát,
nó làm bạn bất tỉnh,

00:06:58.224 --> 00:07:01.059
có nghĩa là bạn không có cảm giác
về bất cứ điều gì.

00:07:01.083 --> 00:07:04.654
Ý thức đơn giản là
điều mà cảm giác như thứ gì đó.

00:07:05.292 --> 00:07:09.441
Nếu bạn nhìn, nếu bạn nghe, nếu bản cảm nhận, 
nếu bạn nhận thức điều gì đó,

00:07:09.465 --> 00:07:12.517
bạn có ý thức, và chúng có ý thức.

NOTE Paragraph

00:07:15.165 --> 00:07:16.331
Một số người nói,

00:07:16.355 --> 00:07:18.960
ừm, có một số thứ nhất định
khiến con người làm con người,

00:07:18.984 --> 00:07:20.906
và một trong số đó là sự đồng cảm.

00:07:20.930 --> 00:07:26.617
Đồng cảm là khả năng của trí não kết nối
tâm trạng phù hợp với những bạn đồng hành.

00:07:27.442 --> 00:07:29.025
Đó là điều rất hữu ích.

00:07:29.049 --> 00:07:31.209
Nếu những bạn đồng hành của bạn
bắt đầu dịch chuyển nhanh,

00:07:31.233 --> 00:07:33.468
bạn sẽ phải cảm thấy
bạn cần nhanh lên.

00:07:33.492 --> 00:07:35.222
Tất cả chúng ta đều đang vội vàng.

00:07:35.246 --> 00:07:38.733
Dạng cổ nhất của đồng cảm là
nỗi sợ hãi lây lan.

00:07:38.757 --> 00:07:41.603
Nếu những người bạn của bạn
đột nhiên giật mình và bay đi,

00:07:41.627 --> 00:07:43.791
nó không làm tốt lắm
trong việc để bạn nói,

00:07:43.815 --> 00:07:46.718
"Trời,
tôi tự hỏi tại sao mọi người lại bỏ đi."

NOTE Paragraph

00:07:46.742 --> 00:07:48.274
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:07:51.136 --> 00:07:54.975
Đồng cảm có từ lâu, nhưng đồng cảm,
như mọi thứ khác trong cuộc sống,

00:07:54.999 --> 00:07:58.910
hiện diện trên một cầu trượt
và có sự tỉ mỉ của nó.

00:07:58.934 --> 00:08:02.655
Vậy nên có những đồng cảm cơ bản:
bạn thấy buồn, nó khiến tôi buồn.

00:08:02.679 --> 00:08:04.616
Tôi thấy bạn vui, nó khiến tôi vui.

NOTE Paragraph

00:08:05.192 --> 00:08:07.975
Rồi có thứ gì đó
tôi gọi là đồng cảm,

00:08:07.999 --> 00:08:09.859
có một chút khác biệt hơn:

00:08:10.365 --> 00:08:13.832
"Tôi rất tiếc khi biết tin bà bạn
vừa mất.

00:08:13.856 --> 00:08:17.483
Tôi không cảm thấy đau buồn như bạn,
nhưng tôi hiểu; tôi biết bạn cảm thấy thế nào

00:08:17.507 --> 00:08:18.920
và nó khiến tôi quan tâm."

NOTE Paragraph

00:08:18.944 --> 00:08:21.561
Và rồi nếu ta được thúc đẩy
để hành động vì đồng cảm,

00:08:21.585 --> 00:08:23.391
tôi gọi đó là lòng trắc ẩn.

NOTE Paragraph

00:08:24.061 --> 00:08:27.611
Khác xa so với điều
làm chúng ta là con người.

00:08:27.635 --> 00:08:30.975
lòng đồng cảm con người
không hề hoàn hảo.

00:08:30.999 --> 00:08:36.010
Ta dồn những sinh vật thương cảm lại,
ta giết chúng và ta ăn chúng.

00:08:36.034 --> 00:08:38.901
Giờ thì, có lẽ bạn nói OK,
ừm, chúng là những loài khác nhau.

00:08:38.925 --> 00:08:42.643
Đó đơn giản là sự ăn thịt,
và con người là loài ăn thịt.

00:08:42.667 --> 00:08:48.003
Nhưng ta cũng không
đối xử tốt với chính đồng loại mình.

00:08:49.212 --> 00:08:52.366
Những người có vẻ biết
chỉ một điều về thái độ động vật

00:08:52.390 --> 00:08:56.363
biết rằng bạn phải không bao giờ quy kết
suy nghĩ và cảm xúc con người

00:08:56.387 --> 00:08:58.188
cho các loài khác.

00:08:58.723 --> 00:09:00.544
Ừm, tôi nghĩ thế là ngốc nghếch,

00:09:00.568 --> 00:09:04.690
vì quy suy nghĩ và cảm xúc con người
cho các loài khác

00:09:04.714 --> 00:09:08.965
là sự dự đoán đầu tiên tốt nhất
về điều chúng đang làm và cảm thấy gì,

00:09:08.989 --> 00:09:12.302
vì não của chúng
về cơ bản là giống chúng ta.

00:09:12.326 --> 00:09:14.057
Chúng có cấu trúc giống nhau.

00:09:14.081 --> 00:09:19.131
Hóc-môn giống nhau tạo ra tâm trạng
và động lực trong chúng ta,

00:09:19.155 --> 00:09:21.413
cũng có trong não chúng.

00:09:23.050 --> 00:09:28.120
Không khoa học khi nói
chúng đói khi chúng săn mồi

00:09:28.144 --> 00:09:31.091
và chúng mệt khi chúng lè lưỡi,

00:09:31.115 --> 00:09:33.805
và rồi nói khi chúng chơi đùa
vói những đứa con

00:09:33.829 --> 00:09:35.740
và thể hiện niềm vui và hạnh phúc.

00:09:35.764 --> 00:09:40.553
chúng ta không thể biết gì nếu
chúng có thể đang trải qua điều gì đó.

00:09:40.577 --> 00:09:42.571
Đó không phải là khoa học.

NOTE Paragraph

00:09:43.619 --> 00:09:46.304
Vậy OK, một phóng viên nói với tôi,

00:09:46.328 --> 00:09:50.636
"Có thể, nhưng làm sao bạn thực sự hiểu
các loài động vật khác có thể nghĩ và cảm nhận?

00:09:50.660 --> 00:09:53.715
Và tôi bắt đầu rà soát
toàn bộ hàng trăm

00:09:53.739 --> 00:09:56.238
tài liệu khoa học tham khảo
mà tôi đưa vào trong sách

00:09:56.262 --> 00:09:59.502
và tôi nhận ra câu trả lời
ở ngay trong phòng cùng tôi.

00:09:59.526 --> 00:10:03.279
Khi chú cún của tôi đứng dậy khỏi thảm
và tiến về phía tôi --

00:10:03.303 --> 00:10:05.065
không phải về phía ghế đi-văng,
về phía tôi --

00:10:05.089 --> 00:10:09.266
và nó lăn qua lăn lại và
và giơ bụng ra,

00:10:09.290 --> 00:10:12.158
nó đã có suy nghĩ,
"Mình muốn được gãi bụng.

00:10:14.565 --> 00:10:17.101
Mình biết có thể ra chỗ Carl,

00:10:17.125 --> 00:10:19.438
anh ấy sẽ hiểu mình đang muốn gì.

00:10:20.084 --> 00:10:22.580
Mình biết có thể tin anh ấy
vì chúng mình là một gia đình.

00:10:23.406 --> 00:10:26.121
Anh ấy sẽ làm việc đó,
và nó sẽ có cảm giác rất tuyệt."

NOTE Paragraph

00:10:26.145 --> 00:10:28.031
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:10:28.055 --> 00:10:31.384
Nó đã nghĩ và nó đã cảm nhận,

00:10:31.408 --> 00:10:34.072
và nó thực sự
không phức tạp hơn thế.

NOTE Paragraph

00:10:34.096 --> 00:10:38.709
Nhưng ta nhìn những động vật khác
và ta nói, "Ôi nhìn kìa, cá voi sát thủ,

00:10:38.733 --> 00:10:41.143
chó sói, voi:

00:10:41.167 --> 00:10:42.778
đó không phải cách chúng nhìn nhận nó."

NOTE Paragraph

00:10:43.714 --> 00:10:48.008
Con đực vây dài kia là L41.

00:10:48.032 --> 00:10:50.079
Nó 38 tuổi.

00:10:50.103 --> 00:10:53.575
Con cái ngay bên
phía trái của nó là L22.

00:10:53.899 --> 00:10:55.451
Nó 44 tuổi.

00:10:55.475 --> 00:10:58.110
Chúng đã biết nhau hàng thập kỉ nay.

00:10:58.650 --> 00:11:00.622
Chúng biết chính xác chúng là ai.

00:11:00.646 --> 00:11:02.197
Chúng biết bạn chúng là ai.

00:11:02.221 --> 00:11:03.919
Chúng biết đối thủ chúng là ai.

00:11:03.943 --> 00:11:06.056
Cuộc sống của chúng đi theo
vòng cung một sự nghiệp.

00:11:06.802 --> 00:11:09.036
Chúng biết chúng ở đâu mọi lúc.

NOTE Paragraph

00:11:10.863 --> 00:11:13.238
Đây là chú voi tên Philo.

00:11:13.667 --> 00:11:15.495
Chú là một con đực non.

00:11:15.519 --> 00:11:17.337
Đây là nó bốn ngày sau đó.

00:11:18.999 --> 00:11:24.329
Con người không chỉ cảm thấy đau buồn, 
ta còn tạo ra rất nhiều cảm giác đó.

00:11:26.648 --> 00:11:28.962
Ta muốn cắt ngà của chúng.

00:11:30.153 --> 00:11:33.457
Tại sao ta không thể chờ chúng chết đi?

00:11:35.998 --> 00:11:39.466
Loài voi đã từng có thời phân bố khắp từ
những bờ Biển Địa Trung Hải

00:11:39.490 --> 00:11:41.565
xuôi xuống tận Mũi Hảo Vọng.

00:11:41.589 --> 00:11:44.975
Vào năm 1980, có những đồn lũy mênh mông
của loài voi

00:11:44.999 --> 00:11:47.187
ở Trung và Đông Phi.

00:11:47.211 --> 00:11:51.548
Và giờ phạm vi của chúng bị phân tán
thành những vùng rải rác.

00:11:51.572 --> 00:11:56.251
Đây là địa lý của một loài động vật
mà ta đang đưa đến bờ tuyệt chủng,

00:11:56.275 --> 00:12:00.124
một sự sống gần gũi,
sinh vật tráng lệ nhất trên đất liền.

NOTE Paragraph

00:12:01.288 --> 00:12:05.316
Đương nhiên, ta quan tâm nhiều hơn nhiều
tới sinh vật hoang dã của ta ở Hoa Kỳ.

00:12:05.681 --> 00:12:09.916
Tại Công viên Quốc gia Yellowstone,
ta giết mọi con sói.

00:12:09.940 --> 00:12:13.389
Ta giết mọi con sói,
thực sự, ở phía nam Biên giới Canada.

00:12:13.413 --> 00:12:17.806
Nhưng trong công viên, những bảo vệ
đã làm điều đó trong những năm 1920,

00:12:17.830 --> 00:12:20.421
và rồi 60 năm sau đó
họ phải đưa chúng trở lại,

00:12:20.445 --> 00:12:23.352
bởi vì số lượng nai sừng tấm
đã vượt quá tầm kiểm soát.

00:12:24.511 --> 00:12:25.785
Và rồi con người tới.

00:12:25.809 --> 00:12:29.533
Hàng ngàn người tới
để xem những con sói,

00:12:29.557 --> 00:12:33.052
bầy sói có thể tiếp cận, nhìn thấy được
dễ dàng nhất thế giới.

NOTE Paragraph

00:12:33.512 --> 00:12:36.764
Và rồi tôi tới đó và tôi ngắm
gia đình sói đáng kinh ngạc này.

00:12:36.788 --> 00:12:38.241
Một đàn là một gia đình.

00:12:38.265 --> 00:12:41.840
Nó có một số con sinh sản trưởng thành
và những con non của một vài thế hệ.

00:12:43.158 --> 00:12:47.774
Và tôi ngắm đàn sói nổi tiếng, ổn định nhất
ở Vườn Quốc gia Yellowstone.

00:12:48.370 --> 00:12:51.500
Và rồi, khi chúng lang thang
ngay bên ngoài biên giới,

00:12:51.524 --> 00:12:54.205
hai trong số những con trưởng thành
bị giết,

00:12:54.229 --> 00:12:56.482
gồm cả con sói mẹ,

00:12:56.506 --> 00:12:58.684
mà ta đôi khi gọi là
con cái alpha.

00:12:59.502 --> 00:13:03.745
Những con còn lại trong gia đình lập tức
xuống dốc, tranh giành giữa ruột thịt.

00:13:04.871 --> 00:13:07.112
Những con chị em đuổi
các chị em khác đi.

00:13:07.565 --> 00:13:11.046
Con bên trái đã cố gắng mấy ngày liền
để tái gia nhập gia đình.

00:13:11.070 --> 00:13:13.762
Chúng không cho phép nó
vì chúng ghen tị với nó.

00:13:13.786 --> 00:13:16.599
Nó đã được chú ý quá nhiều
bởi hai con đực mới,

00:13:16.623 --> 00:13:18.641
và nó là một con sớm phát triển.

00:13:18.665 --> 00:13:20.318
Điều đó quá sức với chúng.

00:13:20.342 --> 00:13:23.067
Nó kết thúc sự sống khi lang thang
bên ngoài công viên và bị bắn.

00:13:24.463 --> 00:13:27.872
Con đực alpha kết thúc
khi bị chối bỏ bởi chính gia đình mình.

00:13:28.436 --> 00:13:30.439
Khi mùa đông đang tới,

00:13:30.463 --> 00:13:34.213
nó mất lãnh thổ,
sự hỗ trợ săn mồi,

00:13:34.237 --> 00:13:36.708
các thành viên trong gia đình
và bạn đời của nó.

NOTE Paragraph

00:13:38.883 --> 00:13:42.507
Chúng ta đã gây ra quá nhiều nỗi đau
cho chúng.

00:13:43.665 --> 00:13:48.625
Bí ẩn là, vì sao chúng không hại ta
nhiều hơn chúng?

00:13:49.855 --> 00:13:53.053
Con cá voi này vừa mới ăn xong
một phần con cá voi xám

00:13:53.077 --> 00:13:55.656
cùng với các bạn nó
đã giết con cá voi kia.

00:13:55.680 --> 00:13:58.764
Những người trên thuyền kia
không có gì phải sợ cả.

00:13:59.999 --> 00:14:01.988
Con cá voi này là T20.

00:14:02.488 --> 00:14:06.739
Nó vừa xé xong một con hải cẩu
thành ba mảnh cùng với hai bạn nó.

00:14:07.168 --> 00:14:09.860
Con hải cẩu nặng tương đương
những người trên thuyền.

00:14:09.884 --> 00:14:11.387
Chúng chẳng có gì phải sợ.

00:14:12.189 --> 00:14:13.611
Chúng ăn hải cẩu.

00:14:14.699 --> 00:14:16.385
Tại sao chúng không ăn ta?

00:14:18.823 --> 00:14:22.583
Tại sao ta có thể tin chúng
khi chúng ở quanh con nhỏ của ta?

00:14:24.488 --> 00:14:30.390
Tại sao cá voi sát thủ quay lại với
những nhà thám hiểm lạc trong sương mù dày

00:14:30.414 --> 00:14:33.744
và dẫn họ đi hàng dặm
đến khi sương mù tan đi

00:14:33.768 --> 00:14:36.933
và nhà những người thám hiểm
thì ngay ở đó trên bờ?

00:14:36.957 --> 00:14:38.973
Và điều đó xảy ra nhiều hơn một lần.

NOTE Paragraph

00:14:41.171 --> 00:14:43.746
Tại Bahamas, có một người phụ nữ
tên Denise Herzing,

00:14:43.770 --> 00:14:47.094
và cô ấy nghiên cứu cá heo đốm
và chúng biết cô.

00:14:47.118 --> 00:14:49.716
Cô hiểu chúng rất rõ.
Cô hiểu tất cả chúng là ai.

00:14:49.740 --> 00:14:52.002
Chúng biết cô.
Chúng nhận ra tàu nghiên cứu.

00:14:52.026 --> 00:14:54.256
Khi cô ấy xuất hiện,
đó là sự đoàn tụ hạnh phúc lớn lao.

00:14:54.280 --> 00:14:57.595
Ngoại trừ, một lần cô xuất hiện và
chúng không muốn đến gần con tàu,

00:14:57.619 --> 00:14:59.693
và điều đó rất kỳ lạ.

00:14:59.717 --> 00:15:01.881
Và họ không thể hiểu
điều gì đang diễn ra

00:15:01.905 --> 00:15:03.405
tới tận khi một ai đó
đi ra trên boong tàu

00:15:03.429 --> 00:15:06.064
và thông báo rằng
một người trên tàu đã chết

00:15:06.088 --> 00:15:07.859
khi đang chợp mắt trên giường.

00:15:08.740 --> 00:15:12.666
Làm thế nào cá heo biết được
một trong những trái tim của con người

00:15:12.690 --> 00:15:14.159
đã vừa ngừng lại?

00:15:14.818 --> 00:15:17.108
Tại sao chúng lại quan tâm?

00:15:17.132 --> 00:15:19.325
Và tại sao nó lại làm chúng sợ hãi?

00:15:21.111 --> 00:15:26.410
Những điều bí ẩn này vừa gợi ý
tất cả những thứ đang diễn ra

00:15:26.434 --> 00:15:29.176
trong những trí óc
ở cùng chúng ta trên Trái Đất

00:15:29.200 --> 00:15:33.431
mà ta hầu như không bao giờ nghĩ tới.

NOTE Paragraph

00:15:34.258 --> 00:15:36.430
Ở bể nuôi cá và loài thủy sinh
tại Nam Phi

00:15:36.454 --> 00:15:39.678
có một cô cá heo mũi-chai nhỏ
tên Dolly.

00:15:40.178 --> 00:15:46.322
Nó đang được cho bú, và một ngày
người trông coi nghỉ giải lao để hút thuốc

00:15:46.346 --> 00:15:50.453
và anh ấy nhìn qua cửa sổ,
nhìn vào bể, hút thuốc.

00:15:50.477 --> 00:15:52.851
Dolly lại gần và nhìn anh ấy,

00:15:52.875 --> 00:15:56.753
quay lại với mẹ,
bú mẹ trong một hoặc hai phút,

00:15:56.777 --> 00:15:58.580
quay lại cửa sổ

00:15:58.604 --> 00:16:04.269
và nhả ra một đám mây sữa
bao quanh đầu như khói vậy.

00:16:04.293 --> 00:16:07.399
Bằng cách nào đó, chú cá heo mũi chai
mới sinh này

00:16:07.423 --> 00:16:11.712
có ý nghĩ sử dụng sữa
để tượng trưng cho làn khói.

00:16:12.211 --> 00:16:15.559
Khi loài người dùng một thứ
để biểu trưng cho thứ khác,

00:16:15.583 --> 00:16:17.608
ta gọi đó là nghệ thuật.

NOTE Paragraph

00:16:17.632 --> 00:16:19.655
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:16:19.679 --> 00:16:21.210
Những điều làm ta thành con người

00:16:21.234 --> 00:16:24.314
không phải những điều
mà ta nghĩ làm ta thành con người.

00:16:24.781 --> 00:16:27.105
Điều khiến ta thành con người là,

00:16:27.129 --> 00:16:30.265
trong tất cả những điều
trí não ta và trí não chúng có,

00:16:30.289 --> 00:16:32.529
chúng ta cực độ nhất.

00:16:34.347 --> 00:16:36.636
Chúng ta là loài vật
có lòng trắc ẩn nhất,

00:16:36.660 --> 00:16:39.677
bạo lực nhất, 
sáng tạo nhất

00:16:39.701 --> 00:16:44.361
và sức hủy diệt lớn nhất
từng tồn tại trên hành tinh này,

00:16:44.385 --> 00:16:48.109
và ta là tất cả những thứ đó
lộn xộn lẫn vào nhau.

00:16:49.341 --> 00:16:53.579
Nhưng tình yêu không phải điều
khiến ta là con người.

00:16:54.242 --> 00:16:56.594
Nó không riêng biệt với ta.

00:16:57.674 --> 00:17:01.645
Chúng ta không phải loài duy nhất
quan tâm đến bạn ta.

00:17:01.669 --> 00:17:05.007
Chúng ta không phải loài duy nhất
quan tâm đến con cái ta.

NOTE Paragraph

00:17:06.904 --> 00:17:11.874
Loài hải âu lớn thường bay sáu,
đôi khi mười ngàn dặm

00:17:11.898 --> 00:17:16.385
qua vài tuần để vận chuyển
một bữa ăn, một bữa ăn lớn,

00:17:16.409 --> 00:17:18.385
về cho con chúng
đang đợi chúng.

00:17:18.835 --> 00:17:23.233
Chúng làm tổ trên những đảo xa xôi nhất
ở những đại dương của thế giới,

00:17:23.257 --> 00:17:25.630
và nó trông như thế này.

00:17:27.370 --> 00:17:31.550
Truyền sự sống từ thế hệ này
sang thế hệ tiếp theo là chuỗi sự sống.

00:17:31.574 --> 00:17:34.550
Nếu nó dừng lại,
mọi thứ sẽ biến mất.

00:17:34.975 --> 00:17:39.625
Nếu bất cứ thứ gì là linh thiêng,
và vào trong mối quan hệ linh thiêng đó

00:17:39.649 --> 00:17:42.480
xuất hiện rác ni-lông của chúng ta.

00:17:42.504 --> 00:17:45.191
Toàn bộ những chú chim này
giờ có ni-lông trong chúng.

00:17:45.990 --> 00:17:50.641
Đây là một chú hải âu lớn sáu tháng tuổi,
sẵn sàng đủ lông đủ cánh để bay --

00:17:50.665 --> 00:17:54.666
đã chết, chứa đầy bật lửa thuốc lá đỏ.

NOTE Paragraph

00:17:54.690 --> 00:17:57.975
Đây không phải mối quan hệ
ta đáng ra phải có

00:17:57.999 --> 00:17:59.585
với phần còn lại của thế giới.

00:17:59.609 --> 00:18:02.933
Nhưng ta, những người đã đặt tên
chính bản thân theo trí óc mình,

00:18:04.195 --> 00:18:07.581
không bao giờ nghĩ về
những hậu quả.

00:18:09.041 --> 00:18:12.161
Khi ta chào đón sinh mệnh con người mới
đến với thế giới,

00:18:12.185 --> 00:18:16.688
ta chào đón những đứa con ta
vào sự bầu bạn của những sinh vật khác.

00:18:16.712 --> 00:18:18.805
Ta sơn hình những con vật
trên tường.

00:18:18.829 --> 00:18:20.657
Ta không sơn
điện thoại di động.

00:18:20.681 --> 00:18:22.824
Ta không sơn
phòng ngủ nhỏ nơi làm việc.

00:18:22.848 --> 00:18:26.749
Ta sơn hình động vật để chúng thấy
ta không hề đơn độc.

00:18:27.316 --> 00:18:29.059
Ta có bạn đồng hành.

00:18:30.527 --> 00:18:35.267
Và mọi động vật trong số đó
ở mọi bức vẽ trên thuyền Noah,

00:18:35.291 --> 00:18:39.631
tưởng như xứng đáng sự cứu tế
giờ đang trong nguy hiểm sống còn,

00:18:39.655 --> 00:18:41.908
và nạn lụt của chúng
là chúng ta.

NOTE Paragraph

00:18:43.704 --> 00:18:46.003
Vậy ta bắt đầu với một câu hỏi:

00:18:46.027 --> 00:18:47.891
Chúng có yêu ta không?

00:18:49.999 --> 00:18:52.047
Ta sẽ hỏi một câu hỏi khác.

00:18:52.999 --> 00:18:56.609
Liệu ta có khả năng sử dụng
thứ ta có

00:18:57.918 --> 00:19:02.091
để đủ quan tâm để đơn giản
khiến chúng tiếp tục?

NOTE Paragraph

00:19:04.725 --> 00:19:06.066
Cảm ơn rất nhiều.

NOTE Paragraph

00:19:06.090 --> 00:19:11.730
(Tiếng vỗ tay)