1
00:00:00,999 --> 00:00:04,515
Bạn đã bao giờ tự hỏi 
động vật nghĩ và cảm thấy điều gì?

2
00:00:05,020 --> 00:00:06,904
Hãy bắt đầu với một câu hỏi:

3
00:00:07,654 --> 00:00:11,773
Chú cún của tôi có thực sự yêu tôi,
hay nó chỉ muốn được thưởng?

4
00:00:12,991 --> 00:00:17,958
Ừm, thật dễ dàng để thấy được
chó của ta thực sự yêu ta,

5
00:00:17,982 --> 00:00:20,063
dễ dể thấy, đúng vậy,

6
00:00:20,087 --> 00:00:23,737
điều gì đang diễn ra 
trong cái đầu xù bé nhỏ đó.

7
00:00:24,593 --> 00:00:25,968
Điều gì đang diễn ra?

8
00:00:27,155 --> 00:00:28,881
Một điều gì đó đang diễn ra.

9
00:00:29,864 --> 00:00:34,263
Nhưng tại sao câu hỏi luôn là
liệu chúng có yêu ta không?

10
00:00:34,287 --> 00:00:36,398
Tại sao luôn là về chúng ta?

11
00:00:36,422 --> 00:00:39,065
Tại sao chúng ta lại là những kẻ 
quá yêu bản thân vậy?

12
00:00:40,674 --> 00:00:43,713
Tôi tìm ra một câu hỏi khác
để hỏi động vật.

13
00:00:45,911 --> 00:00:47,328
Bạn là ai?

14
00:00:49,910 --> 00:00:52,805
Có những khả năng
của trí óc con người

15
00:00:52,829 --> 00:00:57,691
chúng ta thường nghĩ 
chỉ của trí óc loài người.

16
00:00:58,176 --> 00:00:59,534
Nhưng điều đó có đúng ko?

17
00:01:00,047 --> 00:01:04,022
Những loài khác thì làm gì
với trí não đó?

18
00:01:04,554 --> 00:01:06,907
Chúng đang nghĩ và cảm thấy gì?

19
00:01:07,570 --> 00:01:09,203
Có cách nào để biết không?

20
00:01:09,227 --> 00:01:10,901
Tôi nghĩ là có một cách.

21
00:01:10,925 --> 00:01:12,615
Tôi nghĩ là có một vài cách.

22
00:01:12,950 --> 00:01:17,072
Ta có thể nhìn vào sự tiến hóa,
ta có thể nhìn vào trí não chúng

23
00:01:17,096 --> 00:01:19,576
và ta có thể xem chúng làm gì.

24
00:01:21,316 --> 00:01:25,255
Điều đầu tiên cần nhớ là:
não của chúng ta là được thừa hưởng.

25
00:01:26,253 --> 00:01:29,960
Những dây thần kinh đầu tiên
đến từ loài sứa.

26
00:01:30,435 --> 00:01:33,275
Sứa khởi nguồn cho 
những động vật có dây sống đầu tiên.

27
00:01:33,299 --> 00:01:36,967
Động vật có dây sống đầu tiên khởi nguồn
những động vật có xương sống đầu tiên.

28
00:01:37,277 --> 00:01:39,695
Động vật có xương sống 
ra ngoài biển khơi,

29
00:01:39,719 --> 00:01:41,055
và rồi có chúng ta ở đây.

30
00:01:42,737 --> 00:01:48,327
Nhưng vẫn đúng rằng một dây thần kinh,
một tế bào thần kinh, nhìn giống như

31
00:01:48,351 --> 00:01:51,768
trong một con tôm, một con chim
hay chính bạn.

32
00:01:52,427 --> 00:01:55,968
Điều đó cho thấy gì
về trí óc của tôm?

33
00:01:56,880 --> 00:01:58,437
Chúng ta có thể nói gì về nó không?

34
00:01:58,461 --> 00:02:02,490
Ừm, thì ra là
nếu bạn đưa đến một con tôm

35
00:02:02,514 --> 00:02:05,171
rất nhiều sốc điện nhỏ tí xíu

36
00:02:05,195 --> 00:02:07,491
mỗi lần nó cố ra khỏi hang,

37
00:02:07,515 --> 00:02:09,700
nó sẽ dẫn đến 
bị bồn chồn lo lắng.

38
00:02:11,133 --> 00:02:14,551
Nếu bạn cho con tôm đó 
cùng loại thuốc

39
00:02:14,575 --> 00:02:17,498
dùng để chữa rối loạn lo âu ở người,

40
00:02:17,522 --> 00:02:20,603
nó sẽ thư giãn và ra khỏi hang 
và khám phá.

41
00:02:22,308 --> 00:02:25,395
Chúng ta thể hiện ta quan tâm thế nào
đến chứng lo âu của loài tôm?

42
00:02:25,905 --> 00:02:27,259
Hầu như là, ta luộc chúng lên.

43
00:02:27,283 --> 00:02:28,599
(Tiếng cười)

44
00:02:30,490 --> 00:02:35,848
Bạch tuộc sử dụng công cụ, 
cũng giống như phần lớn loài khỉ

45
00:02:35,872 --> 00:02:38,215
và chúng nhận biết được
khuôn mặt người.

46
00:02:38,808 --> 00:02:43,592
Ta ăn mừng trí thông minh giống-khỉ của
động vật không xương sống này thế nào?

47
00:02:43,999 --> 00:02:45,446
Hầu như là luộc lên.

48
00:02:46,669 --> 00:02:50,975
Nếu như con cá mú đuổi theo một con cá
vào một kẽ hở trong rạn san hô,

49
00:02:50,999 --> 00:02:55,975
nó sẽ đôi khi đi vào nơi nó biết
một con lươn biển Moray đang ngủ

50
00:02:55,999 --> 00:02:59,572
và nó sẽ ra hiệu cho con Moray rằng,
"Đi theo tôi,"

51
00:02:59,596 --> 00:03:02,137
và con Moray sẽ hiểu tín hiệu đó.

52
00:03:02,816 --> 00:03:05,793
Con Moray có thể đi vào hang 
và bắt con cá đó,

53
00:03:05,817 --> 00:03:08,475
nhưng con cá này có thể lao thật nhanh ra
và con cá mú có thể bắt được nó.

54
00:03:08,880 --> 00:03:14,911
Đây là một sự hợp tác cổ xưa mà 
chúng tôi vừa phát hiện ra gần đây.

55
00:03:14,935 --> 00:03:18,020
Chúng ta ăn mừng sự hợp tác cổ xưa này 
thế nào?

56
00:03:18,044 --> 00:03:19,622
Hầu như là rán lên.

57
00:03:20,918 --> 00:03:24,518
Một kiểu mẫu đang hiện rõ lên 
và nó nói lên rất nhiều về chúng ta

58
00:03:24,542 --> 00:03:26,702
hơn là về chúng.

59
00:03:27,610 --> 00:03:30,015
Rái cá biển sử dụng công cụ

60
00:03:30,039 --> 00:03:33,016
và chúng dùng thời gian
không làm việc đang làm


61
00:03:33,040 --> 00:03:37,181
để chỉ cho con chúng những gì cần làm,
gọi là dạy bảo.

62
00:03:37,205 --> 00:03:39,883
Tinh tinh không dạy dỗ.

63
00:03:40,999 --> 00:03:44,809
Cá voi sát thủ dạy bảo
và cá voi sát thủ chia sẻ đồ ăn.

64
00:03:46,879 --> 00:03:48,913
Khi sự tiến hóa tạo ra điều gì đó mới,

65
00:03:48,937 --> 00:03:53,290
nó dùng những phần đã có sẵn,

66
00:03:53,314 --> 00:03:55,776
trước khi chế tạo ra một vòng xoắn mới.

67
00:03:55,800 --> 00:03:57,976
Và não chúng ta đã đến với ta

68
00:03:58,000 --> 00:04:02,401
qua sự tán ác
của sự quét nhanh của thời gian.

69
00:04:02,425 --> 00:04:06,014
Nếu bạn nhìn vào não con người
so sánh với não của một con tinh tinh,

70
00:04:06,038 --> 00:04:09,702
cái bạn nhìn thấy là chúng ta cơ bản có
bộ não rất lớn của một con tinh tinh.

71
00:04:09,726 --> 00:04:13,667
Thật là tốt khi não chúng ta lớn hơn,
bởi vì chúng ta cũng rất bấp bênh.

72
00:04:13,691 --> 00:04:15,753
(Tiếng cười)

73
00:04:15,777 --> 00:04:18,893
Nhưng, ớ ầu, có một con cá heo,

74
00:04:18,917 --> 00:04:21,893
một bộ não lớn hơn
với nhiều nếp nhăn hơn.

75
00:04:22,777 --> 00:04:25,484
Được thôi, có lẽ bạn đang nói rằng,
được thôi, ừm, chúng tôi thấy những bộ não,

76
00:04:25,508 --> 00:04:27,935
nhưng đó thì nói lên điều gì
về trí tuệ?

77
00:04:28,347 --> 00:04:32,218
Ừm, chúng ta có thể nhìn thấy
sự làm việc của trí óc

78
00:04:32,242 --> 00:04:33,951
trong lô-gíc của những hành vi.

79
00:04:34,530 --> 00:04:38,161
Vậy nên những chú voi này,
bạn thấy được,

80
00:04:38,185 --> 00:04:40,785
quá rõ ràng, chúng đang nghỉ ngơi.

81
00:04:41,118 --> 00:04:45,482
Chúng đã tìm thấy một mảnh đất có bóng râm
dưới những cây cọ

82
00:04:45,506 --> 00:04:48,306
để những đứa con của chúng ngủ,

83
00:04:48,330 --> 00:04:50,949
trong khi chúng chợp mắt
nhưng vẫn giữ cảnh giác.

84
00:04:51,491 --> 00:04:54,343
Chúng ta giải thích hoàn toàn hợp lý
về hình ảnh đó

85
00:04:54,367 --> 00:04:57,998
giống như chúng giải mã hoàn toàn hợp lý
về điều chúng đang làm

86
00:04:58,022 --> 00:05:01,824
vì dưới vòng cung của cùng một mặt trời
trên cùng những đồng bằng,

87
00:05:01,848 --> 00:05:05,274
lắng nghe những tiếng tru
của cùng những mối nguy,


88
00:05:05,298 --> 00:05:09,709
chúng trở nên đúng bản chất chúng,
và ta trở nên đúng bản chất ta.

89
00:05:10,536 --> 00:05:12,712
Chúng ta đã là láng giềng rất lâu rồi.

90
00:05:12,736 --> 00:05:16,180
Không ai có thể nhầm rằng
những chú voi này đang thư giãn.

91
00:05:16,204 --> 00:05:19,116
Chúng rõ ràng đang rất lo ngại
về điều gì đó.

92
00:05:19,140 --> 00:05:21,116
Chúng lo ngại về điều gì?

93
00:05:21,680 --> 00:05:25,320
Hóa ra nếu chúng ta thu âm
giọng nói của khách du lịch

94
00:05:25,344 --> 00:05:30,038
và ta mở bản ghi âm đó
từ một cái loa giấu trong bụi cây,

95
00:05:30,062 --> 00:05:33,697
những chú voi sẽ lờ nó đi,
vì du khách chẳng bao giờ làm phiền voi.

96
00:05:34,102 --> 00:05:38,844
Nhưng nếu bạn thu âm tiếng của
những người chăn thả động vật

97
00:05:38,868 --> 00:05:43,957
những người mang theo giáo, mác và
thường hại voi khi chạm trán ở xoáy nước,

98
00:05:43,981 --> 00:05:48,675
đàn voi sẽ túm tụm lại 
và chạy xa khỏi cái loa giấu kín.

99
00:05:48,699 --> 00:05:52,058
Không chỉ những chú voi
biết rằng có người,

100
00:05:52,082 --> 00:05:54,618
chúng còn biết
có những loại người khác nhau,

101
00:05:54,642 --> 00:05:58,224
và rằng một số ổn
và một số thì nguy hiểm.

102
00:05:58,248 --> 00:06:03,315
Chúng đã theo dõi ta lâu hơn nhiều
so với khi ta theo dõi chúng.

103
00:06:03,339 --> 00:06:05,629
Chúng biết về ta nhiều hơn
ta biết về chúng.

104
00:06:06,272 --> 00:06:09,120
Chúng ta có những nhu cầu như nhau:

105
00:06:09,144 --> 00:06:13,639
chăm sóc con ta,
tìm thức ăn, cố gắng để tồn tại.

106
00:06:14,478 --> 00:06:18,307
Chúng ta được trang bị để leo
những ngọn đồi của châu Phi

107
00:06:18,331 --> 00:06:22,514
hay trang bị để lặn dưới biển sâu,
chúng ta về cơ bản là như nhau.

108
00:06:22,538 --> 00:06:24,516
Chúng ta về bản chất 
là cùng dòng dõi.

109
00:06:24,999 --> 00:06:27,402
Loài voi có xương sống tương tự,

110
00:06:27,426 --> 00:06:29,768
cá voi sát thủ có xương sống tương tự,

111
00:06:29,792 --> 00:06:31,028
như chúng ta vậy.

112
00:06:33,674 --> 00:06:35,936
Chúng ta thấy giúp đỡ
khi sự giúp đỡ được cần đến.

113
00:06:36,560 --> 00:06:39,188
Chúng ta thấy sự tò mò trong con trẻ.

114
00:06:40,467 --> 00:06:44,070
Chúng ta thấy sự gắn kết
của những mối quan hệ gia đình.

115
00:06:45,776 --> 00:06:47,823
Chúng ta nhận ra lòng yêu thương.

116
00:06:48,522 --> 00:06:50,683
Sự tìm hiểu là sự tìm hiểu.

117
00:06:51,999 --> 00:06:54,682
Và rồi chúng ta hỏi, 
"Chúng có ý thức không?"

118
00:06:55,300 --> 00:06:58,200
Khi bạn bị gây mê tổng quát,
nó làm bạn bất tỉnh,

119
00:06:58,224 --> 00:07:01,059
có nghĩa là bạn không có cảm giác
về bất cứ điều gì.

120
00:07:01,083 --> 00:07:04,654
Ý thức đơn giản là
điều mà cảm giác như thứ gì đó.

121
00:07:05,292 --> 00:07:09,441
Nếu bạn nhìn, nếu bạn nghe, nếu bản cảm nhận, 
nếu bạn nhận thức điều gì đó,

122
00:07:09,465 --> 00:07:12,517
bạn có ý thức, và chúng có ý thức.

123
00:07:15,165 --> 00:07:16,331
Một số người nói,

124
00:07:16,355 --> 00:07:18,960
ừm, có một số thứ nhất định
khiến con người làm con người,

125
00:07:18,984 --> 00:07:20,906
và một trong số đó là sự đồng cảm.

126
00:07:20,930 --> 00:07:26,617
Đồng cảm là khả năng của trí não kết nối
tâm trạng phù hợp với những bạn đồng hành.

127
00:07:27,442 --> 00:07:29,025
Đó là điều rất hữu ích.

128
00:07:29,049 --> 00:07:31,209
Nếu những bạn đồng hành của bạn
bắt đầu dịch chuyển nhanh,

129
00:07:31,233 --> 00:07:33,468
bạn sẽ phải cảm thấy
bạn cần nhanh lên.

130
00:07:33,492 --> 00:07:35,222
Tất cả chúng ta đều đang vội vàng.

131
00:07:35,246 --> 00:07:38,733
Dạng cổ nhất của đồng cảm là
nỗi sợ hãi lây lan.

132
00:07:38,757 --> 00:07:41,603
Nếu những người bạn của bạn
đột nhiên giật mình và bay đi,

133
00:07:41,627 --> 00:07:43,791
nó không làm tốt lắm
trong việc để bạn nói,

134
00:07:43,815 --> 00:07:46,718
"Trời,
tôi tự hỏi tại sao mọi người lại bỏ đi."

135
00:07:46,742 --> 00:07:48,274
(Tiếng cười)

136
00:07:51,136 --> 00:07:54,975
Đồng cảm có từ lâu, nhưng đồng cảm,
như mọi thứ khác trong cuộc sống,

137
00:07:54,999 --> 00:07:58,910
hiện diện trên một cầu trượt
và có sự tỉ mỉ của nó.

138
00:07:58,934 --> 00:08:02,655
Vậy nên có những đồng cảm cơ bản:
bạn thấy buồn, nó khiến tôi buồn.

139
00:08:02,679 --> 00:08:04,616
Tôi thấy bạn vui, nó khiến tôi vui.

140
00:08:05,192 --> 00:08:07,975
Rồi có thứ gì đó
tôi gọi là đồng cảm,

141
00:08:07,999 --> 00:08:09,859
có một chút khác biệt hơn:

142
00:08:10,365 --> 00:08:13,832
"Tôi rất tiếc khi biết tin bà bạn
vừa mất.

143
00:08:13,856 --> 00:08:17,483
Tôi không cảm thấy đau buồn như bạn,
nhưng tôi hiểu; tôi biết bạn cảm thấy thế nào

144
00:08:17,507 --> 00:08:18,920
và nó khiến tôi quan tâm."

145
00:08:18,944 --> 00:08:21,561
Và rồi nếu ta được thúc đẩy
để hành động vì đồng cảm,

146
00:08:21,585 --> 00:08:23,391
tôi gọi đó là lòng trắc ẩn.

147
00:08:24,061 --> 00:08:27,611
Khác xa so với điều
làm chúng ta là con người.

148
00:08:27,635 --> 00:08:30,975
lòng đồng cảm con người
không hề hoàn hảo.

149
00:08:30,999 --> 00:08:36,010
Ta dồn những sinh vật thương cảm lại,
ta giết chúng và ta ăn chúng.

150
00:08:36,034 --> 00:08:38,901
Giờ thì, có lẽ bạn nói OK,
ừm, chúng là những loài khác nhau.

151
00:08:38,925 --> 00:08:42,643
Đó đơn giản là sự ăn thịt,
và con người là loài ăn thịt.

152
00:08:42,667 --> 00:08:48,003
Nhưng ta cũng không
đối xử tốt với chính đồng loại mình.

153
00:08:49,212 --> 00:08:52,366
Những người có vẻ biết
chỉ một điều về thái độ động vật

154
00:08:52,390 --> 00:08:56,363
biết rằng bạn phải không bao giờ quy kết
suy nghĩ và cảm xúc con người

155
00:08:56,387 --> 00:08:58,188
cho các loài khác.

156
00:08:58,723 --> 00:09:00,544
Ừm, tôi nghĩ thế là ngốc nghếch,

157
00:09:00,568 --> 00:09:04,690
vì quy suy nghĩ và cảm xúc con người
cho các loài khác

158
00:09:04,714 --> 00:09:08,965
là sự dự đoán đầu tiên tốt nhất
về điều chúng đang làm và cảm thấy gì,

159
00:09:08,989 --> 00:09:12,302
vì não của chúng
về cơ bản là giống chúng ta.

160
00:09:12,326 --> 00:09:14,057
Chúng có cấu trúc giống nhau.

161
00:09:14,081 --> 00:09:19,131
Hóc-môn giống nhau tạo ra tâm trạng
và động lực trong chúng ta,

162
00:09:19,155 --> 00:09:21,413
cũng có trong não chúng.

163
00:09:23,050 --> 00:09:28,120
Không khoa học khi nói
chúng đói khi chúng săn mồi

164
00:09:28,144 --> 00:09:31,091
và chúng mệt khi chúng lè lưỡi,

165
00:09:31,115 --> 00:09:33,805
và rồi nói khi chúng chơi đùa
vói những đứa con

166
00:09:33,829 --> 00:09:35,740
và thể hiện niềm vui và hạnh phúc.

167
00:09:35,764 --> 00:09:40,553
chúng ta không thể biết gì nếu
chúng có thể đang trải qua điều gì đó.

168
00:09:40,577 --> 00:09:42,571
Đó không phải là khoa học.

169
00:09:43,619 --> 00:09:46,304
Vậy OK, một phóng viên nói với tôi,

170
00:09:46,328 --> 00:09:50,636
"Có thể, nhưng làm sao bạn thực sự hiểu
các loài động vật khác có thể nghĩ và cảm nhận?

171
00:09:50,660 --> 00:09:53,715
Và tôi bắt đầu rà soát
toàn bộ hàng trăm

172
00:09:53,739 --> 00:09:56,238
tài liệu khoa học tham khảo
mà tôi đưa vào trong sách

173
00:09:56,262 --> 00:09:59,502
và tôi nhận ra câu trả lời
ở ngay trong phòng cùng tôi.

174
00:09:59,526 --> 00:10:03,279
Khi chú cún của tôi đứng dậy khỏi thảm
và tiến về phía tôi --

175
00:10:03,303 --> 00:10:05,065
không phải về phía ghế đi-văng,
về phía tôi --

176
00:10:05,089 --> 00:10:09,266
và nó lăn qua lăn lại và
và giơ bụng ra,

177
00:10:09,290 --> 00:10:12,158
nó đã có suy nghĩ,
"Mình muốn được gãi bụng.

178
00:10:14,565 --> 00:10:17,101
Mình biết có thể ra chỗ Carl,

179
00:10:17,125 --> 00:10:19,438
anh ấy sẽ hiểu mình đang muốn gì.

180
00:10:20,084 --> 00:10:22,580
Mình biết có thể tin anh ấy
vì chúng mình là một gia đình.

181
00:10:23,406 --> 00:10:26,121
Anh ấy sẽ làm việc đó,
và nó sẽ có cảm giác rất tuyệt."

182
00:10:26,145 --> 00:10:28,031
(Tiếng cười)

183
00:10:28,055 --> 00:10:31,384
Nó đã nghĩ và nó đã cảm nhận,

184
00:10:31,408 --> 00:10:34,072
và nó thực sự
không phức tạp hơn thế.

185
00:10:34,096 --> 00:10:38,709
Nhưng ta nhìn những động vật khác
và ta nói, "Ôi nhìn kìa, cá voi sát thủ,

186
00:10:38,733 --> 00:10:41,143
chó sói, voi:

187
00:10:41,167 --> 00:10:42,778
đó không phải cách chúng nhìn nhận nó."

188
00:10:43,714 --> 00:10:48,008
Con đực vây dài kia là L41.

189
00:10:48,032 --> 00:10:50,079
Nó 38 tuổi.

190
00:10:50,103 --> 00:10:53,575
Con cái ngay bên
phía trái của nó là L22.

191
00:10:53,899 --> 00:10:55,451
Nó 44 tuổi.

192
00:10:55,475 --> 00:10:58,110
Chúng đã biết nhau hàng thập kỉ nay.

193
00:10:58,650 --> 00:11:00,622
Chúng biết chính xác chúng là ai.

194
00:11:00,646 --> 00:11:02,197
Chúng biết bạn chúng là ai.

195
00:11:02,221 --> 00:11:03,919
Chúng biết đối thủ chúng là ai.

196
00:11:03,943 --> 00:11:06,056
Cuộc sống của chúng đi theo
vòng cung một sự nghiệp.

197
00:11:06,802 --> 00:11:09,036
Chúng biết chúng ở đâu mọi lúc.

198
00:11:10,863 --> 00:11:13,238
Đây là chú voi tên Philo.

199
00:11:13,667 --> 00:11:15,495
Chú là một con đực non.

200
00:11:15,519 --> 00:11:17,337
Đây là nó bốn ngày sau đó.

201
00:11:18,999 --> 00:11:24,329
Con người không chỉ cảm thấy đau buồn, 
ta còn tạo ra rất nhiều cảm giác đó.

202
00:11:26,648 --> 00:11:28,962
Ta muốn cắt ngà của chúng.

203
00:11:30,153 --> 00:11:33,457
Tại sao ta không thể chờ chúng chết đi?

204
00:11:35,998 --> 00:11:39,466
Loài voi đã từng có thời phân bố khắp từ
những bờ Biển Địa Trung Hải

205
00:11:39,490 --> 00:11:41,565
xuôi xuống tận Mũi Hảo Vọng.

206
00:11:41,589 --> 00:11:44,975
Vào năm 1980, có những đồn lũy mênh mông
của loài voi

207
00:11:44,999 --> 00:11:47,187
ở Trung và Đông Phi.

208
00:11:47,211 --> 00:11:51,548
Và giờ phạm vi của chúng bị phân tán
thành những vùng rải rác.

209
00:11:51,572 --> 00:11:56,251
Đây là địa lý của một loài động vật
mà ta đang đưa đến bờ tuyệt chủng,

210
00:11:56,275 --> 00:12:00,124
một sự sống gần gũi,
sinh vật tráng lệ nhất trên đất liền.

211
00:12:01,288 --> 00:12:05,316
Đương nhiên, ta quan tâm nhiều hơn nhiều
tới sinh vật hoang dã của ta ở Hoa Kỳ.

212
00:12:05,681 --> 00:12:09,916
Tại Công viên Quốc gia Yellowstone,
ta giết mọi con sói.

213
00:12:09,940 --> 00:12:13,389
Ta giết mọi con sói,
thực sự, ở phía nam Biên giới Canada.

214
00:12:13,413 --> 00:12:17,806
Nhưng trong công viên, những bảo vệ
đã làm điều đó trong những năm 1920,

215
00:12:17,830 --> 00:12:20,421
và rồi 60 năm sau đó
họ phải đưa chúng trở lại,

216
00:12:20,445 --> 00:12:23,352
bởi vì số lượng nai sừng tấm
đã vượt quá tầm kiểm soát.

217
00:12:24,511 --> 00:12:25,785
Và rồi con người tới.

218
00:12:25,809 --> 00:12:29,533
Hàng ngàn người tới
để xem những con sói,

219
00:12:29,557 --> 00:12:33,052
bầy sói có thể tiếp cận, nhìn thấy được
dễ dàng nhất thế giới.

220
00:12:33,512 --> 00:12:36,764
Và rồi tôi tới đó và tôi ngắm
gia đình sói đáng kinh ngạc này.

221
00:12:36,788 --> 00:12:38,241
Một đàn là một gia đình.

222
00:12:38,265 --> 00:12:41,840
Nó có một số con sinh sản trưởng thành
và những con non của một vài thế hệ.

223
00:12:43,158 --> 00:12:47,774
Và tôi ngắm đàn sói nổi tiếng, ổn định nhất
ở Vườn Quốc gia Yellowstone.

224
00:12:48,370 --> 00:12:51,500
Và rồi, khi chúng lang thang
ngay bên ngoài biên giới,

225
00:12:51,524 --> 00:12:54,205
hai trong số những con trưởng thành
bị giết,

226
00:12:54,229 --> 00:12:56,482
gồm cả con sói mẹ,

227
00:12:56,506 --> 00:12:58,684
mà ta đôi khi gọi là
con cái alpha.

228
00:12:59,502 --> 00:13:03,745
Những con còn lại trong gia đình lập tức
xuống dốc, tranh giành giữa ruột thịt.

229
00:13:04,871 --> 00:13:07,112
Những con chị em đuổi
các chị em khác đi.

230
00:13:07,565 --> 00:13:11,046
Con bên trái đã cố gắng mấy ngày liền
để tái gia nhập gia đình.

231
00:13:11,070 --> 00:13:13,762
Chúng không cho phép nó
vì chúng ghen tị với nó.

232
00:13:13,786 --> 00:13:16,599
Nó đã được chú ý quá nhiều
bởi hai con đực mới,

233
00:13:16,623 --> 00:13:18,641
và nó là một con sớm phát triển.

234
00:13:18,665 --> 00:13:20,318
Điều đó quá sức với chúng.

235
00:13:20,342 --> 00:13:23,067
Nó kết thúc sự sống khi lang thang
bên ngoài công viên và bị bắn.

236
00:13:24,463 --> 00:13:27,872
Con đực alpha kết thúc
khi bị chối bỏ bởi chính gia đình mình.

237
00:13:28,436 --> 00:13:30,439
Khi mùa đông đang tới,

238
00:13:30,463 --> 00:13:34,213
nó mất lãnh thổ,
sự hỗ trợ săn mồi,

239
00:13:34,237 --> 00:13:36,708
các thành viên trong gia đình
và bạn đời của nó.

240
00:13:38,883 --> 00:13:42,507
Chúng ta đã gây ra quá nhiều nỗi đau
cho chúng.

241
00:13:43,665 --> 00:13:48,625
Bí ẩn là, vì sao chúng không hại ta
nhiều hơn chúng?

242
00:13:49,855 --> 00:13:53,053
Con cá voi này vừa mới ăn xong
một phần con cá voi xám

243
00:13:53,077 --> 00:13:55,656
cùng với các bạn nó
đã giết con cá voi kia.

244
00:13:55,680 --> 00:13:58,764
Những người trên thuyền kia
không có gì phải sợ cả.

245
00:13:59,999 --> 00:14:01,988
Con cá voi này là T20.

246
00:14:02,488 --> 00:14:06,739
Nó vừa xé xong một con hải cẩu
thành ba mảnh cùng với hai bạn nó.

247
00:14:07,168 --> 00:14:09,860
Con hải cẩu nặng tương đương
những người trên thuyền.

248
00:14:09,884 --> 00:14:11,387
Chúng chẳng có gì phải sợ.

249
00:14:12,189 --> 00:14:13,611
Chúng ăn hải cẩu.

250
00:14:14,699 --> 00:14:16,385
Tại sao chúng không ăn ta?

251
00:14:18,823 --> 00:14:22,583
Tại sao ta có thể tin chúng
khi chúng ở quanh con nhỏ của ta?

252
00:14:24,488 --> 00:14:30,390
Tại sao cá voi sát thủ quay lại với
những nhà thám hiểm lạc trong sương mù dày

253
00:14:30,414 --> 00:14:33,744
và dẫn họ đi hàng dặm
đến khi sương mù tan đi

254
00:14:33,768 --> 00:14:36,933
và nhà những người thám hiểm
thì ngay ở đó trên bờ?

255
00:14:36,957 --> 00:14:38,973
Và điều đó xảy ra nhiều hơn một lần.

256
00:14:41,171 --> 00:14:43,746
Tại Bahamas, có một người phụ nữ
tên Denise Herzing,

257
00:14:43,770 --> 00:14:47,094
và cô ấy nghiên cứu cá heo đốm
và chúng biết cô.

258
00:14:47,118 --> 00:14:49,716
Cô hiểu chúng rất rõ.
Cô hiểu tất cả chúng là ai.

259
00:14:49,740 --> 00:14:52,002
Chúng biết cô.
Chúng nhận ra tàu nghiên cứu.

260
00:14:52,026 --> 00:14:54,256
Khi cô ấy xuất hiện,
đó là sự đoàn tụ hạnh phúc lớn lao.

261
00:14:54,280 --> 00:14:57,595
Ngoại trừ, một lần cô xuất hiện và
chúng không muốn đến gần con tàu,

262
00:14:57,619 --> 00:14:59,693
và điều đó rất kỳ lạ.

263
00:14:59,717 --> 00:15:01,881
Và họ không thể hiểu
điều gì đang diễn ra

264
00:15:01,905 --> 00:15:03,405
tới tận khi một ai đó
đi ra trên boong tàu

265
00:15:03,429 --> 00:15:06,064
và thông báo rằng
một người trên tàu đã chết

266
00:15:06,088 --> 00:15:07,859
khi đang chợp mắt trên giường.

267
00:15:08,740 --> 00:15:12,666
Làm thế nào cá heo biết được
một trong những trái tim của con người

268
00:15:12,690 --> 00:15:14,159
đã vừa ngừng lại?

269
00:15:14,818 --> 00:15:17,108
Tại sao chúng lại quan tâm?

270
00:15:17,132 --> 00:15:19,325
Và tại sao nó lại làm chúng sợ hãi?

271
00:15:21,111 --> 00:15:26,410
Những điều bí ẩn này vừa gợi ý
tất cả những thứ đang diễn ra

272
00:15:26,434 --> 00:15:29,176
trong những trí óc
ở cùng chúng ta trên Trái Đất

273
00:15:29,200 --> 00:15:33,431
mà ta hầu như không bao giờ nghĩ tới.

274
00:15:34,258 --> 00:15:36,430
Ở bể nuôi cá và loài thủy sinh
tại Nam Phi

275
00:15:36,454 --> 00:15:39,678
có một cô cá heo mũi-chai nhỏ
tên Dolly.

276
00:15:40,178 --> 00:15:46,322
Nó đang được cho bú, và một ngày
người trông coi nghỉ giải lao để hút thuốc

277
00:15:46,346 --> 00:15:50,453
và anh ấy nhìn qua cửa sổ,
nhìn vào bể, hút thuốc.

278
00:15:50,477 --> 00:15:52,851
Dolly lại gần và nhìn anh ấy,

279
00:15:52,875 --> 00:15:56,753
quay lại với mẹ,
bú mẹ trong một hoặc hai phút,

280
00:15:56,777 --> 00:15:58,580
quay lại cửa sổ

281
00:15:58,604 --> 00:16:04,269
và nhả ra một đám mây sữa
bao quanh đầu như khói vậy.

282
00:16:04,293 --> 00:16:07,399
Bằng cách nào đó, chú cá heo mũi chai
mới sinh này

283
00:16:07,423 --> 00:16:11,712
có ý nghĩ sử dụng sữa
để tượng trưng cho làn khói.

284
00:16:12,211 --> 00:16:15,559
Khi loài người dùng một thứ
để biểu trưng cho thứ khác,

285
00:16:15,583 --> 00:16:17,608
ta gọi đó là nghệ thuật.

286
00:16:17,632 --> 00:16:19,655
(Tiếng cười)

287
00:16:19,679 --> 00:16:21,210
Những điều làm ta thành con người

288
00:16:21,234 --> 00:16:24,314
không phải những điều
mà ta nghĩ làm ta thành con người.

289
00:16:24,781 --> 00:16:27,105
Điều khiến ta thành con người là,

290
00:16:27,129 --> 00:16:30,265
trong tất cả những điều
trí não ta và trí não chúng có,

291
00:16:30,289 --> 00:16:32,529
chúng ta cực độ nhất.

292
00:16:34,347 --> 00:16:36,636
Chúng ta là loài vật
có lòng trắc ẩn nhất,

293
00:16:36,660 --> 00:16:39,677
bạo lực nhất, 
sáng tạo nhất

294
00:16:39,701 --> 00:16:44,361
và sức hủy diệt lớn nhất
từng tồn tại trên hành tinh này,

295
00:16:44,385 --> 00:16:48,109
và ta là tất cả những thứ đó
lộn xộn lẫn vào nhau.

296
00:16:49,341 --> 00:16:53,579
Nhưng tình yêu không phải điều
khiến ta là con người.

297
00:16:54,242 --> 00:16:56,594
Nó không riêng biệt với ta.

298
00:16:57,674 --> 00:17:01,645
Chúng ta không phải loài duy nhất
quan tâm đến bạn ta.

299
00:17:01,669 --> 00:17:05,007
Chúng ta không phải loài duy nhất
quan tâm đến con cái ta.

300
00:17:06,904 --> 00:17:11,874
Loài hải âu lớn thường bay sáu,
đôi khi mười ngàn dặm

301
00:17:11,898 --> 00:17:16,385
qua vài tuần để vận chuyển
một bữa ăn, một bữa ăn lớn,

302
00:17:16,409 --> 00:17:18,385
về cho con chúng
đang đợi chúng.

303
00:17:18,835 --> 00:17:23,233
Chúng làm tổ trên những đảo xa xôi nhất
ở những đại dương của thế giới,

304
00:17:23,257 --> 00:17:25,630
và nó trông như thế này.

305
00:17:27,370 --> 00:17:31,550
Truyền sự sống từ thế hệ này
sang thế hệ tiếp theo là chuỗi sự sống.

306
00:17:31,574 --> 00:17:34,550
Nếu nó dừng lại,
mọi thứ sẽ biến mất.

307
00:17:34,975 --> 00:17:39,625
Nếu bất cứ thứ gì là linh thiêng,
và vào trong mối quan hệ linh thiêng đó

308
00:17:39,649 --> 00:17:42,480
xuất hiện rác ni-lông của chúng ta.

309
00:17:42,504 --> 00:17:45,191
Toàn bộ những chú chim này
giờ có ni-lông trong chúng.

310
00:17:45,990 --> 00:17:50,641
Đây là một chú hải âu lớn sáu tháng tuổi,
sẵn sàng đủ lông đủ cánh để bay --

311
00:17:50,665 --> 00:17:54,666
đã chết, chứa đầy bật lửa thuốc lá đỏ.

312
00:17:54,690 --> 00:17:57,975
Đây không phải mối quan hệ
ta đáng ra phải có

313
00:17:57,999 --> 00:17:59,585
với phần còn lại của thế giới.

314
00:17:59,609 --> 00:18:02,933
Nhưng ta, những người đã đặt tên
chính bản thân theo trí óc mình,

315
00:18:04,195 --> 00:18:07,581
không bao giờ nghĩ về
những hậu quả.

316
00:18:09,041 --> 00:18:12,161
Khi ta chào đón sinh mệnh con người mới
đến với thế giới,

317
00:18:12,185 --> 00:18:16,688
ta chào đón những đứa con ta
vào sự bầu bạn của những sinh vật khác.

318
00:18:16,712 --> 00:18:18,805
Ta sơn hình những con vật
trên tường.

319
00:18:18,829 --> 00:18:20,657
Ta không sơn
điện thoại di động.

320
00:18:20,681 --> 00:18:22,824
Ta không sơn
phòng ngủ nhỏ nơi làm việc.

321
00:18:22,848 --> 00:18:26,749
Ta sơn hình động vật để chúng thấy
ta không hề đơn độc.

322
00:18:27,316 --> 00:18:29,059
Ta có bạn đồng hành.

323
00:18:30,527 --> 00:18:35,267
Và mọi động vật trong số đó
ở mọi bức vẽ trên thuyền Noah,

324
00:18:35,291 --> 00:18:39,631
tưởng như xứng đáng sự cứu tế
giờ đang trong nguy hiểm sống còn,

325
00:18:39,655 --> 00:18:41,908
và nạn lụt của chúng
là chúng ta.

326
00:18:43,704 --> 00:18:46,003
Vậy ta bắt đầu với một câu hỏi:

327
00:18:46,027 --> 00:18:47,891
Chúng có yêu ta không?

328
00:18:49,999 --> 00:18:52,047
Ta sẽ hỏi một câu hỏi khác.

329
00:18:52,999 --> 00:18:56,609
Liệu ta có khả năng sử dụng
thứ ta có

330
00:18:57,918 --> 00:19:02,091
để đủ quan tâm để đơn giản
khiến chúng tiếp tục?

331
00:19:04,725 --> 00:19:06,066
Cảm ơn rất nhiều.

332
00:19:06,090 --> 00:19:11,730
(Tiếng vỗ tay)